Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

JAHON IQTISODIYOTI VA DIPLOMATIYA UNIVERSITETI

“Iqtisodiyot nazariyasi” kafedrasi

“Iqtisodiyot nazariyasi” fanidan

KURS ISHI

Mavzu: “Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi jarayonlarining O’zbekistonda namoyon bo’lish xususiyatlari va uni bartaraf etish yo’llari”
Bajardi: Xalqaro iqtisodiy aloqalar va management 0-1a-2019 guruh talabasi Mamatqulov Nodirjon Qodir o’g’li

Ilmiy raxbar: Kushbakova Surayyo

Toshkent-2020

Mavzu: JAHON MOLIYAVIY IQTISODIY INQIROZI JARAYONLARINING O’ZBEKISTONDA NAMOYON BO’LISH XUSUSIYATLARI VA UNI BARTARAF ETISH YO’LLARI

MUNDARIJA 2

Kirish 3

I BOB. . JAHON MOLIYAVIY-IQTISODIY INQIROZI 4


1.1. Jahon inqirozining asosiy shartlari ........................... ................................4-9
1.2. Moliyaviy iqtisodiy inqirozning o’zbekiston iqtisodiyotiga ta’sir qilishi....................................................................................................................9-11
II BOB COVID-19 KELTIRIB CHIQARGAN IQTISODIY INQIROZ UNGA QARSHI CHORA TADBIRLAR 11
2.1. Jahon iqtisodiyotining yangi inqirozi – iqtisodiy harakatsizlik ............................................................................................................................11-14
2.2. Hozirgi xolatda O’zbekistonda yanqi inirozga qarshi olib borilayotgan choralar.............................................................................................................. 15-23
Xulosa.....................................................................................................................23


Foydalangan adabiyotlar......................................................................................24

Kirish

Muhimligi. Iqtisodiy inqiroz atamasi (qadimgi yunoncha "Krisis" dan burilish degan ma'noni anglatadi), uning iqtisodiy namoyon bo'lishi ishlab chiqarishning mutloq pasayishi, ishlab chiqarish hajmining yetarli darajada sarflanmasligi, ishsizlikning o'sishi va pul-kredit tizimidagi huquqbuzarliklar, tovarlar va xizmatlarga talab va taklif o'rtasidagi muvozanat iqtisodiyotning rivojlanishida buzilishdir.

Pul va moliya sohalari, real yalpi ichki mahsulotning pasayishi, ommaviy bankrotliklar, aholi turmush darajasining pasayishi va boshqalar. Uning asosiy turlari ishlab chiqarishning kamayishi va ishlab chiqarish inqirozi.

Ishlab chiqarishning inqirozi odatda iqtisodiy bo'lmagan sabablarga ko'ra yuzaga keladi va tabiiy ofatlar yoki siyosiy harakatlar (turli xil taqiqlar, urushlar va boshqalar) ta'sirida normal ishlab chiqarish (iqtisodiy) rivojlanishining buzilishi bilan bog'liq.

Mahsulotlar ishlab chiqarish inqirozi, Shuningdek, "davriy" inqiroz sifatida 18 asrda Angliyada paydo bo'lgan bozor sanoat iqtisodiyotida paydo bo'ldi. Investitsiyalar va iste'mol talablarining tsiklik xarakteristikasi liberal bozor iqtisodiyotining to'lqinli iqtisodiy tsiklining asosiga aylanmoqda. Iqtisodiy siklning paradigmasida ortiqcha ishlab chiqarish inqirozi iqtisodiy muhitda depressiv jarayonni keltirib chiqaradi va turg'unlikka olib kelishi mumkin, bu iqtisodiy tsiklning bosqichidir.

Moliyaviy inqiroz (moliyaviy inqiroz) har qanday moliyaviy vositalarning qiymati to'satdan va keskin pasayganda, kundalik ma'noda - pul yetishmovchiligida ishlatiladigan keng talqin qilinadigan atama. XIX-XX asrlarda moliyaviy inqirozlarning aksariyati bank inqirozlari va vahima bilan bog'liq edi. Ushbu turdagi eng mashhur inqiroz Buyuk Depressiya edi. Ushbu atamaning tez-tez ishlatiladigan yana bir usuli - bu fond bozoridagi sovun pufakchalari portlashi. Ba'zida bu atama yagona davlatning moliyaviy muammolariga nisbatan qo'llaniladi

