Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti

Pul-kredit siyosati choralari: tahliliy asos

Bu dunyodagi fond bozorlarining erkin tushishining asosiy sababi va investorlarning xavf zonasidan chiqib ketishi sababli davlat obligatsiyalari narxi ko'tarildi.

Biroq, Buyuk Retsessiya davrida va Evro inqirozi paytida duch kelgan noaniqlik bilan hozirgi vaziyat o'rtasida katta farq bor. Moliyaviy inqirozning ko'lami va og'irligini oldindan yoki oldindan aytib bo'lmaydigan darajada qiyin edi.
Koronavirus pandemiyasi epidemiologlar va shuning uchun hukumatlar uchun ko'proq taxmin qilinadi. Dastlab, virus tez tarqaladi va yangi infektsiyalar har 3-4 kunda ikki marta, ba'zan esa tezroq tarqaladi. Agar tutish samarali bo'lsa, ushbu stavkani kamaytirish mumkin. Garvard epidemiologi Mark Lipsich dunyo aholisining 20 dan 60 foizigacha kasal bo'lishini taxmin qilmoqda, Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti esa ushbu kasallikka chalinganlarning 96 foizdan ortig'i tuzalmoqda (hech bo'lmaganda sog'liqni saqlash tizimi rivojlangan mamlakatlarda).

Bu shuni anglatadiki, oldini olish choralari ko'rilmasa, pandemiya tez tarqaladi va Evropada may yoki iyun oylarida avjiga chiqadi, shundan keyin infektsiya pasayadi va iqtisodiyot tiklana boshlaydi. Ammo hukumat qulflari virusning tarqalishini sekinlashtirish uchun kasalxonada tiqilib qolishning oldini olish uchun ishlab chiqilgan. Ushbu choralar qanchalik samarali ishlayotgan bo'lsa (va shu bilan davom etsa), ular ko'proq davlat tomonidan qo'llab-quvvatlanishni talab qiladigan korxonalar duch keladigan pul oqimi muammolarini kuchaytiradi.

Germaniyada COVID-19 inqirozining iqtisodiy oqibatlari va iqtisodiy siyosat:
Ammo epidemiologlar pandemiyani to'xtatish juda qiyin bo'lishini ta'kidlamoqda. Vaktsinani o'z vaqtida ishlab chiqishning iloji yo'q. Virusni yuqtirgan odamlarning ko'pi allaqachon buni amalga oshirgandan so'ng, infektsiya darajasi pasayishni boshlaydi, shundan keyin iqtisod tiklana boshlaydi. Bularning barchasi qisqa vaqt ichida o'ta jiddiy oqibatlarga qaramay, iqtisodiy oqibatlar moliyaviy inqiroz kabi katta xarajatlarga olib kelmasligi kerakligini anglatadi. Hukumatlar firmalarning likvidligini qo'llab-quvvatlash, ishchilarga ish haqining yo'qolishini qoplash, moliyaviy tizimni himoya qilish (ayniqsa evro hududida) va epidemiyani tezda tiklashga yordam beradigan kengroq iqtisodiyotni rag'batlantirish uchun erta va agressiv iqtisodiy siyosat yuritish sharti bilan tiklanishning aniq yo'li bor.
Likvidlikni qo'llab-quvvatlash

Iqtisodiyot uchun eng katta tahdid shundaki, hayotiy korxonalar likvid bo'lib, bankrot bo'lishadi.Vaqtinchalik uzilishlar doimiy oqibatlarga olib kelishi mumkin: agar muvaffaqiyatli bo'lgan firmalar bankrot bo'lishsa, bankrotlik to'lqini iqtisodiyotda iz qoldiradi.
Bu kelajakda ishsizlarning ish haqi uchun salbiy oqibatlarga olib keladi va firmalarning aniq ma'lumotlari yo'qoladi, bu kelajakda ishlab chiqarish darajasini pasaytiradi.

