Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Quyidagi tayanch so„zlarga ta‟rif bering 
 
Trast 
Meros trastlari 
Trast agentliklari
Trast bo‗limi 
Trast daromadlari 
Forfeyting 
Forfeyting turlari 
Forfeyting 
operatsiyasi 
Kafillik operatsiyalari 
Trast shakli 
Trast xizmatlari 
O„z bilimini tekshirish uchun savollar 
 
• Tijorat banklarining trast operatsiyalari deganda nimani tushu-
nasiz? 
• Trast operatsiyalarning qanday obyektlari mavjud? 
• Bank tarst operatsiyalarining qanday turlarini bilasiz? 
• Tijorat banklarining forfeyting operatsiyalari qanday tashkil eti-
ladi? 
• Forfeytingning faktoringdan farqli tomonlarini sanang? 
• Forfeyting va trast operatsiyalarining bank faoliyati uchun qanday 
ahamiyati bor? 
551
operatsiyalarini amalda naqd pul bilan hisob-kitob operatsiyasiga 
aylantiradi, ya‘ni eksportyor pul mablag‗larini – mahsulotni yetkazib 
berishi bilanoq oladi. Bunday holatda, u faqat tovarlarni o‗z vaqtida 
yetkazib berish, uning sifati hamda majburiyatlar bo‗yicha hujjatlarni 
to‗g‗ri rasmiylashtirish uchun javob beradi. Bu holat forfeylashtirishni 
eksportyor uchun eng qulay xizmat turi va nisbatan tijorat qayta 
moliyalashtirishlarining unga qimmat bo‗lmagan hamda butun 
operatsiya davomida olinadigan, belgilangan foiz stavkalarining 
mavjudligi muqobil zamonaviy shakli ekanligini ko‗rsatadi. 
Forfeytinglashtirish tijorat kreditlarini qayta moliyalashtirish 
uslubi sifatida eksportyor uchun quyidagi qulayliklarni yaratadi: 
- 
ehtimol 
tutilgan 
majburiyatlarning 
balans 
nisbatini 
soddalashtirish; 
- likvidlilik holatini yaxshilash va tavakkalchilikni kamaytirish; 
- qisman davlat yoki xususiy sug‗urta bilan bog‗liq va 
sug‗urtalangan oldingi talablarni taqdim etishda paydo bo‗lishi 
mumkin bo‗lgan likvidlilik bilan bog‗liq yo‗qotishlarni kamaytirish; 
- foiz stavkalarining o‗zgarishi, valyuta kurslarini va qarzlorning 
moliyaviy holatining o‗zgarishi bilan bog‗liq tavakkalchiliklarning 
mavjud emasligi. Kredit tashkilotlarining faoliyati bilan veksel va 
boshqa to‗lov hujjatlari bo‗yicha pul mablag‗larini undirib olish bilan 
bog‗liq tavakkalchilik va xarajatlarning yo‗qligi. 
Forfeytinglashtirish jarayonida bank – forfeyterlarda bir qator 
tavakkalchiliklar yuzaga keladiki, bularni ular regress huquqisiz o‗z 
zimmalariga oladi. Ilgari ta‘kidlanganidek, forfeytingning asosiy 
shartlaridan biri bank kaffolati yoki avaldir. Kafolatchi sifatida, odatda, 
xalqaro bozorda faoliyat ko‗rsatuvchi importyor mamlakatning 
prezidenti bo‗lgan va importyorning to‗lov qobiliyatini tasdiqlaydigan 
bank bo‗lishi kerak. Kafolat nafaqat forfeyterning tavakkalchiligini 
kamaytirish uchun zarur, balki ssuda qog‗ozlarining ikkilamchi 
bozorida majburiyatlarni qayta hisobga olish uchun ham zarurdir. 
Kafolat va avallar mohiyatan sodda: ikkalasi ham qarzdor to‗lovni 
to‗lay olmay qolsa, tegishli sanada qandaydir summani to‗lashni va‘da 
qiladi. ―Byurtshaft‖ majburiyatlarini ta‘minot sifatida ishlatish biroz 
murakkabdir. Kafolatni berish vaqtida va‘da bitimga tegishli barcha 
shartlar ifodalangan, kafolatchi tomonidan tasdiqlangan mustaqil hujjat 
shakliga aylanadi. Shunga alohida e‘tiborni berish zarurki, kafolatda 
nafaqat to‗liq summa, balki foizlarning har bir muddati va bu sanaga 
to‗g‗ri keladigan qoplash summasini ko‗rsatishi zarur, chunki aynan 

---

552
shu ma‘lumotlar asosida diskontlashtirish bilan bog‗liq sarf-xarajatlar 
hisoblanadi. Kafolat asosiy bitimdan ozod bo‗lishi zarur, chunki 
amaliyotda importyorning iqtisodiy holatini taxmin qilib kafolatlar
62- jadval