I-bob. JAHON MOLIYAVIY-IQTISODIY INQIROZI

1.1 Jahon inqirozining asosiy shartlari

Joriy global moliyaviy-iqtisodiy inqirozning dastlabki belgilari 2006 yilda AQShda uy-joy sotish sonining kamayishi ko'rinishida paydo bo'ldi va 2007 yil boshida yuqori xavfli ipoteka inqiroziga aylandi.
Ipoteka - garovga qo'yuvchi egalik qiladigan va undan foydalanadigan ko'chmas mulk tomonidan majburiyatning bajarilishini ta'minlovchi garovga qo'yuvchi garov bilan ta'minlangan majburiyatni bajarmagan taqdirda, garov ipotekasi hisobidan o'z talablarini asosan ushbu qarzdorning boshqa kreditorlariga qondirish huquqiga ega.
"Ipoteka" atamasi birinchi marta Yunonistonda VI asrning boshlarida paydo bo'lgan. Miloddan avvalgi davrda yashab o’tgan Qadimgi yunonlar qarzdorning kreditor oldidagi javobgarligini o'z yerlari bilan belgilashgan. Qarz oluvchining yer uchastkasining chegarasida, ushbu yerning qarzdorligi to'g'risida yozuv qo'yilgan. Bunday ustun "ipoteka" deb nomlangan, qadimgi yunon tilidan tarjima qilinganda - "zaxira", "stend" degan ma’noni anglatadi.
Tabiatda o'xshash atamalarni muvaffaqiyatli izohlash XX asr o'rtalarida taniqli iqtisodchi olim Myurrey Rotbard tomonidan berilgan. "Qadimgi kunlarda biz davriy iqtisodiy inqirozlarni boshdan kechirdik. To'satdan boshlanishi" vahima "deb nomlandi va vahima paydo bo'lganidan keyin cho'zilgan davr "depressiya " deb nomlandi. Yangi davrning eng mashhur depressiyasi, shubhasiz, 1929 yilda boshlangan va odatiy moliyaviy vahima bilan boshlangan. Ikkinchi Jahon urushi boshlangunga qadar davom etdi.
1929 yildagi falokatdan so'ng, iqtisodchilar va siyosatchilar bu endi boshqa bo'lmasligi kerak degan qarorga kelishdi. Ushbu vazifani muvaffaqiyatli va osonlikcha yengish uchun faqat "depressiya" so'zini ishlatishdan chiqarib tashlash kerak edi va shu vaqtdan boshlab Amerika endi depressiyani boshdan kechirmasligi kerak edi. 1937-1938 yillarda yana bir og'ir tushkunlik bo'lganida, iqtisodchilar bu dahshatli ismni ishlatishdan bosh tortishdi va yangi, yanada uyg'un konseptsiya - turg'unlik (pasayish) ni kiritdilar. O'shandan beri, biz allaqachon ko'plab turg'unliklarni boshdan kechirdik, ammo boshqa depressiyani boshdan kechirmadik.
Biroq, yaqin orada "turg'unlik" so'zi ham Amerika jamoatchiligining nozik tuyg'ulari uchun juda qattiq bo'lib chiqdi. Ko'rinishidan, oxirgi tanazzul 1957-1958 yillarda Rossiya hukumati bilan bo'lgan. O'sha paytda O’zbekiston ustidan hukm surayotgan Rossiya fuqarolari "retsessiyalar" ni boshdan kechirishdi, yoki undan ham yaxshiroq "pasayish" yoki hatto "og'ish"ni.
Shunday qilib, inqiroz bu tez rivojlanayotgan ishlab chiqarish marketing muammosiga duch kelganda ortiqcha mahsulot ishlab chiqarish holatidir. Bozorda taqdim etilgan tovarlar va xizmatlar yetarli to'lov qobiliyatiga ega talabni topmaydilar. Sotilmagan tovarlar tovar-moddiy zaxiralarning to'planishiga, ishlab chiqarishning kamayishiga, investitsiyalarning kamayishiga olib keladi, ishchi kuchiga talabning pasayishi tufayli ishsizlik kuchaymoqda. Bularning barchasi to'lov qobiliyati talabining pasayishini yanada kuchaytiradi.
Sen simon de Sismondi takidlaganidek talab taklifning nomutanosibligi iqtisodiy inqirozlarni keltirib chiqaradi. Ya’ni, agar taklif talabga nisbatan oshib ketsa kompaniyalar, firmalar, zavod va fabrikalar kassodga ucraydi, bu esa keyinchalik iqtisodiy krizisni keltrb chiqaradi. Yoki aksincha, talab taklifga nisbatan oshib ketsa, bu fuqarolarga va vahima bilan birgalikda iste’moliy tanqislikni olib kelishi mumkn. Bu ikkala holatda ham inqirozlar vujudga kelish ehtimoli yuqoridir.
Hozirgi jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi haqli ravishda dunyoning aksariyat mamlakatlaridagi iqtisodiy rivojlanishning so'nggi bir necha o'n yilliklari ichida eng chuqur va dramatik deb hisoblanadi. Inqirozning asosiy global va obyektiv sababi bu jahon iqtisodiyotining siklik rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlari. Iqtisodiy rivojlangan davlatlar, birinchi navbatda AQSh va G'arbiy Evropa mamlakatlari, XX asr oxirida texnologik va iqtisodiy rivojlanish cho'qqisiga chiqqanidan keyin yangi siklga - iqtisodiy o'sishning sekinlashuviga va ko'plab ekspertlarning fikriga ko'ra, hatto retsessiyaga kirishdilar. Yaqin o’tmishda AQShda ipoteka inqirozi yuzaga kelganligi hammaga ma'lum bo'lib, uning birinchi belgilari 2006 yilda uylarni sotish sonining kamayishi ko'rinishida paydo bo'lgan va 2007 yil boshida yuqori xavfli ipoteka kreditlari inqiroziga aylangan undan tashqari keyinchalik ishonchli qarz oluvchilar ham qarz berishda muammolarga duch kelishdi. Asta-sekin ipotekadan kelib chiqqan inqiroz moliyaviy holatga aylana boshladi va nafaqat AQSh, balki boshqa davlatlarga ham ta'sir qila boshladi. 2008 yil boshida inqiroz global tus oldi va asta-sekin ishlab chiqarish hajmining keskin pasayishi, xom ashyoga talab va narxlarning pasayishi, ishsizlikning oshishi bilan namoyon bo'ldi.