Ushbu xavfga qarshi turish uchun bank regulyatorlari, davlat investitsiya banklari, markaziy banklar va moliya vazirlarining birgalikdagi harakatlari talab etiladi. Bank regulyatorlari mavjud kreditlarni to'lash orqali iqtisodiyotning turizm kabi turizm sohalarida faoliyat ko'rsatadigan firmalarga nisbatan yumshoqlikni rag'batlantirishi kerak. Angliya Banki va ECB banklarga kredit berishni engillashtirish uchun kapitalga bo'lgan talabni pasaytirishda to'g'ri edilar. Ammo banklar likvidlik bilan bog'liq muammolarni mustaqil hal qila olmaydilar. Kredit muddatlarini uzaytirish banklarning xavfiga olib keladi. Davlat investitsiya banklari, shuningdek, iqtisodiyotning eng ko'p ta'sirlangan qismlariga imtiyozli kreditlar berishlari kerak. Odatda bu bilvosita xususiy banklar orqali amalga oshiriladi, ushbu kredit bo'yicha tavakkalchilikda ishtirok etadigan va kompaniyaning hisob raqamlarini sinchkovlik bilan tekshirgan. Ushbu jarayon xatarlarni davlat bankining balansida cheklaydi.
Natijada, bankrot bo'lish arafasida turgan firmalar, masalan, FlyBe Britaniya aviakompaniyasi, likvidlikni qo'llab-quvvatlash uchun hukumat subsidiyasini ololmaydilar. Germaniyaning Big Bazooka - uning davlatga tegishli investitsiya banki firmalarga cheksiz muddatli kreditlar beradi - bu to'g'ri yondashuv va boshqa joylarda qo'llanilishi kerak.
Maqsadli choralar bilan bir qatorda ECB va Angliya Banki o'tgan hafta o'z bayonotlarida iqtisodiyotga keng kredit stimulini qo'shdilar. Ular haq edi: hatto xususiy banklar va davlat investitsiya banklari orqali maqsadli chora-tadbirlar ham kreditga bo'lgan barcha talablarni qondira olmaydi. Pul-kredit siyosati yanada erkinroq. Angliya Banki stavkalarni pasaytirdi va ECB bermadi, ikkalasi ham banklarning likvidliligini qo'llab-quvvatlash shakllarini qo'lladilar. ECB uzoq muddatli qayta moliyalashtirish operatsiyalarining yangi dasturini (LTRO) ishlab chiqdi, u salbiy foiz stavkalari bo'yicha banklar uchun juda arzon likvidlikni ta'minlaydi. Shuningdek, u maqsadli uzoq muddatli qayta moliyalashtirish operatsiyalari (TLTRO III) shartlarini o'zgartirdi, dastur miqyosini oshirdi va stavkani pasaytirdi; mavjud miqdoriy yumshatish dasturiga xususiy obligatsiyalarni qo'shimcha sotib olish uchun mablag'lar qo'shildi. Ushbu siyosat banklarning kredit berishini qisqartirishga yordam beradi.
Yo'qotilgan ish haqi uchun kompensatsiya

Moliya vazirlari soliq-byudjet siyosati orqali likvidlikni qo'llab-quvvatlashlari kerak. Firmalar ish haqi etishmasligi yoki ta'minot tufayli ishlab chiqarishni qisqartirishga majbur bo'lishsa ham, ish haqini to'lashlari kerak. Hukumatlar qisqa muddatli sxemalarni ko'rib chiqishi kerak (Germaniyada Kurzarbeit deb nomlanadi, bu erda u 1910 yildan beri mavjud). Agar xodimlar uchun ish haftasini qisqartirish kerak bo'lsa, kompaniyalar grant olish uchun murojaat qilishlari mumkin. Germaniya hukumati hozirgina COVID-19 bilan bog'liq uzilishlar natijasida soddalashtirilgan va yanada saxovatli qisqa muddatli sxemani e'lon qildi. Ammo barcha ishchilar bu siyosat bilan qamrab olinmaydi.

