Жаћон иќтисодиёти ва дипломатия университети

SEMINAR MASHG‘ULOTLARI REJASI 
 
1. Jahon iqtisodida rivojlakgan mamlakatlar rolining evolutsiyasi. 
2. 1980-yillar va 90-yillar boshida "uchinchi dunyo" mamlakatlari iqtisodi tavsifi, uni 
rivojlantirishning dolzarb masalalari. 
3. "Uchinchi dunyo" mamlakatlarida xususiylashtirishning samaradorligi xususiyatlari va 
muammolari. 
ADABIYOTLAR 
 
1. Арефьева Е. Международное разделение труда: место и роль освободившихся стран — 
ж, "Азия и Африка сегодня", № 3, 1987.
2. БасовскийЛ.Е. Мироваяэкономика: Курс лекций. М, ИНФРА - М, 2003. 
3. Журавская Е. Процессы приватизации в развивающемся мире. Тенденции мирового 
экономического развития. Обзор за 1990 и начало 1991 гг. М., "Наука", 1991. 
4. Лоуакин В.К. Мировая экономика. М., ИНФРА-М, 2004. 
5. Раджабова З.К. Мировая экономика М., ИНФРА-М, 2004. 
6. ЧехутоеБ.К. "Третиймир:жизнь требует реформ"-Тенденции мирового экономического 
развития. Обзор за 1990 в начало 1991 гг. М., "Наука", 1991. 
 
 
4-BOB 
RIVOJLANAYOTGAN MAMLAKATLAR VA KAPITALNING XALQARO 
HARAKATI 
 
Kapitalni chiqarish sabablari,
an’analari va hududlari 
 
Hozirgi zamon sharoitida jahon iqtisodiy rivojlanishidagi umumiy an’ana 
internatsionallashuvning chuqurlashuvi oqibatida transmilliy korporatsiyalar rivojlanishining 
tezlashuvi va natijada turli mamlakatlar korporatsiyalari o‘rtasidagi kurashning kuchayishidir.
Bunda, katta biznesdagi asosiy rol ilgarigidek AQSHga tegishli bo‘lishiga qaramay, 
(2000 yilda jahonning rivojlangan mamlakatlariga qarashli 100 ta yirik korporatsiyalardan 28 
tasi AQSHga tegishli bo‘lgan), ularning vaziyatlari boshqa milliy kapitallar, eng avvalo, G‘arbiy 
Yevropa va Yaponiya sarmoyalari siquviga duch kelmoqsa. 
Masalan, 1960-1987 yillarda kapitalistik dunyoga qarashli 100 ta yirik konsernning savdo 

---

oboroti 18,9 marta ortdi. Ayni vaqtda bunda AQSH ulushi 70,6% dan 45% gacha qisqardi. 
G‘arbiy Yevropa mamlakatlari ulushi 27,8% dan 36,8% gacha, Yaponiyaning ulushi 1,6% dan 
12,4% gacha yoki 7,8 marta ortdi.
Keyinchalik ham AQSH ulushi qisqarib bordi. 1996 yilda uning yirik korporatsiyalari 
oborotining umumiy summasi 28,8% ni tashkil qildi, ayni paytda G‘arbiy Yevropa mamlakatlari 
ulushi 35,2% ni, Yaponiyaning ulushi 32,2% ni, 2001 yilda chet ellar bilan bo‘lgan savdo-
sotiqda ham AQSH ulushi 27% ni tashkil qilgani holda G‘arbiy Yevropa korporatsiyalari ulushi 
38% ni, Yaponiyaning ulushi 26% ni tashkil etdi. 
Jahon xo‘jaligining yetakchi markazlari o‘rtasidagi raqobat kurashining rivoji chet el 
investitsiyalari oqimi geografiyasida yangi an’analarga sabab bo‘lmoqda. Rivojlangan 
mamlakatlar transmilliy korporatsiyalar kapitalini rivojlanayotgan mamlakatlarga chiqarishning 
ancha jonlanganligi shu mamlakatlarda Amerika va Noamerika transmilliy korporatsnyalari 
o‘rtasidagi qarama-qarshilikning jiddiy kuchayishiga, jahon iqtisodiyogining chekka hududlarida 
Amerikaning yetakchilik roli yo‘qolishiga olib keldi.
Yaponiya korporatsiyalari Amerika transmilliy korporatsiyalarining eng yirik 
raqobatchilari hisoblanadi. Chet el mamlakatlariga investitsiyalar kiritishdagi yapon 
fenomenining mohiyati shundaki, yapon korporatsiyalari kiritadigan bevosita investitsiyalarning 
anchagina qismi rivojlanayotgan davlatlarga, eng avvalo Osiyo va Lotin Amerikasiga to‘g‘ri 
keladi.
Quyida keltirilgan jadvaldan ko‘rinib turibdiki, 90-yillar o‘rtasiga kelib Yaponiyaning 
bevosita chet el investitsiyalarida rivojlangan mamlakatlar, shu jumladan, AQSH ulushi ancha 
kamaygan, ayni paytda rivojlanayotgan mamlakatlar, eng avvalo, Janubiy, Sharqiy. Janubi-
Sharqiy Osiyo va Xitoy ulushi keskin ko‘paygan (17%dan 42%gacha).