O’sha yillarda AQShda yalpi ichki mahsulotning o'sish sur'atlari, ishbilarmonlik faolligi ko'rsatkichlari, iste'molchilar ishonchliligi va boshqalarda sezilarli pasayish kuzatilgandi.Iqtisodiyot real sektorining pasayishi juda sezilarli ravishda moliya sektorini samaradorligining pasayishiga olib keldi. Shunday qilib, hozirgi inqiroz sharoitida siklik rivojlanish muammosini global iqtisodiyotning tarkibiy o'zgarishi sifatida tavsiflash mumkin. Agar inqirozning subyektiv sabablari haqida gapiradigan bo'lsak, asosiysi AQSh iqtisodiyoti, uning jahon iqtisodiy jarayonlaridagi ahamiyati va hozirgi holati.
O'nlab yillar davomida mavjud bo'lgan jahon iqtisodiy tizimi amalda mono-valyuta bo'lib, bitta asosiy tarkibiy qism - AQSh dollari asosiy zahira valyutasi maqomiga ega edi. Bu uning chiqarilishiga deyarli cheksiz ehtiyojni yuzaga keltirdi, natijada dollar to'xtamay bosib chiqarildi. Dunyo iqtisodiyoti o'sib borgani sari talab oshdi, mashina tobora faolroq ishlay boshladi. Shu bilan birga, yetakchi iqtisodiy kuchlarning (shu qatorda Rossiya ham) valyuta zaxiralaridagi katta (dominant) dollar komponenti bu mamlakatlarni AQSh iqtisodiyotida sodir bo'layotgan jarayonlarning garoviga aylantirdi.
Ta'kidlash kerakki, so'nggi yigirma yil ichida AQSh hukumati vaziyatni nazorat qilmadi va muomalada bo'lgan dollar massasi, bu tasodifan tushunarsiz inflyatsiya darajasiga tushib qoldi, bu ham inqirozga katta sababchilardan biri bo’ldi. Umumjahon to'lov vositalarining emitenti uning barqarorligini bir marotaba ta'minlay olmaydi va yuzaga kelishi mumkin bo'lgan oqibatlar uchun javobgar bo'ladi.
Bugun biz muomaladagi dollar massasining qiymatini aniq baholay olmaymiz, ammo shunga qaramay, uning qiymati amaldagi va jahon savdo va jahon iqtisodiy hamkorligi doirasida qayta taqsimlanadigan real aktivlar qiymatidan bir necha baravar yuqori ekanligi tan olinadi. Bu uzoq vaqt davom etmasligi aniq. Bugungi kunda moliya bozorida asosan sotiladigan real qiymatlar emas, balki spekulyativ foyda olish uchun ishlatiladigan derivativlar (derivativ moliyaviy vositalar - opsionlar, fyucherslar, ekspeditorlar). uning qiymati real savdo aktivlari qiymatidan bir necha baravar yuqori ekanligi va jahon savdo va jahon iqtisodiy hamkorligi doirasida qayta taqsimlanganligi. Moliyaviy majburiyatlarning bir turi "shishiradi", uning qiymati real bitimlar summasidan sezilarli darajada oshadi. Derivativlarning global bozori haqli ravishda zamonaviy moliyaviy inqirozning markazi deb hisoblanishi mumkin.
Amerikaning eng yirik investitsiya banklari bu yillar davomida Federal zaxira tizimining aralashuvisiz deyarli e'tiborsiz ish tutdilar va natijada "qaytish nuqtasi" biron bir vaqtda o'tkazib yuborildi. Bundan tashqari, hatto 2008 yil sentyabr oyining o'rtalariga qadar Yevropa va Amerika moliya idoralari va institutlari inqirozga yuzaki qaradilar, uning chuqurligi va mumkin bo'lgan oqibatlarini kam baholadilar. Va bu yerda bankrot bo'lgan (Lehman Brothers) yoki qayta sotilgan yoki qaytarib yuborilgan bir qator yirik investitsiya banklari (ilgari rahbar bo'lgan investorlar va moliya bozorining ishtirokchilari) (Merrill Lynch, Goldman Sachs va boshqalar). Bularning barchasi jahon moliyaviy tizimida boshlangan salbiy jarayonlarni noto'g'ri baholashning bevosita natijasi edi. So'nggi yillarda "muvaffaqiyatdan bosh aylanishi", global moliyaviy bozorning o'sish dinamikasi
Yevropa-dollar kursining o'zgarishi yoki energiya narxining keskin ko'tarilishining oldini olmagan. Bundan tashqari, jahon iqtisodiyotining davriy rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlari, turg'unlik yoki o'sish sur'atlarining pasayishi fonida, moliyaviy kapitalning oshishi iqtisodiyotning real sektoriga emas, balki moliyaviy sohaga tushdi, natijada "moliyaviy qabariq" paydo bo'ldi. Rossiyadagi moliyaviy inqirozga kelsak, u yerda sabablar ro'yxati ham juda keng. global moliyaviy tizimda boshlandi.