Vaqtinchalik yoki nol soatlik shartnomalar bo'yicha ishlaydiganlar, shuningdek o'z-o'zini ishlaydiganlar eng ko'p zarar ko'radilar. Hukumatlar ushbu guruhlarga tezkor va byurokratik bo'lmagan yordam ko'rsatishi kerak. Xususiy banklar orqali har bir fuqaro koronavirusdan oyiga 500 evro miqdorida asosiy daromadni to'lashi kerak, keyinchalik bu o'rtacha daromad oladigan barcha kishilar uchun asta-sekin daromad solig'i bilan qaytarib beriladi. Shunday qilib, vositalar faqat muhtoj bo'lganlar uchun tortiladi.
Pandemiyani oldini olish uchun ko'proq hukumatlar maktablar va bolalar bog'chalari kabi ta'lim muassasalarini vaqtincha yopishga majbur bo'ladilar. Bu, ayniqsa, yolg'iz ota-onalar, agar ular ishdan bo'shagan ta'tilni olishga majbur bo'lishsa, oilaviy mablag'larga tahdid soladi. Keksa odamlarning sog'lig'iga xavf tug'diruvchi COVID-19 buvisining va buvilarining bolalariga g'amxo'rlik qila olmasligini anglatadi (nemis buvalari bu yil odatda 4 milliard soat bola parvarishini ta'minlaydi). Ota-onalar bolalarning o'zlariga g'amxo'rlik qilishlari uchun aniq rag'batlantirish va yordamga muhtoj. Yosh bolalarning ota-onalariga bolalarni parvarish qilish va maktablarni yopish uchun pullik kasallik ta'tilini olishga ruxsat berilishi kerak.

Keyingi moliyaviy yordam korxonalardan QQS va ish haqi solig'ini yig'ishni uch oyga kechiktirish orqali ta'minlanishi mumkin. Italiya allaqachon ish haqi bo'yicha soliqni keyinga qoldirgan. Ushbu siyosatning afzalligi shundaki, u likvidlikni juda keng darajada ta'minlaydi, ammo bu xavfsiz emas: bankrot bo'lish arafasida turgan firmalar soliqlarni kechiktirishi va bankrot bo'lganda soliq tushumlaridan holi bo'lishlari mumkin. Ammo ko'plab Evropa hukumatlari qisqa muddatli kreditlar bo'yicha foiz stavkalarini to'laydilar.

Shunday qilib, moliya vazirliklari kechiktirilgan soliq to'lovlaridan foyda ko'radilar. Davlat balansiga aniq ta'sir - bankrotlik tufayli ozgina yo'qotish uzoq muddatda qo'shimcha likvidlikni qo'llab-quvvatlash uchun qimmatga tushishi mumkin.
Moliyaviy tizimni himoya qilish

Hukumatlarning likvidligini favqulodda qo'llab-quvvatlash evro hududi moliyaviy tizimidagi keskinlikni keltirib chiqarishi mumkin. Xususan, ECB prezidenti Kristina Lagardning 12 mart kuni, markaziy bank "tarqalishni yopish niyatida emasligini" aytganida, hukumat zayomlari bo'yicha tarqalishlar ko'paydi.
Evro hududi siyosatchilaridan bozorlarga murojaat qilish kerak, bu esa ECB vaqtincha moliyaviy qiyinchiliklarga duchor bo'lgan hukumatlarga cheksiz likvidlikni ta'minlaydi. Ular Evropa barqarorlik mexanizmi (ESM), Evrozonani qutqarish jamg'armasi, barcha qutqaruv dasturida bo'lganidek, qat'iy shartlar qo'ymasdan, barcha a'zo davlatlar uchun ochiq bo'lishini e'lon qilishlari kerak. Lagarde, ECB, agar kerak bo'lsa, hukumatning obligatsiyalarini cheksiz sotib olish uchun ECB o'zining to'g'ridan-to'g'ri pul o'tkazmalari dasturidan (OMT) foydalanishga tayyorligini ta'kidlashi kerak. Va Evropa Komissiyasi a'zo davlatlarga bu yil evro hududining soliq qoidalarini buzishga ruxsat berishi kerak, bu COVID-19 bilan bog'liq choralar uchun.
Tezroq iqtisodiy tiklanish

