Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Milliy valyutaning barqarorligini ta‟minlash uchun O‗zbekiston 
Respublikasi Markaziy banki qator muhim vazifalarni hal etadi. Ulardan 
eng asosiy vazifalar sifatida quyidagilarni keltirish mumkin. Bular: 
- monetar siyosatni hamda valyutani tartibga solish sohasidagi 
siyosatini shakllantirish, qabul qilish va amalga oshirish; 
- O‗zbekiston Respublikasida hisob-kitoblarning samarali tizimini 
tashkil etish va ta‘minlash; 
- banklar, mikrokredit tashkilotlar, lombardlar va kredit byurolar 
faoliyatini litsenziyalash hamda tartibga solish;
- banklar, mikrokredit tashkilotlar, lombardlar va kredit byurolari 
faoliyatini nazorat qilish, qimmatli qog‗ozlar blankalari ishlab 
chiqarishni litsenziyalash; 
- O‗zbekiston Respublikasining rasmiy oltin-valyuta zaxiralarini 
kelishuvga binoan hukumat rezervlariga qo‗shgan holda saqlash va 
tasarruf qilish; 
- davlat byudjetining kassa ijrosini Moliya vazirligi bilan birgalik-
da takshkil etishdan iborat. 
Mazkur vazifalarni bajarish uchun O‗zbekiston Respublikasi 
Markaziy banki iqtisodiyotni pul-kredit vositasida boshqarish, 
avvalambor, kelgusi yil uchun O‗zbekiston Respublikasi monetar 
siyosatining asosiy yo‗nalishlari bo‗lgan iqtisodiy konyunkturaning 
tahlili va istiqbol ko‗rsatkichlarini, muomalada bo‗lgan pul massasining 
iqtisodiy jihatdan asoslangan chegaralarini, pul massasi yillik o‗sish 
sur‘atining aniq maqsadli ko‗rsatkichlarini, shu jumladan, Markaziy 
bank ichki aktivlarining o‗zgarishini, valyuta hamda foiz siyosatining 
asosiy yo‗nalishlarini ishlab chiqadi va har yili keyingi moliya yili 