So'nggi yillarda "muvaffaqiyatdan bosh aylanishi", global moliyaviy bozorning o'sish dinamikasi yevropa-dollar kursining o'zgarishi yoki energiya narxining keskin ko'tarilishining oldini olmagan. Bundan tashqari, jahon iqtisodiyotining davriy rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlari, turg'unlik yoki o'sish sur'atlarining pasayishi fonida, moliyaviy kapitalning oshishi iqtisodiyotning real sektoriga emas, balki moliyaviy sohaga tushdi, natijada "moliyaviy qabariq" paydo bo'ldi va pufakchaning yorilishi. iqtisodiyotning real sektoriga emas, balki moliyaviy sohaga tushdi, natijada "moliyaviy qabariq" paydo bo'ldi. Xo'sh, va pufakchaning yorilishi.
Albatta, tashqi omillarning ta'siri va tashqi moliyaviy bozordagi vaziyat shubhasizdir. Biroq, Rossiya moliya bozorining kapitallashuv darajasining pasayishi miqyosi dunyoning boshqa mamlakatlaridagi ushbu bozorlarning pasayishi bilan taqqoslanmaydi.
Taqqoslash uchun, Rossiyada RTS indeksi taxminan 72% ga, AQShda shunga o'xshash ko'rsatkichlar - atigi 35% ga, Xitoyda - 49% ga, Hindistonda - 40% ga, Braziliyada - 50% ga. Shunday qilib, kapitallashuv pasayishining import sabablari taxminan 35% ga baholanishi mumkin, ammo qolgan 37% rus sabablari. Shu tariqa 2007-yilda boshlangan inqiroz boshqa davlatlarga ham o’z ta’sirini o’tkazmay qolmadi.
2007-yilda boshlangan inqiroz 2008-yilga kelib keskin avj oldi va 2008-yildan boshlab deyarli barcha davlatlar hali hanuzgacha davom etb kelgan va “buyuk depressiyadan” keyin unga juda o’shab ketadigan tanglik kelganini his qilishni boshlashdi. Shu yilda O’zbekiston tarixiga ham 1-marta Moliyaviy inqirozning asoratlari tashrif buyurdi.
1.2 Moliyaviy iqtisodiy inqirozning o’zbekiston iqtisodiyotiga ta’sir qilishi.

