Jahon amaliyotida budjetlararo munosobatlarning ko’rinishlari. Rossiya federatsiyasi talqinida

Konfederativ (ittifoq) davlat - bu siyosiy yoki harbiy maqsadlarga erishish uchun tuzilgan suveren davlatlarning doimiy ittifoqidir. Bunday davlatning budjeti konfederatsiyaga a’zo davlatlarning badallari hisobidan shakllantiriladi. Konfederatsiyaga aʼzo davlatlar oʻzlarining budjet va soliq tizimlariga ega.

Rossiya Federatsiyasining budjet tizimi uch darajadagi budjetlardan iborat⁵:

• 
  birinchi daraja - Rossiya Federatsiyasining federal budjeti va davlat budjetdan tashqari jamg'armalarining budjetlari;
  

• 
  ikkinchi daraja - Rossiya Federatsiyasining ta'sis sub'ektlarining budjetlari (Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasiga muvofiq, budjet tizimi 83 ta byudjetni o'z ichiga oladi, shundan: 21 ta respublika budjeti, 9 ta viloyat va 46 ta viloyat budjeti, 4 ta tuman budjeti. avtonom okruglar, avtonom yahudiy viloyati budjeti, Moskva va Sankt-Peterburg shahar budjetlari Xuddi shu darajadagi hududiy davlat byudjetdan tashqari jamg'armalarining budjetlarini o'z ichiga oladi;
  

• 
  uchinchi daraja - mahalliy budjetlar (taxminan 29 ming shahar, tuman, posyolka va qishloq budjetlari).
  

Rossiya Federatsiyasida byudjetlararo munosabatlar - bu Rossiya Federatsiyasining davlat hokimiyati organlari, Rossiya Federatsiyasining ta'sis sub'ektlarining davlat hokimiyati organlari va mahalliy hokimiyat organlari o'rtasidagi byudjet jarayonini qo'llab-quvvatlash, Rossiya Federatsiyasi byudjet tizimining byudjet daromadlarini shakllantirish va taqsimlash uchun moliyaviy munosabatlar yig’indisidir. Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasi va Rossiya Federatsiyasining Byudjet kodeksiga muvofiq Rossiya Federatsiyasining byudjet tizimi quyidagi darajalardan iborat:
Federal budjet va davlat budjetdan tashqari jamg'armalarining budjetlari;
Rossiya Federatsiyasining ta'sis sub'ektlarining budjetlari (mintaqaviy
budjetlar) va hududiy davlat budjetdan tashqari jamg'armalarining budjetlari;
Mahalliy budjetlar;
Hisob-kitob budjetlari (hududlar,).
Rossiya Federatsiyasi bir-biriga teng keladigan respublikalar, hududlar, viloyatlar, federal ahamiyatga ega shaharlar, avtonom viloyat, avtonom okruglardan iborat.Rossiya Federatsiyasi budjet tizimining budjetlari: (davlat budjetdan tashqari jamg'armalari bundan mustasno) quyidagilarni o'z ichiga oladi: federal budjet, respublikalarning 22 budjeti, to'qqiz viloyat budjeti, 46 viloyat budjeti, federal shaharlarning uchta budjeti, avtonom viloyatning bitta budjeti, avtonom okruglarning to'rt budjeti, shuningdek 23 ga yaqin ming mahalliy budjet (munitsipalitetlarning byudjeti).⁶
Shuni ta'kidlash kerakki, Rossiya federatsiyasi budjet tizimining barcha budjetlari uchun budjet statistikasini tuzishda budjetlararo transfertlar birlashtiriladi, ya'ni. bir vaqtning o'zida budjetlararo transfertlarni oluvchilar budjetlari daromadlaridan hamda ushbu transfertlar hisobiga ta'minlangan budjet xarajatlaridan chiqarib tashlanadi. Budjet huquqiy munosabatlarini tartibga solish, budjet jarayonini tashkil etish va amalga oshirish bo'yicha turli darajadagi davlat organlari o'rtasidagi munosabatlarda budjetlararo transfertlar muhim o'rin tutadi.⁷
Budjetlararo transfertlarning asosiy shakllari quyidagilardan iborat:
subsidiyalar;
Subvensiyalar;
Boshqa budjetlararo transfertlar;
Davlat budjetdan tashqari jamg‘armalari budjetlariga budjetlararo transfertlar;
Budjet krediti.
Xulosa.
Davlat budjeti mamlakatning moliya tizimida markaziy o`rinni
egallaydi. Markazlashtirilgan pul fondini shakllantirish orqali uning
yordamida katta hajmdagi moliyaviy resurslar davlatning qo`lida to`planadi
va ular umumdavlat ehtiyojlarini qondirishga sarf etiladi. Davlat
byudjeti umumdavlat manfaatlarini inobatga olgan holda ustuvor
yo`nalishlar uchun moliyaviy resurslarni konsentrasiya qilishda asosiy
vosita bo`lib xizmat qiladi. Davlat byudjeti yordamida moliyaviy
resurslarni konsentrasiya qilish bir necha usullar yordamida amalga
oshirilishi mumkin. Ayrim hollarda, iqtisodiyot yetakchi tarmoqlarining
jadal sur’atlar bilan rivojlanishini ta’minlash maqsadida budjet
assignovaniyalarining hajmi oshiriladi. Boshqa hollarda esa, o`sha
sektorlardan mablag`larni Davlat byudjetiga olishda qulay vaziyat (sharoit)
yaratiladi.
Davlat budjeti iqtisodiyot alohida tarmoqlarining rivojlanishida
asosiy manba rolini ham o`ynashi mumkin. Masalan, ilmiy-texnika
taraqqiyoti asosida milliy iqtisodiyotda yangi tarmoq vujudga kelayotgan
bo`lsa, uning paydo bo`lishini hozirgi sharoitda budjetdan mablag'lashtirishsiz tasavvur etib bo`lmaydi.
Faoliyat ko`rsatayotgan sub’ektlarning moliyaviy barqarorligini
ta’minlashda budjet katta ahamiyat kasb etadi. Turli obyektiv va
subyektiv omillarning ta’siri ostida ayrim subyektlarning o`z moliyaviy
resurslari ularning sog`lom faoliyat ko`rsatishi uchun yetarli bo`lmay
qolganda chetdan mablag` jalb qilishga ehtiyoj tug`iladi. Bunday sharoitda

Davlat budjeti tartibga soluvchi manba sifatida maydonga chiqishi

mumkin. Albatta, bunday hollarda Davlat budjetining
mablag`lari subyektlarning o`z manbalari, tarmoq ichidagi resurslar, bank
kreditlaridan so`ng oxirgi tartibga soluvchi manba sifatida
foydalaniladi.