---

28
faoliyatiga doir barcha masalalar bo‗yicha Markaziy bank nomidan ish 
ko‗radi. 
O‗zbekiston Respublikasi Markaziy banki departament, boshqarma 
va bo‗limlardan tashkil topgan (2-ilovaga qarang), 
Shuningdek, qonunning 9-moddasida O‗zbekiston Respublikasi 
Markaziy banki xalqaro moliya-kredit va valyuta munosabatlariga oid 
faoliyatni amalga oshirishda boshqa davlatlarning markaziy banklari, 
xalqaro banklar va boshqa moliya-kredit muassasalarida O‗zbekiston 
Respublikasi manfaatlarini himoya qilishga, moliya operatsiyalari 
bajarishga, shu jumladan, chet el hukumatlari, chet el markaziy banklari 
va pul-kreditni tartibga solish organlariga, shuningdek, O‗zbekiston 
Respublikasi a‘zo bo‗lgan xalqaro tashkilotlarga bank xizmati 
ko‗rsatish, xorijiy davlatlarda vakolatxonalar ochish, O‗zbekiston 
Respublikasida chet el banklarining vakolatxonalarini akkreditatsiya 
qilishga haqli ekanligi belgilab berilgan. 
Markaziy bank o‗z faoliyatida foyda olishni maqsad qilib 
qo‗ymaydi, ammo har bir moliya yil davomida olingan daromadlardan 
ishonchsiz, shubhali qarzlar va boshqa aktivlar bo‗yicha ehtimoliy 
yo‗qotishlarni qoplash rezervlari shakllantirilgandan so‗ng, barcha 
daromadlar va chiqimlar hisoblanganidan, shuningdek, aktivlar va 
passivlar amalda baholanganidan so‗ng bank faoliyatining natijasi 
(foydasi) aniqlanadi. 
Markaziy bankning foydasi boshqaruv belgilagan tartibda, yillik 
hisobotni tasdiqlash bilan bir paytda taqsimlanadi. Shuningdek, bank 
boshqaruvining qaroriga muvofiq foyda hisobidan aniq maqsadli 
rezervlar va fondlar ham tashkil etilishi mumkin. 
Aniq maqsadga yo‗naltirilgan rezervlar va fondlar tashkil 
qilinganidan yoki to‗ldirilganidan keyin foydaning qolgan qismi 
respublika byudjeti daromadini to‗ldirishga yo‗naltiriladi. 
O‗zbekiston 
Respublikasi 
Markaziy 
banki 
O‗zbekiston 
Respublikasi Oliy Majlisiga hisobot beradi. Markaziy bankning hisobot 
davri 1-yanvar – 31-dekabr qilib belgilanadi. Yillik hisobot 15-maydan 
kechiktirilmay Oliy Majlis Senati ko‗rib chiqishi uchun taqdim etilishi 
lozim. 
Markaziy bankning oliy organi uning boshqaruvidir. Boshqaruv 
Markaziy bank siyosati va faoliyatining asosiy yo‗nalishlarini belgilab 
beradi, bankni boshqaradi. 
21
1996-yildan boshlab O‗zbekiston Respublikasi Markaziy banki 
monitar boshqaruv va bank nazoratining to‗la huquqli organiga aylandi 
hamda tijorat banklarining huquqiy asoslari mustahkamlandi, bank 
aktivlarini diversifikatsiyalash, xorijiy kapitalni jalb qilish asosida 
universal 
tijorat 
banklarini 
shakllantirishning 
prinsiplari 
mustahkamlanganligi 
mazkur 
bosqichning 
xususiyatli 
jihatlari 
hisoblanadi. 
Bank tizimini shakllantirishning uchinchi bosqichi 1997-2000- 
yillarni o‗z ichiga olib, unda banklarni xususiylashtirish va aksiyador- 
lik-tijorat banklarida boshqaruvning sifatini oshirish, banklar faoliyatida 
nazoratni kuchaytirish ko‗zda tutildi. 
Bu jarayon O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 1997-yil 24-
apreldagi «Xususiy tijorat banklari tashkil qilishni rag‗batlantirish 
chora-tadbirlari to‗g‗risida»gi farmonning qabul qilinishi bilan yanada 
faollashdi. Mazkur farmonga ko‗ra ustav kapitalida jismoniy 
shaxslarning ulushi 50 foizdan kam bo‗lmagan holda tijorat banklarini 
ochish uchun bir qator imtiyozlar belgilangan edi. Natijada so‗nggi yillar 
ichida xususiy banklarning soni keskin ko‗paydi. Hozirgi paytda 
respublikada faoliyat ko‗rsatayotgan tijorat banklarining deyarli yarimini 
xususiy banklar tashkil etadi. 
Bank tizimiga xususiy kapitalni jalb etish bilan birga, banklarni 
korporativ boshqarish tizimini yanada mustahkamlashga doir chora-
tadbirlar ham amalga oshirildi. Xususan, bu borada O‗zbekiston 
Respublikasi Prezidentining ―Aksiyadorlik tijorat banklari faoliyatini 
takomillashtirish chora-tadbirlari to‗g‗risida‖gi 1998-yil 2-oktyabrdagi 
farmonining qabul qilinishi muhim ahamiyatga ega bo‗ldi. Mazkur 
farmon tijorat banklarini boshqarishda aksiyadorlarning va bank 
kengashining rolini oshirishga doir chora-tadbirlar majmuyini belgilab 
berdi. 
Ushbu farmon asosida amalga oshirilgan islohotlar natijasida 
mamlakatimizda har tomonlama mustahkam bank tizimi, xalqaro 
andozalarga mos keluvchi zamonaviy bank nazorati va banklar 
faoliyatini tartibga solishning samarali mexanizmlari yaratildi. 
O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining ―Bank tizimini 
isloh qilish chora-tadbirlari to‗g‗risida‖gi 1999-yil 15-yanvardagi 
qaroriga asosan bank tizimining barqarorligini oshirish, iqtisodiyotni 
kredit bilan ta‘minlashda banklarning ishtirokini kengaytirish, bank 
xizmatlari sohasida raqobat muhitini rivojlantirish sohasida vazifalar 
belgilab berildi.

---

22
1991-2000-yillar mobaynida yuzaga keltirilgan bank tizimini 
yanada xalqaro andozalarga yaqinlashtirish maqsadida bank tizimini 
erkinlashtirish va isloh qilish chora-tadbirlarining boshlanishi bank 
tizimi rivojlanishining to„rtinchi bosqichini belgilab berdi. Bu bosqich 
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining ―Bank tizimini yanada 
erkinlashtirish va isloh qilish borasidagi chora-tadbirlari to‗g‗risida‖gi 
2000-yil 21-martdagi farmoni va Vazirlar Mahkamasinig «Bank tizimini 
isloh qilishga doir qo‗shimcha chora-tadbirlar to‗g‗risida»gi 2000-yil 
24-martdagi qarori qabul qilinishi bilan boshlandi. 
Bu hujjatlarga asosan quyidagilar mazkur bosqichning asosiy