2008 yilda boshlangan va bugungi kunda ko‘lami tobora kengaygan va chuqurlashib borgan jahon moliyaviy-iqtisodiy inqiroziga baho berar ekanmiz, ko‘pgina xalqaro ekspert va mutaxassislar bu inqirozning sabablari va yanada avj olishi bilan bog‘liq prognozlarida javoblardan ko‘ra ko‘proq savollarga duch kelishdi.
Bu iqtisodiy tanglik Amerikaning Qo‘shma Shtatlarida ipotekali kreditlash tizimida ro‘y bergan og’ir holatidan boshlandi. So‘ngra bu jarayonning miqyosi kengayib, yirik banklarni va moliyaviy tuzilmalarning likvidlikligi, ya’ni to‘lov qobiliyati zaiflashib, moliyaviy inqirozga aylanib ketdi. Dunyoning yetakchi fond bozorlarida eng katta kompaniyalar indekslari va aksiyalarining bozor qiymatiga kelsak ular halokatli darajada tushib ketishini guvohi bo’ldik. Bularning barchasi, o‘z navbatida, ko‘plab mamlakatlarda ishlab chiqarish va iqtisodiy o‘sish sur’atlarining keskin pasayib ketishi bilan bog‘liq ishsizlik va boshqa salbiy oqibatlarni keltirib chiqardi.
Hozirgi vaqtda bir qator yetakchi tahlil va ekspertlik markazlari global moliyaviy inqiroz holatini va uning yuz berishi mumkin bo‘lgan oqibatlariga doir materiallarni o‘rganish va umumlashtirish natijasida quyidagi xulosalarga kelishgan.

Birinchidan, moliya-bank tizimida ro'y berayotgan inqiroz jarayonlarining deyarli global miqyosi, retsessiya va iqtisodiy inqirozning muqarrarligi, investitsiya faolligining pasayishi, talabning pasayishi va xalqaro savdoning pasayishi, shuningdek, dunyoning ko'plab mamlakatlariga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan jiddiy ijtimoiy yo'qotishlar tasdiqlanadi.
Ikkinchidan, yuzaga kelgan global moliyaviy inqiroz jiddiy bo'shliqlarni va amaldagi global moliya-bank tizimini tubdan isloh qilish zarurligini ko'rsatdi, asosan korporativ manfaatlariga xizmat qiluvchi, kredit va qimmatli qog'ozlar bozorida turli spekulyativ operatsiyalar olib boruvchi banklar faoliyati ustidan tegishli nazorat yo'qligini tasdiqladi.
Uchinchidan, har bir alohida davlatdagi moliyaviy-iqtisodiy inqirozning ko'lami, chuqurligi va oqibatlari ko'p jihatdan, avvalambor, moliya va pul tizimining mustahkamligiga, milliy kredit tashkilotlarining kapitallashuvi va likvidligiga, ularning xorijiy va korporativ bank tuzilmalariga, shuningdek, oltin hajmiga bog'liq bo'ladi. - valyuta zaxiralari va tashqi qarzlarni to'lash imkoniyati, oxir oqibat - mamlakat iqtisodiyotining barqarorligi, diversifikatsiyasi va raqobatbardoshligi darajasidan.
To'rtinchidan, global moliyaviy inqirozdan tezroq chiqish va uning oqibatlarini yumshatish ko'p jihatdan alohida davlatlar va umuman jahon hamjamiyati doirasidagi chora-tadbirlarning samaradorligi va izchilligiga bog'liq.
Sammitdagi munozaralar shuni ko'rsatdiki, bugungi kunda biz ogohlantirish haqida gapirmayapmiz, balki global moliyaviy inqirozdan chiqish yo'llari, ya'ni oldingi pozitsiyalarga qaytmaslik chizig'i deyarli o'tdi.
Shu bilan birga, bunday Sammitning bo'lib o'tganligi, muammolar va global moliyaviy inqiroz bilan bog'liq mavjud vaziyatning o'zi muhokama qilinganligi dalda beruvchi signaldir.
Bugungi kunda har bir mamlakatning global moliyaviy inqirozga duchor bo'lish darajasi va chuqurligi birinchi navbatda moliya, iqtisodiy va bank tizimlarining barqarorligi va ishonchliligiga hamda ularda o'rnatilgan himoya mexanizmlarining qanchalik kuchli ekanligiga bog'liqligini isbotlashga hojat yo'q deb o'ylayman.
II BOB COVID-19 KELTIRIB CHIQARGAN IQTISODIY INQIROZ UNGA QARSHI CHORA TADBIRLAR

