Ызбекистон республикаси олий ва ырта

Тугалланмаган ишлаб чиқариш хажми қуйидаги формулага асосан хисобланади:
П_туг қ В_с  Т_ц  С_р К_мах
бу ерда
П_туг— тугалланмаган ишлаб чиқариш хажми (сўм);
В_с — ўртача 1 суткада махсулот чиқариш (бирл.);
Т_ц — ишлаб чиқариш даври (цикли) муддати (кун);
С_р— режадаги махсулот таннархи (сўм/бирл.);
К_мах — махсулот бўйича харажатлар ўсишининг ўртача коэффициенти (0,5—0,75 атрофида).
Ялпи махсулот қуйидагича аниқланиши мумкин:


М_я қ П_г  П_туг

бу ерда П_туг — йил бошида ва йил охирида тугалланмаган ишлаб чиқариш қолдиқларининг ўзгариши.

9.2. Ишлаб чиқариш режасининг ишлаб чиқариш қувватлари билан асослаб берилиши


Корхонанинг ишлаб чиқариш қуввати бу белгиланган муддат ичида тайёрланиши мумкин бўлган махсулот бирлиги ёки хажмидир. +исқа вақт учун олинган корхона қувватлари доимий катталик бўлиши мумкин. Бунда ишлаб чиқариш хажми ва чиқарилаётган махсулот номенклатураси ўзгарган сари ўзгартиришлар киритиш зарурлигини назарда тутиш керак.
Корхонанинг зарур қувватларини аниқлаш қуйидагиларни хисобга олган холда техник-иқтисодий тадқиқот давомида амалга оширилади:

• 
  муайян махсулот тури учун бозорга кириб бориш даражаси ва талаб башорати;
  
• 
  талаб қилинувчи ресурсларнинг мавжудлиги;
  
• 
  ишлаб чиқариш тури (доналаб, серияли ва хоказо);
  
• 
  чиқарилаётган махсулот ёки кўрсатилаётган хизмат тури;
  
• 
  қўлланаётган технология;
  
• 
  мазкур ишлаб чиқаришнинг ўзини қопловчи (рентабелли) минимал хажми.
  

Корхонанинг бошлан\ич (йил бошидаги), чиқиш (йил охиридаги), ўртача йиллик ва лойиха қувватини ажратиб кўрсатиш мумкин. Булардан охиргиси қурилиш лойихасида кўрсатилган қувватдир. +айта таъмирлаш, кенгайтириш ва техник жихатдан қайта жихозлашдан сўнг лойиха қувватига ўзгартириш киритиш мумкин. Шу сабабли амалиётда кўпинча лойиха қуввати корхонанинг амалдаги қуввати билан таққсолаб кўрилади. Корхонанинг амалдаги қуввати ишлаб чиқариш дастурини тайёрлаш учун асос бўлиб хизмат қилади.
Корхонанинг ишлаб чиқариш қуввати одатда етакчи (асосий) цехларнинг қувватига, цехлар қуввати етакчи участкалар қувватига, участкалар қуввати эса етакчи асбоб-ускуналар қувватига асосан аниқланади. Корхонанинг ишлаб чиқариш қувватини белгилаб берувчи асосий элементлар қуйидагилардан иборат:

• 
  асбоб-ускуналар таркиби ва турлар бўйича сони;
  
• 
  асбоб-ускуна, қурилма ва станоклардан фойдаланишнинг техник-иқтисодий нормалари;
  
• 
  асбоб-ускуналарнинг ишлаш вақти фонди;
  
• 
  ишчилар сони;
  
• 
  чиқарилаётган махсулот номенклатураси ва ассортименти.
  

Корхонадаги етакчи бў\ин (цех) ишлаб чиқариш қувватини қуйидаги формула асосида хисоблаш мумкин:



бу ерда:
М – цехнинг, участканинг белгиланган ўлчам бирлигида ишлаб чиқариш қуввати;
n – цехда (участкада) етакчи асбоб-ускуналар сони;
Ф_макс – етакчи асбоб-ускуна ишлаб бериши мумкин бўлган максимал вақт фонди, соат;
М_m – етакчи асбоб-ускунада махсулот тайёрлаш учун мехнат си\ими прогрессив нормаси, соат.
Корхонада мавжуд қувватларнинг ишлаб чиқариш дастурига мос келишини аниқлаш учун ўртача йиллик ишлаб чиқариш қуввати хисоблаб чиқилади. У қуйидагича топилади:

бу ерда:

М_ср.год – корхонанинг ўртача йиллик қуввати;
М_н – йил бошидаги корхона қуввати;
М_{в –} йил давомида киритилган қувват;
М_л – йил давомида ишлаб чиқаришдан чиқиб кетувчи (йўқ бўлувчи) қувват;
n₁ , n₂ – мос холда қувватларни киритиш ва чиқиб кетиши давридан йил охиригача бўлган тўлиқ ойлар сони.
+увватларни киритиш, чиқиб кетиши ва асосий ишлаб чиқариш фондларидан фойдаланишни яхшилаш билан бо\лиқ бошқа тадбирлар кўпинча ишлаб чиқариш қувватларининг балансини тузиш йўли билан хал қилинади. Бунда корхонанинг зарур қувватларга эхтиёжи ва уарни қоплаш манбалари аниқланади.