Jamiyat yaxlit tizim sifatida sotsiyal munosabatlar Reja: Jamiyat va ijtimoiylik tushunchasi. Sharq mutaffakirlarining jamiyat to’g’risidagi qarashlari. Zamonaviy jamiyatning turlicha tariflari

XIX-asr Sotsiologiyasidagi asosiy yo’nalishlar.

• XIX-asr Sotsiologiyasidagi asosiy yo’nalishlar.
• Sotsiologiyani «kuzatishga asoslangan fan darajasiga» kutarish talabini frantsuz utopisti Sen-Simon, SHarl Furьe va Robert Ouenlar ilgari surgan. Ular XVIII asr 2-yarmida va XIX asr birinchi yarmida bu fanning ba’zi masalalari xususida o’z fikr-mulohozalarini bildirganlar.
• Sotsiologiyaning fan sifatidagi asosiy rivojlanish boskichlari: klassik, noklassik, marksistik va XX asr Amerika Sotsiologiyasi kabi sohdlarga bo’linadi. Quyida ana shu sohalarga qisqacha to’xtalamiz:
• 1) Klassik sotsiologik, falsafiy qarashlar:
• Nemis klassik fasafasida ijtimoiy taraqqiyot nazariyasi ilgari surildi. Nemis klassik falsafasining asoschilaridan biri sifatida tan olingan I. Kant (1724–1804) dialektika g’oyalarini qayta tiklagan mutafakkir. Kant o’zining tabiiy-ilmiy qarashlari bilan tabiatni metofizik tarzda tushinishga chek kuydi. Falsafaning borliq, axloq va din kabi muammolari bilan shug’ulanishdan avval insonning bilish imkoniyatlarini aniqlab olish lozim, deydi u. Kant kishini o’rab turgan tashqi dunyodagi narsalarni 2 ga buladi: a) o’z-o’zida mavjud bo’lgan narsalar dunyosi; b) sezgilarimiz aks ettirgan narsalar, hodisalar dunyosi. Inson bilish jarayonida hodisalar dunyosiga tartib kiritadi, uni ma’lum vaqt makon bilan bog’lab o’rganadi.

G.F.Gegelь (1770–1831). Nemis klassik falsafaning vakili, uning ta’limoticha, barcha mavjud narsalarniig asosida «mutlaqg’oya» (ruh)ning rivoji yotadi. Oldin mutlaqg’oya «sof borliq« sifatida mavjud bo’ladi. Keyinchalik u rivojlanib, mazmun jihatdan biridan biri boy bo’lgan ni vujudga keltiradi. Inson ongi rivojlangan sari g’oya moddiylikdan qutilib boradi. Oxiri mutlaq g’oya oldingi holatiga qaytadi.

• G.F.Gegelь (1770–1831). Nemis klassik falsafaning vakili, uning ta’limoticha, barcha mavjud narsalarniig asosida «mutlaqg’oya» (ruh)ning rivoji yotadi. Oldin mutlaqg’oya «sof borliq« sifatida mavjud bo’ladi. Keyinchalik u rivojlanib, mazmun jihatdan biridan biri boy bo’lgan ni vujudga keltiradi. Inson ongi rivojlangan sari g’oya moddiylikdan qutilib boradi. Oxiri mutlaq g’oya oldingi holatiga qaytadi.
• L.Feyerbax (1804-1872) nemis klassik falsafasining so’nggi vakili bo’lib, falsafada materialistik yo’nalishga mansubdir. U Gegelning mutlaq g’oyasiga qarshi chiqadi. Feyerbax fikricha, tafakkur insondan tashqarida, unga bog’lik bo’lmagan holda mavjud bo’lishi mumkin. Feyerbax: «Tafakkur, ong ikkilamchidir, materiyaning, tabiatning mahsulidir», deydi.
• Ijtimoiy taraqkiyotning murakkablashuvi va ilmiy bilimlarning tabaqalanishi Sotsiologiyaning «Falsafa» dan ajralib, mustaqil fanga aylanishini muqarrar qilib qo’ydi. XIX acpgacha Sotsiologiya «Falsafa» ning tarkibiy qismi bo’lib keldi. Jamiyat haqida «pozitiv fan» (haqiqiy fan) yaratishga urinish XIX asr o’rtalarida yuzaga keldi. XIX asr boshlarida esa Sotsiologiya o’ziga xos ilmiy usullarga ega bo’lib, falsafadan to’la ajralibchiqa boshladi.
• Lekin u mustaqil fan sifatida XIX asrning 30-yillarida ilmiy muomalaga Sotsiologiya atamasi kiritilgandan so’ng shakllandi. Yangi fanga frantsuz faylasufi Ogyust Kont nom berdi.