2.1 Jahon iqtisodiyotining yangi inqirozi – iqtisodiy harakatsizlik



2020 yilda pandemiya sabab iqtisodiy qulashlarning yuz berishi bo‘yicha ayrim signallar vujudga kelmoqda. Bulardan asosiysi “iqtisodiy ta’til”larning yuz berishidir. Bu haqda iqtisodiyot fanlari doktori o‘z fikrlarini bildirdi.
Jahon bankining ma’lumotlariga ko‘ra, jahon iqtisodiyoti oxirgi 50 yilda to‘rt marotaba tashqi qarz to‘lqinini boshidan kechirdi. Shundan, dastlabki uchtasi inqirozlar bilan yakunlandi. Ularning oxirgisi sifatida 2010 yildan buyon rivojlanayotgan mamlakatlarda qarz to‘lqini ­o‘zining eng yuqori cho‘qqisiga chiqdi. 2018 yilda jami qarz 54 foiz punktga oshib, YaIMga nisbatan 170 foizni tashkil etdi. Joriy past foizli stavkalar yuqori qarz muammolarini bartaraf etishda asosiy vosita bo‘lishi mumkin . Hozirgi kunga qadar iqtisodiy inqirozlar turli moliyaviy instirumentlarning nobarqarorligidan kelib chiqqan bo‘lsa, joriy davrdagi inqirozni yuzaga kelishi tamomila o‘zgacha tus olganligi bilan farqlanadi.
Prezident koronavirusning iqtisodiyotga salbiy ta’siri va global inqirozni yumshatish bo‘yicha Farmon imzoladi
2020 yilda qarz inqirozidan o‘zgacha tusga ega bo‘lgan, boshlanishidan iqtisodiy xususiyat kasb etmagan inqiroz omili – bu pandemiya ekanligini kuzatishga to‘g‘ri kelmoqda. Natijada, iqtisodiy qulashlarning yuz berishi bo‘yicha ayrim signallar vujudga kelmoqda. Bulardan asosiysi “iqtisodiy ta’til”larning yuz berishidir. Boshqacha aytganda, yalpi iste’molning tushib ketishi va yalpi taklifning to‘xtalishi bilan bevosita bog‘liqdir. Mazkur iqtisodiy inqirozning eng asosiy belgisi sifatida – iqtisodiy harakatsizlikni keltirish mumkin. Bu sharoitda, davlatlarning eng asosiy vazifasi ­ minimal iqtisodiy harakatni ta’minlab turishdan iborat bo‘lishi lozim.
2020 yil fevralidan boshlab ayrim Xitoy kompaniyalari “Koronavirus obligatsiyalari”ni emissiya qilishni boshlashdi. Shenzhen Airlines aviakompaniyasi 600 mln. yuan miqdoridagi obligatsiyalarni muomalaga chiqardi.

Jalb etilgan mablag‘lar asosan bekor qilingan parvozlar uchun biletlarning qiymatini yo‘lovchilarga qaytarib berish va oziq-ovqatlarni transportirovka qilish uchun moliyalashtirish tadbirlariga yo‘naltirilishini ma’lum qilindi.
Shunga o‘xshash holatlarni tahlil etsak, fevral oyidan buyon 25 ta Xitoy kompaniyasi 24 mlrd. yuan (3,4 mlrd. AQSh dollari) miqdorida korporativ obligatsiyalar hisobidan qarz mablag‘larini jalb etdi.
Jahon bozorida esa, yirik iqtisodiyotga ega mamlakatlar o‘rtasida milliy valyutalari vositasida o‘zaro iqtisodiy musobaqalar boshlanib ketdi. Ba’zi ekspertlarning xulosalari AQSh dollarining xalqaro valyuta bozoridagi o‘rni yuanning qadri oshishi ortidan xavf ostida qolishini aks ettirmoqda.
Koronavirus sabab bozorlar kasodga uchramoqda.

