Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

 
4-
§. Tijorat banklarining funksiyalari va faoliyati tamoyillari 
 
Tijorat banklarining iqtisodiy roli uning faoliyat doirasining keng 
b
o‗lishiga olib keladi. Bu sababli tijorat banklari quyidagi 
funksiyalarni
bajaradi: 
-vaqtincha bo‗sh turgan pul mablag‗larni yig‗ish va ularni kapitalga 
aylantirish; 
-korxona, tashkilotlar va aholini kreditlash; 
-iqtisodiyotda hisob-kitoblar va to‗lovlarni amalga oshirish; 
-moliya-valyuta bozorida faoliyat ko‗rsatish; 
-iqtisodiy-moliyaviy axborotlar berish va maslahat xizmatlarini 
k
o‗rsatish va boshqalar. 
Banklar b
o„sh pul mablag„larini yig„ish va ularni kapitalga 
aylantirish
funksiyasini bajara turib mavjud b
o‗sh pul daromadlari va 
jam
g‗armalarini yig‗adi. Jamg‗aruvchi (bo‗sh pul mablag‗ egasi) o‗z 
mabla
g‗larini bankka ishonib topshirgani uchun va bank bu 

---

46
Bank boshqaruv majlisi doimo 
o‗tkaziladi va majlislarda qabul 
qilinadigan qarorlar berilgan ovoz soniga qarab hal etiladi. Ovozlar 
tengligida bank boshqaruvchisining ovozi hal etuvchi hisoblanadi. Agar 
boshqaruv a‘zolari yoki boshqaruv raisi boshqaruv qabul qilgan qaroriga 
norozi b
o‗lsa, ular o‗z fikr va mulohazalarini kengash yoki aksiyadorlar 
umumiy yi
g‗ilishiga bildirishlari mumkin. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
7-rasm. Aktsioner tijorat bankining boshqaruv organlari 
Bu holatda kuzatuv kengashi qarori hal etuvchi hisoblanadi va bank 
boshqaruvi raisi qarori bilan amaliyotga tatbiq etiladi. 
Taftish komissiyasi aktsionerlarning umumiy yi
g‗ilishi tomonidan 
saylanadi. Uning tarkibida kuzatuv kengash a‘zolari va bank boshqaruvi 
a‘zolari bo‗lishi mumkin emas. Bank boshqaruvi taftish komissiyasiga 
taftish uchun zarur b
o‗lgan hujjatlarni taqdim etadi. Taftish natijalari 
bank boshqaruviga topshiriladi. 
Tijorat banki taftish komissiyasining asosiy vazifasi bank xodimla-
rining 
o‗z amallarini suiste‘mol qilishlarining oldini olishga qaratilgan. 
Aksionerlarning 
umumiy
yig‗ilishi 
Kuzatuv kengashi 
Bank Kengashi 
Kredit qo‘mitasi 
Boshqaruv 
Raisi 
Boshqaruv 
raisining 
muovinlari 
Bank likvidligini 
boshqarish 
Hududiy 
bo‘limlari 
Tuman 
bo‘limlari 
Minibanklar 
Ko‘maklashuv 
bo‘limi 
Ichki audit boshqarmasi 
35
Qayta moliyalashtirish siyosatini olib bora turib, Markaziy bank 
oxirgi kreditor sifatida maydonga chiqadi. 
O‗zbekiston Respublikasida 
Markaziy bank 
o‗rnatgan qoidalarga asosan, quyidagi aktivlarni garovga 
olgan holda 3 oygacha b
o‗lgan muddatda kreditlar berishi mumkin: 
- oltin, chet el valyutasi, xalqaro zaxiralar toifasiga kiruvchi valyuta 
boyliklari va boshqa boyliklar; 
- davlatning qarz majburiyatlari va davlat tomonidan kafolatlangan 
boshqa qarz vositalari. 
Bank faoliyatida riskning iqtisodiy asoslangan chegaralardan chiqib 
ketmaslik bank tizimi barqaror ishlashining muhim shartidir. Risk 
doiralarini cheklab q
o‗yish Markaziy bank tomonidan tijorat banklari 
uchun rioya etilishi majburiy b
o‗lgan iqtisodiy me‘yorlarni belgilab 
q
o‗yish orqali amalga oshiriladi. Markaziy bank banklar uchun majburiy 
b
o‗lgan iqtisodiy me‘yorlarni, shu jumladan: 
- kapitalning yetarlilik koeffitsiyentini; 
- bir qarz oluvchi yoki bir-biriga daxldor qarz oluvchilar guruhiga 
tavakkalchilikning eng k
o‗p miqdorini; 
- yirik kredit tavakkalchilik va investitsiyalarning eng ko‗p miqdo-
rini; 
- likvidlilik koeffitsiyentlarini va boshqalarni belgilaydi. 
Markaziy bank iqtisodiy 
me‘yorlarning o‗zgarishi to‗g‗risida kami-
da bir oy oldin 
e‘lon qiladi. Banklar va ularning filiallari banklarga oid 
qonun hujjatlarini, belgilab q
o‗yilgan iqtisodiy me‘yorlarni buzgan 
taqdirda Markaziy bank ulardan ustav kapitalining eng kam miqdorining 
0,1 foizigacha jarima undirish yoxud ayrim operatsiyalarni 
o‗tkazishni 
olti oygacha b
o‗lgan muddatga cheklab qo‗yish huquqiga ega.