Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki
-§. Banklarning forfeyting operatsiyalari
Download 5.53 Mb. Pdf ko'rish
|
bank ishi (2) (1) (1)
|
2-§. Banklarning forfeyting operatsiyalari Banklar raqobatbardoshligining o‗sishi, O‗zbekistonning xalqaro bozorlarga integratsiyalashuvining kuchayishi, eksport savdosiga davlat cheklovlarining kamayishi hamda o‗zbek eksporti bilan bog‗liq risklarning oshishi tijorat banklari taklif etadigan yangi bank xizmatlarining rivojlaninishini taqozo etadi. Mana shunday xizmatlardan biri forfeytinglashtirishdir. Forfeyting – bu xalqaro savdoni moliyalashtirishning muqobil shaklidir. Forfeyting inglizcha «forfeiting» so‗zidan olingan bo‗lib, huquqdan voz kechish degan ma‘noni anglatadi. Forfeyting – bu tijorat banklari tomonidan (forfeyter) to‗lov amalga oshirilmagan sharoitda eksportyorga nisbatan regress huquqini hisobga olmasdan eksport talabnomalarini sotib olishdir. Boshqacha qilib aytganda, kreditordan aylanmasiz asosda o‗tkazma yoki oddiy vekselni aylanma hujjatlarda qayd etilgan qarz sifatida sotib olishdir. Qarzni sotib oluvchi (forfeyter) qarzdorlardan pul mablag‗larini undirib olish imkoniyati bo‗lmaganda, kreditorga nisbatan 559 to‗g‗risidagi me‘yoriy hujjatlarga asosan tijorat banklari o‗z daromadlari va xarajatlarini amalga oshiradilar. Har bir tijorat bankining o‗z faoliyatini olib borishdan maqsadi yuqori daromad olishga qaratilgan. Bu daromadlarning ko‗paytirish yo‗llarini tijorat banklari o‗zlari mustaqil ravishda belgilaydilar. O‗zbekiston Respublikasi tijorat banklari asosiy daromadlarini baja- radigan operatsiyalaridan oladi. Eng avvalo, bank oladigan daromad uning kredit operatsiyalaridan keladigan daromad hisoblanadi. Tijorat banklari mijozlarga ma‘lum muddatga qat‘iy belgilangan foizlarda kre- dit beradi. Bank bundan tashqari aholiga ko‗rsatadigan xizmatlar uchun haq oladi. Foizli daromadlar oldindan shartnoma asosida belgilangan foiz stavka bo‗yicha hisoblanadi. Banklar o‗z kapitalini tezroq ko‗paytirish maqsadida, jalb qilingan mablag‗lardan samarali foydalanish va ulardan ko‗proq foyda olish maqsadida qisqa muddatli kreditga ko‗proq mablag‗ yo‗naltiradi. Chunki bu qisqa muddatli kredit juda oz fursatda yana bankka qaytib, u bo‗yicha hisoblangan foizlar ham bank daromadini ko‗paytirishga zamin yaratadi. Banklar mijozlarning hisobidan ularning topshiriqlarini bajarish bi- lan bog‗liq komission operatsiyalarni ham olib boradilar. Bunday ko- mission operatsiyalar mamlakat ichida yoki bir mamlakatdan boshqa mamlakatga pul o‗tkazishda, bank o‗z mijozlari uchun ularning hisob- kitob, joriy, valyuta, qarz va boshqa hisob varaqlarini ochish hamda yuritish bo‗yicha ko‗rsatadigan xizmatlar, naqd pul berish (olish), shuni- ngdek, axborot, maslahat, ekspertiza hamda boshqa xizmatlar ko‗rsatish orqali ham daromadini ko‗paytiradilar. Bundan tashqari, banklar investitsiya bo‗yicha, ya‘ni qimmatli qog‗ozlarni sotib olish va sotish yo‗li bilan ham yuqori daromad ola- dilar. Shuningdek, tijorat banklari qimmatli qog‗ozlar chiqarish, joylashti- rish, xarid qilish, sotish, hisobini yuritish va ularni saqlash, mijoz bilan tuzilgan shartnomaga asosan qimmatli qog‗ozlarni boshqarish, qimmatli qog‗ozlar bilan boshqa operatsiyalarni bajarish orqali daromad ko‗radi. Tijorat banklari bajaradigan operatsiyalaridan oladigan daromadlari tarkibiga yana bankning forfeyting (veksellar hisobini yuritish), fakto- ring (qarzlarni undirish, tovar va xizmatlarni qayta sotib, keyin ular u- chun to‗lovlarni undirishga doir huquqlarni qabul qilish), trast (ishonch- ga asoslangan) operatsiyalari ham kiritiladi. Bu operatsiyalarni tijorat banklari mijozning topshirig‗iga ko‗ra amalga oshiradilar va 558 Respublikamiz bank tizimida yuridik va jismoniy shaxslar mablag‗larini banklar tomonidan depozitlarga jalb qilish bank xizmatlari orasida eng ko‗p tarqalgan xizmat turidir. Barcha yuridik shaxslarning hisob raqamlari banklarda talab qilib olinguncha depozit shaklida bo‗lib, banklar ularni yuritish yo‗li bilan mijozlarga xizmat ko‗rsatadi va uning evaziga daromad oladilar. Ya‘ni, har bir operatsiya evaziga bank fiksir- langan foizlarni ushlab qoladi va shundan sezilarli darajada daromad ko‗radi. Bankning noan‘anaviy xizmatlari bo‗lgan lizing operatsiyalari, in- formatsion, konsultativ xizmatlarni ko‗rsatish orqali ham banklar daro- mad oladi. Demak, yuqoridagilardan kelib chiqib, bank daromadlarini shakliga ko‗ra quyidagi uch guruhga ajratish mumkin: -foizli daromad; -ko‗rsatilgan xizmatlar uchun komission to‗lov; -boshqa daromadlar – valyuta kurslaridagi farqlar, balans va bozor narxlarining farqlanishi v.b. Tijorat banklarining yangi qabul qilingan buxgalteriya rejasini qarab chiqadigan bo‗lsak, bu erda daromadlar quyidagicha tasniflanadi: Download 5.53 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|