Masalan, 2020 yil Rossiya moliya vazirligi “Milliy barqarorlik fondi”ning kapitali tarkibiga yuanni ham joylashtirishni boshlashini e’lon qildi. Hozir kunda ushbu fondning asosiy qismini AQSh dollari va yevro tashkil etadi. 2020 yil 1 mart holatiga YaIMning 7,3 foizini tashkil qiladigan fond valyuta tarkibini yanada diversifikatsiya qilish sanksiyalar va geosiyosiy vaziyatda iqtisodiyotni inqirozli holatlardan himoya qilishda muhim chora bo‘lishi ta’kidlanmoqda. Jumladan, yuanning ulushini 15-20 foiz, dollarning ulushini esa 20-25 foiz atrofida bo‘lishiga erishish nazarda tutilmoqda.
Bu kabi salbiy oqibatlarni iqtisodiyotimiz tarmoqlariga salbiy ta’sirini yumshatish maqsadida Davlatimiz rahbari va Hukumatimiz tomonidan tezkor chora-tadbirlar ishlab chiqilib, hayotga tadbiq etildi. Bu borada, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 19 martdagi “Koronavirus pandemiyasi va global inqiroz holatlarining iqtisodiyot tarmoqlariga salbiy ta’sirini yumshatish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi 5969-sonli Farmonining qabul qilinishi ayni muhim tadbir bo‘ldi.
Ushbu hujjatga ko‘ra, makroiqtisodiy muvozonatni barqarorlashtirishga qaratilgan qator chora-tadbirlar belgilab berildi. Natijada, belgilangan yo‘nalishlarda vazifalarni amalga oshirish quyidagi makroiqtisodiy muvozonat ko‘rsatkichlarini ta’minlashga poydevor bo‘lib xizmat qiladi. Xususan, Inqirozga qarshi jamg‘armaning tuzilishi pandemiya oqibatlarini aniq moliyalashtirish manbasini belgilab berdi.
Markaziy Osiyo va koronavirus

Ushbu jamg‘armaning tuzilishi birinchi navbatda, pandemiya bilan kurashish xarajatlarini moliyalashtirishni o‘zida aks ettiradi. Kasallikni aniqlash, davolash kabi xarajatlar bilan birga tibbiyot xodimlariga moddiy rag‘batlantirishni o‘zida aks ettiruvchi xarajatlarni qoplash nazarda tutiladi.
Fikrimizcha, ushbu holat davlatning ijtimoiy majburiyatlarni o‘z zimmasiga olayotganligi va uni samarali amalga oshirayoganligidan dalolat beradi. Shu bilan birga, ushbu farmon doirasida makroiqtisodiy muvozanatni ta’minlashda kam ta’minlangan aholi qatlamlariga moddiy yordam berish hajmini oshirish orqali ichki iste’molni rag‘batlantirish va iqtisodiy o‘sish sur’atini saqlash nazarda tutilganligi bu sohadagi salbiy oqibatlarni yumshatishi bilan ahamiyatlidir.
Eksport bilan shug‘ullanuvchilarning ayrim xarajatlarini to‘lab berilishi, ushbu turdagi korxonalarning to‘lovga qobilligini saqlashga yordam berilishi;
iqtisodiy qiyinchilikka uchrayotgan korxonalarga uch yilgacha byudjet ssudalari berilishi;
to‘lovsizlikning makroiqtisodiy multiplikatsion ta’sirini oldini olishi kabi tadbirlar shular jumlasidandir.
Ijtimoiy soliq va shu kabi soliq, boshqa majburiy to‘lovlarning kechiktirilishi yoki ma’lum foizda kamaytirilishini joriy etilishi tadbirkorlarga barqaror “moliyaviy ta’til”ga chiqishini anglatadi. Natijada, makroiqtisodiy talab va taklif muvozanatiga erishishga sharoit yuzaga keladi.
Bir so‘z bilan aytganda, favqulodda yuzaga kelgan virusning ta’sirini kengayib ketmasligi uchun o‘z vaqtida choralarni, jumladan, iqtisodiy vazifalarni ishlab chiqilishi va hayotga tadbiq etilishi iqtisodiy inqiroz oqibatlarini yumshatishga va bartaraf etishga to‘liq shart-sharoit yaratib beradi, deb hisoblaymiz.
Umuman olganda, 2019 yildan boshlab aholining sotib olish qobiliyatini oshirishga qaratilgan choralarning qo‘llanganligi, xususan, daromad solig‘i tushirilganligi o‘zining ijobiy tasdig‘ini topdi. Shu bilan birga, O‘zbekistonda epidemik holat natijasida aholining iste’moli ayrim xarajatlari vaqtinchalik qisqarishi natijasida aholi daromadlarining iste’mol muddatini oshirishga yordam berishi mumkin.
2.2 Hozirgi xolatda O’zbekistonda yanqi inqirozga qarshi olib borilayotgan choralar

Koronavirusning turg'unligiga qarshi kurashishda kuchli siyosat talab etiladi

Agar hukumatlar firmalarning likvidligini qo'llab-quvvatlash, ishchilarga ish haqining yo'qolishini qoplash, moliyaviy tizimni himoya qilish va epidemiyani tezda tiklashga yordam beradigan kengroq iqtisodiyotni rag'batlantirish uchun erta va agressiv iqtisodiy siyosat yuritish sharti bilan tiklanishning aniq yo'li bor.

