Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

 
Quyidagi tayanch so„zlarga ta‟rif bering 
 
Qisqa muddatli krediitlash 
Moliyalashtirish 
Investitsiyalar 
Kreditning tamoyillari
Ta‘minlanganlik
Kreditlash usullari 
Kreditning obyekti
Kreditning subyekti 
Kreditor 
Qarz oluvchi 
Kredit liniya 
Konosoment 
241
mablag‗larni ham ishlatadi. Bunda boshqa tijorat banklaridan (yoki 
Markaziy bankdan) olingan kredit bilan bir qatorda, bank, shuningdek, 
pul mablag‗larini o‗z omonatchilaridan va tashkilotlardan turli hisob 
varaqlarga jalb etadi. Bankda mablag‗lar turli xil hisob varaqlarda 
(hisob-kitob, joriy, jamg‗arma, talab qilinguncha, muddatli depozit, 
valyuta va mijozlarning boshqa hisob varaqlari) saqlanadi. Bunday pul 
mablag‗larni jalb etish ham kredit xarakteriga ega, chunki u ham 
qaytarishlilik, muddatlilik va to‗lovlilik shartlariga asoslanadi, bank esa 
bu yerda qarzdor sifatida namoyon bo‗ladi.
15-rasm. Bankning kredit operatsiyalari sxemasi 
 
Bank kreditlari muddatiga qarab turlicha bo‗ladi (uzoq va qisqa); 
qarzdorning tashkiliy-huquqiy tuzilishiga qarab (davlat, xususiy va 
aksionerlik jamiyati, kooperativlar, uyushmalar, boshqa banklar, 
qo‗shma korxonalar, fermerlar, xususiy shaxslar va h.k.); tarmoqqa 
qarab (sanoat qishloq xo‗jaligi, kommunal kredit); maqsadiga qarab 
(mavsumiy xarajatlar uchun, to‗lov hujjatlarni to‗lash uchun, aylanma 
mablag‗larni to‗ldirish uchun va boshqa asosiy aktivlar bilan bog‗liq 
xarajatlarni moliyalashtirish), shuningdek, boshqa mezonlarga qarab 
yirik, o‗rta va kichik kredit, mikrokreditlarga farqlanadi. 
Bank kredit berish uchun jalb qilingan barcha mablag‗larni va o‗z 
mablag‗larini ishlatishi mumkin. Tijorat banklari bu mablag‗larning bir 
qismini majburiy rezervlar sifatida Markaziy bankka o‗tkazishi kerak va, 
shuningdek, ularning bir qismini yuqori likvid mablag‗lar (kassadagi 
naqd pullar) shaklida mijozlarga joriy xizmatlarni to‗lash uchun yetarli 
3 
Bank 
Korxona, tashkilotlar, 
xususiy shaxslar, boshqa 
banklar, MB 
Mijoz kreditorlardan 
mablag‘larni qarzga oladi 
Jalb qilingan mablag‗larni mi-
joz qarzdorlarga beradi 
Tashkilot, xususiy shaxslar, 
boshqa banklar 
1 
4 
2 
Resurslarni jalb qilish 
Bankning passiv 
operatsiyalari
Resurslarni joylashtirish
Bankning aktiv ope-
ratsiyalari

---

242
bo‗lishi yoki qimmatli qog‗ozlar, mol-mulkka ega bo‗lish va boshqa 
operatsiyalarga ishlatish uchun saqlanishi lozim. 
Mablag‗lar qoldig‗i bankning kredit potensialini ifodalab, kredit 
berish uchun ishlatiladi. Bank foyda ko‗rib ishlashi uchun o‗z kredit 
potensialidan samarali foydalanishi lozim. Bu esa bank va qarzdorning 
o‗zaro munosabatlari shartnoma asosida tuzilishini anglatib, ikkala 
tomon ham teng huquqli va o‗z maqsadlariga asoslangan holda ularni 
mujassamlashtirib faoliyat ko‗rsatadilar. Qarzdor kredit olish uchun 
o‗ziga munosib bankni tanlashi, bank ham, o‗z navbatida, mijozlarni 
tanlash huquqiga ega va unga kredit berishda o‗zlariga muhim va foydali 
deb topgan shartlarni qo‗yishi mumkin.