''Jahon tarixi'' kafedrasi ''Jahon tarixi'' fanidan
Siyosiy va kasaba uyushmalar harakati
Download 0.77 Mb. Pdf ko'rish
|
Abdullayev Azizbek Akromjon o\'g\'li Jahon tarixi 44
1.2. Siyosiy va kasaba uyushmalar harakati.
Fransuz ishchilari mamlaatda nufuzli siyosiy kuch edilar. Ular uyushgan holda harakat qilar, o‘z huquqlari uchun kurashda katta tajriba to‘plagan edilar. Ishchilar sinfining asosiy tashkilotlari tez sur'atlar bilan ko‘payib bordi. Asosiy kasaba uyushmasi bo‘lgan Yalpi Mexdat Konfederatsiyasi (YaMK) a'zolari soni 1920 yilda 2,5 millionga yetdi. 1920 yil 29 dekabrda Fransiya kommunistik partiyasi (FKP) tuzilganligi e'lon qilindi. U 20-30-yillarda so'l kuchlarning demokratiya, tinchlik va ijtimoiy adolat uchun kurashiga boshchilik qildi. Fransuz burjuaziyasi jamiyatni barqarorlashtirish uchun kurash olib bordi. 1919 yil noyabr oyida Fransiyada urushdan keyingi birinchi parlament saylovlari bo‘lib o‘tdi. Burjua partiyalari Milliy ittifoq deb nomlangan saylovoldi uyushmasini tuzdilar. Milliy ittifoq bolshevizmga va ijtimoiy tartibsizliklarga qarshi kurash, Versal shartnomasiga qafiy rioya qilish, ya'ni Germaniyani tovon to‘lashga majbur etishni o‘z vazifasi deb e'lon qildi. Aholining katta qismi tomonidan qo‘llab-quvvatlangan Mshshiy ittifoq katta g‘alabaga erishib, Milliy majlisda deputatlik o‘rinlarining uchdan ikki qismini qo‘lga kiritdi. Burjua partiyalari demokratik va ishchi harakatlariga qarshi kurashda qudratli qurolga ega bo‘ldilar. Natija tez orada namoyon bo‘ldi. Milliy ittifoqning birinchi hukumati bolgan Miferan hukumati ishchilar harakatiga qarshi ayovsiz kurash boshladi. 1920 yil may oyida temiryo‘lchilar ish tashlashi bostirildi, unga qatnashganlardan 20 kishi ishdan bo‘shatildi. Urush davrida qabul qilingan ijtimoiy islohotlar dasturi birinketin yo‘q qilindi. Ishchilarga qarshi kurash milliy miqyosdagi surunkali va tinka qurituvchi nizoga aylandi. Bu esa mamlakatda siyosiy beqarorlikka sabab bo‘ldi. 14 yil (1919-1933) mobaynida Fransiyada 27 marta hukumat o‘zgardi. 1933-yil iyunida Fransiya diplomatiyasi fashistlar bilan kelishuvga bordi. 1933-yil 7-iyunda Angliya, Fransiya, Italiya va Germaniya o'rtasida ―To'rtlar bitimi‖ imzolandi. U kuchga kirmadi, biroq Fransiya tashqi siyosatining mohiyatini ochiq ko'rsatdi. 1934-yi1 oktabrida Fransiya bosh vazir1igiga P. Lava1 16 tayin1andi. U ikki yoqlama o'yin o1ib bordi, ya'ni fashistlarning davlatlari e'tiborini jalb qilish maqsadida o'zini go'yoki Sovet Ittifoqi bi1an yaqin1ashmoqchidek qi1ib ko'rsatdi. 1935-yi1 2-mayda o'zaro yordam to'g'risidagi sovet-fransuz bitimi imzolandi. Biroq, u faqat 1936-yil yanvaridagina tasdiqlandi. Unga qadar Fransiya diplomatlari ‖Fransiyaning Germaniya bi1an to'la va uzi1- kesi1 ke1ishishi uchun zarur bo'lsa‖ sovet-fransuz bitirnidan voz kechishga tayyorlik1arini aytib, Germaniya bi1an ti1 topishga rosa urindi1ar. Gitler rad javobi berdi. 1936-yi1 martida Gitler qo'shin1ari harbiysizlashtiri1gan Reyn hududiga kirdi. Bu bi1an Gitler Fransiyani ochiq-oydin maydonga chaqirdi. Versa1 bitimining 42- va 43-moddalari buzi1ganiga qaramay, Fransiya chekindi, fashistlar Germaniyasining birinchi tajovuzkor harakatiga hech qanday qarshi1ik ko'rsatmadi. Kollaboratsionistlar Gitler tuzumiga qarshi zarba mehnatkash ommani inqi1obga ruhlantiradi, vatanparvarlik tuyg'ularini oshirib, fashizmga qarshi kurashning kuchayishiga olib keladi, deb qo'rqdi1ar. 1936-yi1 iyu1ida Gitler Avstriyani ham bosib oldi. Fransiya o'zining so'nggi ittifoqchisidan ayri1di. 1936-yil 27-aprelda Belgiya o'zini betaraf deb e'lon qi1di, ya'ni Fransiyaning sharqiy chegaralarini qo'riqlovchi Reyn bitimining kafolatchisi bo'1ishdan bosh tortdi. Reyn voqealaridan ko'p o'tmay, 1936-yi1 iyu1ida, Ispaniyada fuqarolar urushi boshlanib, Germaniya va Italiya fashistlari isyonchi1arga ochiq-oydin yordam bera boshlaganlaridan so'ng, Fransiya Ispaniya ishlariga o'zining aralashmas1igini e'lon qildi va Ispaniya respub1ikachi1ariga qurol-yarog' sotishni man etdi. Fransiya hukumati Gitlerning malayiga aylandi. 