Koronavirusning turg'unligiga qarshi kurashishda kuchli siyosat talab etiladi

" COVID-19 " Iqtisodchilar nigohida " ustunida " Iqtisodiy sharh " pandemiya xavflari va koronavirus infektsiyasining tarqalishi sharoitida iqtisodiyotni qo'llab-quvvatlash choralari haqidagi etakchi xalqaro va mahalliy ekspertlar va tahlilchilarning fikrlarini nashr etishda davom etmoqda.
Dunyoning yetakchi iqtisodchilari global koronavirus pandemiyasidan kelib chiqadigan iqtisodiy zararni kamaytirish uchun tezkor siyosiy choralarni ko'rishga chaqirmoqdalar. Iqtisodiy siyosatni tadqiq qilish markazi (CEPR) va VoxEU.org tahliliy portalining britaniyalik olimlari, iqtisod professori Richard Baldvin va Beatrice Veder di Mauro tomonidan tuzilgan maqolalarni o'z ichiga olgan yangi kitobda ekspertlar qat'iy va kelishilgan moliyaviy rag'batlantiruvchi dalillarni inkor etib bo'lmaydi, deb ta'kidlashadi.
Kristian Odendal - Yevropa Islohotlar Markazining bosh iqtisodchisi; Jon Springford - Yevropa Islohotlar Markazi direktorining o'rinbosari.

2008 yildagi moliyaviy inqiroz global iqtisodiy halokatga aylandi. Banklarning qulashi va kreditlar tanazzuli tufayli millionlab odamlar ishlaridan, uylaridan, jamg'armalaridan yoki bizneslaridan ayrildi. Bu evro inqirozini keltirib chiqardi, undan mamlakatlar asta-sekin tiklana boshladilar va ko'pchilik yo'qolgan o'n yillikdan omon qoldilar. Ba'zilar, COVID-19 pandemiyasi teng darajada salbiy bo'lishidan qo'rqishadi.
Ammo yuqumli kasallik tufayli kelib chiqadigan iqtisodiy zarar sezilarli bo'lishi mumkin bo'lsa-da, agar hukumat iqtisodiy oqibatlarni tezda o'z zimmasiga olishga harakat qilsa, iqtisodiyotga uzoq muddatli ta'sir moliyaviy inqirozga qaraganda unchalik jiddiy bo'lmaydi.
COVID -19: Hukumatlarning ijtimoiy roli

Moliyaviy inqirozlar, aslida, moliyaviy tizimga bo'lgan ishonchni yo'qotishdir. Kreditorlar yo'qotishlarga duchor bo'lishlaridan qo'rqishadi va xavfsizroq aktivlarni qidirmoqdalar, bu esa o'z navbatida likvidlikning etishmasligiga olib keladi. Ko'proq xatarli korxonalar qarz olishga qiynaladi, bu esa ularni to'lovga qodir emas.
Qattiq moliyaviy sharoitlar uy xo'jaliklari va firmalarning xarajatlarini kamaytiradi. Shunday qilib, 2008 yildagi moliyaviy inqiroz iqtisodiy bo'ldi: talab pasayishi va xalqaro savdo krizis jahon iqtisodiyotiga ta'sir ko'rsatganda, 15% eng yuqori darajadan minimal darajaga tushdi. Hukumatlar va markaziy banklar aralashdi, lekin moliya va pulni rag'batlantirish yoki bank tizimini tezkor qayta qurish orqali xususiy sektor xarajatlarini etarli darajada qo'llab-quvvatlay olmadi.
Koronavirus epidemiyasining iqtisodi boshqacha, ammo ba'zi oqibatlar shunga o'xshash tarzda davom etadi. Kasallikning tarqalishini to'xtatish uchun yuqumli kasalliklardan qo'rqish va hukumatning harakatlari, ayniqsa ishlab chiqarishda, global ta'minot shokiga olib keldi. Zavod va ofislar ishchilarni himoya qilish uchun yopiladi yoki qisqartiriladi. Chunki yuqtirilgan odamlar o'zlarini izolyatsiya qilishadi - va boshqa odamlar ijtimoiy aloqalarni kamaytiradi - ular parvozlar, bar va restoranlarga va boshqa ijtimoiy tadbirlarga kamroq pul sarflashadi. Korxonalar ishlab chiqarish hajmining pasayishi va bir vaqtning o'zida daromadlarning pasayishiga duch kelishmoqda, chunki ishchilar va iste'molchilar uyda qolishadi. Bu ko'plab kompaniyalarni noqonuniy holga keltiradi, agar siyosatchilar e'tiborga olinmasa, ularning ishdan olinishi yoki yopilishiga olib keladi.