J izzax politexnika instituti «iqtisodiyot va menejment» kafedrasi «iqtisodiyot nazariyasi» fanidan

MONETARIZM. INSTITUTSIONALIZM. NEOLIBERALIZM

1. 
   Monetarizm konseptsiyasi va uning asosiy qoidalari
   

1950-1960-yillar davomida keynschilik ta`limotiga qarshi monetarizm ta’limoti yuzaga keldi. Uning asosiy vakillaridan biri bu –Milton Fridmen. Uning ta’limoti keynschilikga qarama-qarshi go`yadir. Keyns tomonidan yaratilgan konsepsiyada pulga hech qanday rol o`ynamagan va narxlarning tushishi uchun hech qanday ahamiyat kasb etmagan. Pulni yetkazib berish va narxlarning shakllanishi Keyns-ning tadqiqotlarida o`z ifodasini topgan. Ikkinchi jahon urishi davomida rivojlangan davlat g`aznasi va qayta ta`minlash o`rtasidagi kelishuvlarning birida shu narsaga kelishib olindi ya’ni, narxlarni eng past darajada saqlab turish uchun har qanday turdagi bondlarni sotib olish. Fidman buni bajarish uchun har qanday turdagi o`zgarishlarni amalga oshirgan. Monetaristlar shuni ta`kidlab o`tdiki davlatning iqtisodiyotda pulni yetkazib berish siyosati muhim rol o`ynaydi. Shuning uchun monetaristlarning asosiy muomosi pul hisoblangan.⁷.
Monetarizm iqtisodiy ta’limotlar tarixida keng tarqalgan mashhur va nufuzli oqimdir. Bu oqimning atoqli namoyandasi Chikago universitetining professori, iqtisodiy sohasida Nobel mukofoti sohibi Milton Fridmen (1912) hisoblanadi. Monetaristlar ularni pul massasi bilan ishlab chiqarish o’rtasi-dagi bog’liqlikni aniqlash uchun tadqiq qildilar.
Monetarizm keynschilar ta’limo-tiga muqobil tarzda yuzaga kelgan bozor iqtisodiyotida pulni olqishlovchi nazariyadir. Bozor mexanizmi ustunligiga asoslangan M.Fridmen nazariyasiga ko’ra, erkinlik va xususiy tadbirkorlik o’rtasida ichki bog’liqlik mavjud. Faqat xo’jalik erkinligi sharoitida siyosiy erkinlikka, iqtisodiy samaradorlikka va tenglikka erishish mumkin.

2. 
   Institutsionalizmning kelib chiqishi va undagi yangi rahnamolar
   

Menger, Jevon, Valras va Marshallar taqsimot va qiymat nazariyasiga doir tahlillarni amalga oshira boshlashgan davrlarda ham ortodoks (umumiy hamma qabul qilgan) klassik nazariyasi nemis anti-ijtimoiy yozuvchilari tomonidan tanqid qilinar edi. Ushbu yozuvchilar qarashlarida ko’zga ko’rinadigan farqlar mavjud bo’lib nemis tarixiy maktablariga misol bo’lish uchun ularning umumiy jihatlari ko’p edi. Germaniyada bu maktablar ta’siri 1840 yillardan boshlandi va yigirmanchi asrgacha davom etdi. Ba’zi tarixchilar nuqtai nazarlari xilma hilligi sababli buni Germaniyada muammolar o’zgarishining katta ta’siri deb atashdi. Avvalgi va keyingi yozuvchilar o’rtasidagi ortodoksal nazariyaga qarshiliklarni inobatga olib eski va yangi tarixiy maktablarga taqsimlashdi.
Tarixiy metodni qo’llab quvvatlovchi inglizlarni alohida bog’langan guruhini shakllantirishmadi va shu sababli uni ingliz tarixiy maktabi deyish nojoiz bo’ldi. Ushbu ingliz va nemis yozuvchilari ma’lum neoklassik iqtisodiyotga ko’rsatgan ta’sirlari uchun diqqatimizga sazovor bo’lishdi, ayniqsa Alfred Marshall. U Germaniya va Qo’shma Shtatlar iqtisodiy nazariyasi va siyosati yuksalishiga ham sezilarli hissa qo’shdi, sababi Germaniyada ko’plab amerikalik iqtisodchilar ta’lim olishgan edi.

3.