Жаҳон иқтисодий ва ижтимоий географияси

Mavzu: Dunyo qishloq xo’jaligi.

Qishloq xo’jaligi-xalq xo’jaligining 2-yirik tarmog’i bo’lib,dehqonchilik va chorvachilikka bo’linadi.Qishloq xo’jaligida mehnat predmeti ham,mehnat vositasi ham yer hisoblanadi.Shu sababli erdan to’g’ri foydalanish,uning hosildorligini saqlash juda muhim xalq xo’jaligi vazifasidir.Sanoatdan farq qilib,qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi tabiiy sharoit,relef,iqlim,tuproqlar,fasliy xarakter,hayvonlar (asosan zararkunandalar), mineral va organik o’g’itlar,ximikatlarga bog’liq.

Dunyoda birorta mamlakat yo’qki,uning aholisi qishloq xo’jalik bilan shug’ullanmasa.Butun dunyoda bu sohada 1,1mlrd kishi band.
Jahon qishloq xo’jaligi mahsulotlarini 100 % deb olsak, uning 11 % i Xitoyga, 10 % i AQSH ga, 7 % i Hindistonga, 6 % i Braziliyaga, 66 % i boshqa mamlakatlar hissasiga to’g’ri keladi (2005 y).
Hozirgi zamon qishloq xo’jaligi texnika bilan yaxshi ta’minlangan.Mexanizasiya,elektrlash,ximiyalash yuqori hosilli qishloq xo’jalikni rivojlantirishning eng muhim shartidir.
Yerlarni yaxshilash yuzasidan qilinadigan ishlar (sug’orish,quritish,daraxtlar o’tkazish,tuproqqa ohak solish) meliorasiya ishlari deyiladi.Yuqori hosildor qishloq xo’jaligini barpo qilishda meliorasiya ham zaruriy shartdir.
O’rmon-dasht va dashtlar hammadan ko’p o’zlashtirilgan,chala cho’l va cho’llar aksi.O’simliklar o’sadigan va rivojlanadigan davr-vegetasiya davri deyiladi.Vegetasiya davri,shu davrda +10⁰Sdan yuqori bo’lgan sutkalik o’rtacha temperaturalar yig’indisi bilan belgilanadi.
Qurg’ochilik-dashtlarning qishloq xo’jaligi uchun havflidir.Uni oldini olish uchun ixota o’rmonlari barpo qilinadi.
Seleksiya fani yutuqlari qishloq xo’jaligini rivojlantirishning muhim shartidir.Chunki hosildorlik,sifat,ertapisharlik,nav va zotlarning xilma-xilligi ortadi.Dehqonchilik qilinadigan erlarning chegaralari shimolga,janubga va tog’larga baland ko’tariladi.
Qishloq xo’jaligi rivojlanish xususiyatlariga ko’ra 2 xil: ekstensiv va intensiv qishloq xo’jaligiga bo’linadi.Qishloq xo’jaligining asosiy vazifasi ekinlar hosildorligini va chorvachilik mahsuldorligini xo’jalikni intensivlashtirish yo’li bilan ko’tarishdir.
Qishloq xo’jaligi 2ta katta guruhga (dehqonchilik va chorvachilik) shuningdek, 50tipga ajratiladi.
1.Rivojlangan tovar qishloq xo’jaligi bo’lib, u o’z navbatida intensiv dehqonchilik va chorvachilikni o’z ichiga oladi.
2.An’anaviy, ya’ni ichki iste’molga ixtisoslashgan qishloq xo’jaligi bo’lib, yerlarni omoch bilan ishlanadigan qoloq dehqonchilikni o’z ichiga oladi.
Iqtisodiy rivojlangan davlatlarda tovar qishloq xo’jaligi keskin darajada ustun.Tovar qishloq xo’jaligi mahsuloti nafaqat ichki balki tashqi bozorga mo’ljallab mahsulot ishlab chiqaradi.Dunyodagi jami qishloq xo’jaligi traktorlarining 90%i rivojlangan davlatlarda to’plangan. Masalan: g’alla o’rtacha hosildorligi rivojlanayotgan mamlakatlarda 15-20s/ga, rivojlangan mamlakatlarda esa 34-50 s/ga.
“Yashil inqilob”- qishloq xo’jaligini zamonaviy texnika asosida tubdan o’zgartirish.”Yashil inqilob”ning 3 tarkibiy qismi mavjud:
1.Yangi navlarni yaratish.
2.Irrigasiyani kengaytirish.
3.Zamonaviy texnika, o’g’itlar va kimyoviy moddalarni keng qo’llash.
“Yashil inqilob” sababli ko’p davlatlar qishloq xo’jaligi mahsulotlari bilan o’zini qondira boshladi.Donli ekinlar hosildorligini 2-3 barobar ko’tarildi.Mashina va o’g’itlarga talab kuchaydi.”Yashil inqilob” Meksika (asoschi), Hindiston,Pokiston,Fillipinda yaxshi rivolandi.