Epidemiya oxirida, bu yil sezilarli o'sish bo'ladi, chunki korxonalar zaxiralarni to'ldiradilar va iste'molchilar yo'qotilgan xarajatlarni qoplaydilar. Bu moliyaviy inqiroz oqibatlaridan farq qiladi, qachonki qarzlar bardoshli bo'lmaganda va ularni bekor qilish kerak bo'lgan bo'lsa, bu boshqa holatlarga qaraganda ancha uzoq vaqt iste'mol qilinishga olib keldi.
Ammo ishlab chiqarishda epidemiyadan keyingi tiklanish shakli bilan keskin tiklanish ehtimoli bo'lgan va uzoq vaqt davomida kurashadigan xizmat ko'rsatish sohasi o'rtasida farq bo'ladi. Agar iste'molchilar yangi juft ko'zoynak sotib olishni rejalashtirishgan bo'lsa-yu, ammo etkazib berish uzilib qolganida ularni sotib ololmasa, epidemiya tugashi bilan buni qilishlari mumkin. Iste'molchilar esa, o'zlari yolg'iz qolganda eyishlari mumkin bo'lgan oziq-ovqatlarni qoplay olmaydilar. Futbol o'yinlari bo'sh stadionlarda bo'lib o'tadi, va konsert safari shaharlarni sog'inadi yoki bekor qilinadi. Oziq-ovqat, kontsertlar yoki sayohatlar kabi "ijtimoiy iste'mol" ko'proq zarar ko'radi, ammo yoz va kuzda pasaytirilgan talab davom etishi mumkin, chunki odamlar epidemiya tarqalgandan keyin ham infektsiyadan qo'rqishadi.

Ishlab chiqaruvchilar yuqorida muhokama qilinganidek, likvidlikni oddiy qo'llab-quvvatlash bilan shug'ullanishlari mumkin, chunki ular tez tiklanishiga umid qilishlari mumkin. Ammo eng yomon epidemiyalar tugaganidan keyin xizmatlar sohasidagi tiklanishni tezlashtirish uchun moliyaviy yordam kerak bo'ladi. Hukumat odamlarni sayohatlarga va restoranlarga va boshqa katta yig'ilishlarga borishga undashni istamaydi va endi ular jamoat iste'molini rag'batlantirishga intilmasligi kerak. Ammo hukumatlar, epidemiya rasman tugatilgandan so'ng, eng ko'p zarar ko'rgan xizmat ko'rsatish sohalarida QQS 6–9 oylik pasayish bo'lishini e'lon qilishi mumkin. Shuningdek, banklar ushbu korxonalarga epidemiya tugaganidan keyin ko'proq daromad olishlarini bilib, kreditlar berishga undaydi.

COVID-19 Yevropaga yetib borguniga qadar ham uning iqtisodiyoti yaxshi ahvolda emas edi. Endi epidemiya epidemiyaga aylangan bo'lsa, 2020 yilning birinchi yarmida retsessiya deyarli muqarrar.

Bu iqtisodiyotni rag'batlantirish uchun erta va agressiv harakatlarni amalga oshiradi va kelajakda rag'batlantirishni kutish uchun majburiydir. Virus shu qadar yuqumli bo'lgani uchun, chekinishdan oldin uch-to'rt oy ichida infektsiya darajasi eng yuqori darajaga yetishi mumkin, bu esa hukumatlar iqtisodiyotning kelajakdagi yo'nalishiga odatdagidan ko'proq ishonchni anglatadi. Agar ular faol bo'lmasa, bankrotlik va ishsizlikning ko'tarilishi xavfi tug'diradi.