1938-yi1da Gitler yangi qurbon - Chexoslovakiyani talab qi1di. Fransiya Bosh vaziri E. Daladye Chexoslovakiya hukumatining fikrini surishtirmay Sudetni Germaniyaga berishga rozi1ik bi1dirdi. 1938-yi1 4-oktabrda Fransiya Milliy Majlisi sharmandali Myunxen bitimini ratifikatsiya qildi va bu mamlakatning fashistlar Germaniyasi bi1an ti1 biriktirish yo'liga ochiq-oydin tushganini tasdiqladi. Myunxen bitimi ratif1katsiya qilingach, 17 Fransiya kollaboratsionistlari nihoyat yengil tin oldilar. Ular Gitlerga Sharq tomon yo'l ochdilar. Endi Germaniyadan ―kelishuv‖ to'g'risida so‘rash mumkin edi. Germaniya rozi bo'ldi va Myunxen bitimidan ikki oy o'tib, 1938-yil 6-dekabrda Parijda Fransiya tashqi ish1ar vaziri J. Bone va Germaniya tashqi ish1ar vaziri I. Ribbentrop o'zaro hujum qilmas1ik to'g'risidagi bitimdan umuman farq qilmagan qo'shma deklaratsiyani imzoladilar. G‗arb falsafasida yangi zamondan boshlab sifat jihatidan bir biridan farq qiladigan ikkita davr: klassik (yangi davr falsafasi) va postklassik (hozirgi zamon falsafasi) farq qilinadigan bo‗ldi. Bu davrlar falsafiy ta'limotlari o‗zlarining kelib chiqishi bo‗yicha yagona asosga ega bo‗lgani va o‗zaro bog‗liq tarzda rivojlangani holda, maqsadi va ideallari, falsafiy tafakkur tarzi bo‗yicha jiddiy kelishmovchiliklarga ega. Klassik falsafaning xronologik chegaralari XVII – XIX asrning birinchi uchligidan iborat.U Bekondan boshlanib, Gegel bilan yakunlandi va uning muhim xususiyatlari quyidagilardan iborat: 1. Prinsipial, qat'iy ratsionalizm. Aynan ana shu xususiyati bilan antik davr kosmotsentrizmi, o‗rta asr teotsentrizmi, uyg‗onish davri antropotsentrizmidan farq qiladi. Fikrlovchi individ, uning aqlining muqaddaslashtirilishi, borliqning etaloniga aylantirilishi klassik ratsionalizmning mohiyatini tashkil etadi. 2. Epistemologik optimizm, insonning bilish qobiliyatiga nisbatan cheksiz ishonch. Bilib bo‗lmaydigan narsalar yo‗q, hatto xudoni ham bilish mumkin, haqiqatga to‗la hajmda erishsa bo‗ladi, degan fikr ana shu optimizmning asosida yotadi. 3. Progress g‗oyasining asoslanishi. Bu g‗oyaga muvofiq aql-zakovatga ega inson ijtimoiy hayotni o‗z maqsadlarini tashkillashtirish va shu asosda baxt-saodatga erishishga qodir. Tarix insonparvarlik, adolat, erkinlik sari harakatlanadi; bu ayniqsa XVIII asr fransuz ma'rifatparvarlari ijodida yaqqol ifodalangan. 4. O‗z-o‗zini anglash g‗oyasining ilgari surilishi. Bu g‗oyaga muvofiq, inson aql kuchi ila o‗z mohiyatini, borliqda tutgan o‗rnini tushunib yetadi, (nemis mumtoz falsafasida bu markaziy falsafiy masalalardan biri sifatida tahlil etiladi). 18 Gollandiyada (1566-1609) va Angliyada (1640-1688) bo‗lib o‗tgan ilk burjua revolyusiyalari, ularning G‗arbiy Yevropa mamlakatlarining ijtimoiy- iqtisodiy va mafkuraviy jihatdan taraqqiy etishiga ko‗rsatgan ta‘siri yangi davrning muhim voqealari hisoblanadi. Shuni aytish kerakki, yirik mashinali ishlab chiqarish fan va texnikaning taraqqiy etishini taqazo qilardi. London va Parijda fanlar akademiyasining tashkil qilinishi, tabiyotshunoslik va matematikaning tez sur'atlar bilan rivojlana borishi, mukammal soatlar va tegirmonlarning yaratilishi va shu kabilar davr amaliy ehtiyojini qondirishga qaratilgan javob bo‗ldi. Tabiyotshunoslik bilan uzviy aloqada, o‗rta asr sxolastikasiga qarshi keskin kurash jarayonida yangi davr falsafasi shakllandi. Bu falsafa mexanistik va metafizik xarakterga ega ekanligi bilan ajralib turadi, o‗zida davr bilishi xususiyatlarini ifoda qiladi. Kepler va Galileyning kashfiyotlari, Nyuton tomonidan mexanikaning asosiy qonunlari va prinsiplarining yaratilgani, mexanikaning nazariy fan sifatida to‗liq shakllanishiga, mexanitsizmning esa, ilmiy bilish va falsafada hukmron dunyoqarash va metodologiyaga aylanishiga olib keldi.Tabiat hodisalarini tushuntirishda mexanika qonunlarning mutloqlashtirilishi, tarixiy yondashishning yo‗qligi eksperimentlar qo‗yish, faktlar to‗plash bilan ovora bo‗lib, predmetlar o‗rtasidagi bog‗lanishlarni e'tibordan chetda qoldirishga, o‗z navbatida, tabiyotshunoslik va falsafada metafizik fikr yuritish usulining shakllanishiga va uning keng qo‗llanilishiga sabab bo‗ldi. |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling