Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Bank likvidliligini boshqarishning samarali usuli aktiv va 
passivlarni boshqarishni o„z ichiga oladi. 
Balansning aktiv qismida bank likvidligini boshqarish uchun 
sotilishi oson bo‗lgan aksiyalarni, ya‘ni DQMOni xarid qilish yoki 
ularga egalik qilish yoxud zaxiralarni ko‗proq tashkil qilish va sotilishi 
qiyinchilik tug‗dirmaydigan pul mablag‗lariga aylantirish ko‗p vaqtni 
olmaydigan qisqa muddatli qo‗yilmalarni amalga oshirish yo‗li bilan 
erishish mumkin. 
Banklarning likvidliligini boshqarishda: 
- 
joriy likvidlik holati; 
- 
resurslarga bo‗lgan talabning davriy o‗zgarib turishi; 
- 
resurslarga bo‗lgan talablarning mo‗ljallanayotgan o‗zgarishlari; 
- 
resurslar manbalari. Bank rahbariyati banklararo bozorda aktivlarni 
sotish va xarid qilishni yoki boshqa manbalarni tanlashi lozim; 
- 
resurslarning qiymati; 
- 
aktivlarning sifati kabi omillarni inobatga olish lozim. 
Bank aktivlarining sifati ham bank likvidliligiga ta‘sir ko‗rsatadi. 
Chunki 
bankda 
muammoli 
kreditlar, 
muddati 
o‗tgan, foyda 
keltirmaydigan kreditlar salmog‗ining yuqoriligi, pul mablag‗lari 
harakatining kamligi bank likvidligining tushib ketishiga olib keladi. 
Bank faoliyatining barqaror va likvid bo‗lishi uning resurslarining 
manbalari va hajmiga, resurslarni tashkil qilishda diversifikatsiya 
usulidan 
foydalanganligiga 
ham 
bog‗liq. 
Agar 
tijorat 
banki 
resurslarining asosiy qismini sanoqli yirik korxonalar mablag‗lari yoki 
davlatning mablag‗lari hisobidan tashkil qiladigan bo‗lsa, bankning shu 
subyektlar depozitlariga qaramligini ko‗rsatadi va subyektlar tomonidan 
turli xil budjet to‗lovlarini amalga oshirish, ish haqi to‗lash bo‗yicha 
depozitdan mablag‗lar olishi bankning likvidlilik riski shuncha yuqori 
bo‗lishiga olib keladi. 
585
Undan tashqari, bank likvidliligi bankning kapitali va foydaliligini 
hisobga olgan holda bankning umumiy moliyaviy holatiga ham ta‘sir 
ko‗rsatadi. 
Bankning moliyaviy holati yomon bo‗lsa, talab qilinayotgan 
vositalarni yuqori narxda olish yoki banklararo bozorga kira olmasligi 
mumkin. 
Balansdan tashqari majburiyatlar va shartnomalar, jumladan, 
ishlamayotgan kredit liniyalar, akkreditivlar, qimmatli qog‗ozlar va 
valyuta sotib olish uchun tuzilgan kelishuvlarning mavjudligi ham bank 
likvidliligiga ta‘sir ko‗rsatishi mumkin. 
Tijorat 
banklarining 
likvidligini 
boshqarishda 
banklararo 
kreditlarning muddati 1 kundan bir necha oygacha davom etishi 
mumkin. Foiz stavkalari kontragent banklar o‗rtasidagi bitim asosida 
Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasi yoki DQMOlari bo‗yicha 
stavkalarni asos qilib olgan holda belgilanishi kerak. 
Ta‘minotga ega bo‗lmagan banklararo kredit bitimlarini tuzganda 
bir qarz oluvchiga beriladigan qarz me‘yorlariga amal qilish kerak. 
Faqatgina overnayt operatsiyalari bundan mustasno, ular bo‗yicha limit 
chegarasi bank kapitalining 25 foizi atrofida o‗rnatiladi. 
Banklararo kreditlarning ta‘minoti sifatida DQMOlari kabi yuqori 
likvidli va oson sotiluvchi qimmatli qog‗ozlar qabul qilinishi mumkin. 
Ta‘minot sifatida topshirilgan qimmatli qog‗ozlar uchinchi shaxsning 
(tijorat banki yoki Markaziy bankda) eskrou hisob varag‗ida 
joylashtirilishi yoki Markaziy bank daftarlarida ularning garovga 
olinganligi belgilanishi kerak. 
Repo operatsiyalarida qo‗llaniluvchi qimmatli qog‗ozlar oson 
sotiluvchi va likvid vositalar, ya‘ni DQMOlari ko‗rinishida bo‗lishi 
kerak. Agar banklar boshqa qimmatli qog‗ozlarni afzal deb bilsa, u 
holda qarz beruvchi tomon ularning yuqori likvidlik talablariga javob 
berishiga ishonch hosil qilishi va ularni o‗zlarida saqlanishini 
ta‘minlashi kerak. Bundan tashqari, tomonlar qimmatli qog‗ozlarni 
uchinchi tomonda saqlash haqida kelishib olishi mumkin. 
Repo operatsiyalari Markaziy bank talablariga rioya qilgan holda 
amalga oshirilishi lozim. Kelishuvda har bir tomonning huquq va 
majburiyatlari ko‗rsatilgan bo‗lishi kerak. Kredit beruvchi tomon 
qimmatli qog‗ozlarning to‗lov muddatiga qarab garov qiymatining 
kredit qiymatidan kamida 10 foizga yuqori bo‗lishini ta‘minlashi kerak. 
To‗lov muddati qancha yaqin bo‗lsa, marja shunchalik katta
bo‗lishi zarur. 

---

608
kreditlovchi bank uchun risk va uning turlarini aniqlab olish 
imkoniyatini beradi. Bu bosqichda kredit beruvchi: 
1. Qarz oluvchining iqtisodiy, moliyaviy ahvoli, uning ishchanlik, 
ma‘naviy qiyofasi, ishlab chiqarish imkoniyatlari, marketingi, moliyaviy 
boshqaruvi va boshqalarni. 
2. Kreditga bo‗lgan talabning qanchalik darajada to‗g‗ri 
asoslanganligi va shu asosning korxonaning real iqtisodiy holatidan 
kelib chiqqanligi. 
3. Kreditning maqsadi bank manfaati uchun ham to‗g‗ri kelishi 
kabi savollarga to‗liq va aniq javob olishi lozim. Masalan, bozor 
iqtisodiyotining hozirgi bosqichida yangi korxona, firmalar tashkil 
topayotgan va ular to‗g‗risida har doim ham aniq axborot mavjud 
emasligi sharoitida birinchi savolga javob berish juda muhim. Ikkinchi