Jaqtiliqtin tuwri siziqli taraliwi. Jaqtiliqtin tegis aynadan shagilisiwi. Tegis aynada suwretleniwdi jasaw

22. Jaqtılıqtıń jutılıwı 
- ortalıqtan ótip atırǵan jaqtılıq intensivliginiń jaqtılıqtıń ortalıqtaǵı bólekler menen óz-ara tásiri nátiyjesinde azayıwı. Bunda, ádetde, ortalıq jılıwı, ionlanıwı yamasa atom hám molekulaları qozǵalańlanıwı múmkin. Yutilgan yoruglik kvantı yutuvchi ortalıq elektronları menen óz-ara tásirlesip, energiyasın olarǵa uzatadı. Sonday eken, jaqtılıq yutilsa, onıń intensivligi azayadı ; intensivlik azayıwı tómendegishe ańlatıladı : 1=10 e~" x. Buger—Lambert—Ber konunitz. tiykarlanıp jaqtılıq intensivligi yutuvchi ortalıq qatlamı qalıńlıǵı x ga baylanıslı halda eksponensial azayadı. / — x qatlamnan ótken yoruglik intensivligi; /0 — ortalıqqa túsip atırǵan jaqtılıq intensivligi; s — ortalıq ózgesheligine baylanıslı jutıw koefficiyenta. Jutıw koefficiyenta yutilgan jaqtılıq chastotası v (tolqın uzınlıǵı X) ga baylanıslı, lekin onıń intensivligine hám sonday eken, yutuvchi ortalıq qatlamınıń qalıńlıǵına baylanıslı emes. Formula daǵı x= ^ dep alınsa, ///0=ye boladı, yaǵnıy bunday ortalıqta jaqtılıq intensivligi ye=2, 72 ret azayadı. Jutıw koefficiyenta jaqtılıq chastotası (tolqın uzınlıǵı ) ga baylanıslı. Atom yamasa molekulaları óz-ara tásirlashmaydigan ortalıq (tómen basımda gaz yamasa metall puwi) ushın jutıw koefficiyenti birpara tolqın uzınlıqlarda nolge teń boladı. Metallda erkin elektronlar bar ekenligi sebepli, metallardıń jutıw koefficiyenti kútá úlken, juqa qatlamı da jaqtılıqnı derlik tolıq utadı. Jaqtılıq tásirinde erkin elektronlardıń jıldamlıǵı kúshayadi, úlken chastotalı tok payda etedi. Nátiyjede jaqtılıq energiyası metalldıń ishki energiyasına aylanıwı sebepli, intensivligi tez azayadı. Yarım ótkezgishler jaqtılıqnı metallardan kemrek, dielektriklar yarım ótkezgishlerden de kemrek utadı. Dielektriklarda barlıq elektronlar baylanısqan. Baylanısqan elektronlardıń májburiy terbelis chastotası úlken, amplitudasi kishi, sonday eken, jutıw koefficiyenti de kishi boladı. Dielektrikning jutıwı selektiv (tańlawchan) xarakterge iye, yaǵnıy yutilgan jaqtılıqtıń chastotası elektrondıń májburiy terbelis chastotasına moye kelipgine yutilish koefficiyenti artadı. Eritpelerde Yamasa. yu. olardıń konsentraciyası, temperaturası hám ózgesheliklerine baylanıslı boladı. Deneler dúzilisin úyreniwde, geliotexnika hám ximiya sanaatında Yamasa. yu. hádiysesinen paydalanıladı.