Ызбекистон республикаси олий ва ырта мащсус таълим вазирлиги

2-Жадвал.

Ишчи жисм	Ёқут	Неодимли шиша	Иттирий-алюминий гранат
Иссиқлик ўтказувчан-лиги (ЖсмсК) Максимал ўлчамлари (диаметри ва узунлиги), см Оптик дамлаш энер- гиясининг қуйи чега-раси, Ж см^3 Иш ҳолатлари Эркин генерация ҳо-латидаги импульснинг давомийлиги, мс Нурланиш энергияси, Ж а)эркин генерация ҳолатида, Ж. б)асллиги модуляция қилинганда, Ж Узлуксиз иш ҳолатида, Вт	0,3 0,5....1,0 20.....50 50 Импульсли даврий 1 1....10^2 0,1....1 -	10^-2 5х20...50 0,5 Импульсли даврий 0,1..1 10^3 10^2 -	0,1 0,5 х 10 0,5 Узлуксиз ва ипульсли даврий 0,5..10 1....10 0,1....1 300

Бу ўзгаришлар фаол муҳит билан биргаликда резанаторнинг оптик узунлигини ўзгаришига олиб келади ва бунинг оқибатида бўйлама мода сакраб ўзгаради. Бўйлама моданинг сакраб ўзгаришига яна фаол муҳитдаги ионларнинг флуоренция чизиғини ҳолатининг ва кенглигининг ўзгаришлари ҳам олиб келади. Мисол учун хона температураси 1⁰К га ўзгарса ёқут кристалининг нурланишини ютиш чизиғининг ҳолати 510^-6 мкм га силжийди. Ёқут кристалида генерация олиш жараёнида ушбу ҳолат резонатор бўйлама модасининг номерини бирга ўзгариши 1мкс ичида рўй беради. Оптик резонатор ичида электромагнит тўлқиннинг тарқалишида релаксация тебранма ҳолатнинг пайдо бўлишига сабаб, инверс тўлдирил-ганликнинг ҳосил бўлиши ва йўқотилишининг инерциясидир. Лазерда инерциянинг турғун ҳолати бирданига пайдо бўлмайди. Бунинг учун фаол муҳитнинг кучайтириш коэффициенти К₀ чегаравий К_Ч-кучайтириш коэффициентига тенглашиб, ундан орта бошлагандан сўнг, резонатор ичидаги электромагнит тўлқиннинг амплитудаси кескин ортади ва бу ҳол маълум бир вақт давом этади. Шу вақт ичида лазердан чиқаётган нурланиш интенсивлиги ўзининг максимал қийматига эришади.

30-расм. Оптик дамланувчи қаттиқ жисмли лазерининг тузилиши.

Шу жараёндан сўнг К₀К_Ч бўлади ва шунга қарамай юқори лазер сатҳидан қуйи лазер сатҳига зарраларнинг мажбурий ўтишлари натижасида генерация давом этади.

Бу ҳолат К₀К_Ч шарт бажарилгунча давом этади. Лазер нурланишнинг интенсивлиги нолга тенглашади. Сўнгра юқорида айтган жараёнлар яна даврий равишда такрорланади.
Импульсли нурланишнинг қувватини ошириш ва унинг вақтини қисқартириш учун қаттиқ жисмли лазерда оптик резонатор асллигини модуляция қилиш усули қўлланилади. Бу ҳолни вужудга келтириш учун оптик резонатор ичига ёруғлик нури таъсирида тиниқлашувчи оптик фильтр жойлаштирилади. Ғалаёнлантирилган зарраларнинг юқори энергетик сатҳдан релаксация вақтига тенг вақт ичида фаол элементини оптик дамлаш (10^-410^-3 секунд) амалга оширилади.
Оптик дамлаш жараёнининг охирида, яъни резонатор ичидаги нурланишнинг интенсивлиги маълум бир қийматга етишганда оптик фильтр қисқа вақт ичида тиниқлашади ва бу вақт ичида барча ғалаёнлантирилган зарралар юқори сатҳдан қўйи сатҳга мажбурий нурланиш бериб ўтади ҳамда шу вақт ичида якка импульсли нурланиш генерацияланади.Бу вақт ичида барча ғалаёнлантирилган зарралар юқори сатҳдан қуйи сатҳга мажбурий нурланиш бериб ўтади.
Энди халқ хўжалигида энг кўп ишлатиладиган қаттиқ жисмли лазерларнинг тавсифларини кўрайлик.

31-расм. Лазер қурилмасининг ишлашида электр энергиясининг когерент
лазер нурланиш энергиясига айланишдаги энергия йўқотиш-
ларининг турлари
.