Kuni kecha koronavirus pandemiyasi keltirib chiqargan inqirozga qarshi kurashish sharoitida tadbirkorlikni qo`llab-quvvatlash masalalari bo`yicha o`tkazilgan videoselektor yig`ilishida Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev yana bir bor xalqimizga murojaat qildi.

Murojaatda bugungi kunda butun dunyo, insoniyat murakkab davrni boshidan kechirayotganligi, koronavirus tarqab ketmasligi uchun barcha choralarni ko`rish lozimligi, shu sinovli damlarda har bir o`zbekistonlik, har bir idora, jamoatchilik vakillari bir musht bo`lib harakat qilishimiz kerakligiga alohida e`tibor qaratildi.

Davlatimiz Rahbari tomonidan kasallikni mahallamizga, uyimizga, oilamizga olib kirmaslik uchun eng avvalo o`zimiz mas`ulmiz ekanligi, buning uchun har birimiz kundalik yumushlarimizni xavfsizlik va sanitariya qoidalariga to`la amal qilgan holda davom ettirishimiz, korxona va tashkilotlar har haftada o`z xodimlarini tizimli ravishda tibbiy ko`rikdan o`tkazib turish, jamoat joylarida, mahalla va xonadonlarda dezinfeksiya ishlarini muntazam davom ettirish zarurligiustuvor vazifa sifatida belgilab berildi.Ayrim davlatlarda yuqori gigienaga asoslangan kundalik turmush tarzi, milliy urf-odatlar bu kasallikni engishda juda muhim omil bo`layotganligi ta`kidlab o`tildi.

Xulosa

Xulosa qilib aytganda, Davlatimiz rahbari va Hukumatimiz tomonidan iqtisodiyotni yanada liberallashtirilishiga qaratilgan islohotlar, 2020 yilgi Parlamentga Murojaatnomada ham ta’kidlab o‘tilganganidek, iqtisodiyotimiz rivojini, aholi bandligi va daromadlari o‘sishini ta’minlaydigan eng muhim sohalarni rivojlantirilishi hozirgi paytta juda muhim rolni o’ynaydi. Shu paytgacha dunyo ko’p moliyaviy inqirozlarni ko’rdi, shu jumladan hozirgi sodir bo’layotgan inqiroz ham undan holi emas. Prezidentimiz Shavkat Miromonivich Mirziyoyev iqtisodiyotimz ravnaqi uning rivoji uchun qo’ldan kelgan barcha chora tadbirlarni tasdiqlab, amalga tatbiq qildilar va ular bu amallar 2008-yilda 1-prezident tomonidan “Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, o‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari” asarlarida qilib ko’rsatib ketgan chora tadbirlarga juda o’shashdir. Agar iqtisodiy harakatsizlik uzoqqa cho’zilmasa bu inqirozda o’z sharoitimizni ancha yaxshlab olishmz mumkin. Davlatimiz tomonidan ko’rilayotgan choralarni eng foydali va optimal usul deb hisoblayman. Hozirda iqtisodni davlat tomondan nazorat qilinishi va yurtboshimizning qo’llab quvvatlab, xalqiga dalda bo’lishi, bu mushkul iqtisodiy va ijtimoiy tang kunlardan qutulishning eng yaxshi yo’lidir.
Foydalangan adabiyotlar:

1.Norbekov “Iqtisodiyot nazariyasi”

2. “Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, o‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari” I.A.Karimov 2009-yil Toshkent

3. https://Stat.uz

4. https: //Kun.uz

5.https://review.uz/ru/post/reshitelnaya-politika-neobxodima-dlya-protivodeystviya-recessii-koronavirusa

6.http://darakchi.uz/index.php/oz/89436

7. https://www.socionauki.ru/journal/articles/129853/

8.http://ww.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=355698%25www.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=v...3556&Itemid=99999999

9. http://hamma.ucoz.ru/news/2009-02-14-931

10. https://mfa.uz/uz/press/library/decree/