Elektr zanjirlari deb elektromagnit jarayonlarini ifodalanishda elektr yurituvchi kuch, tok va kuchlanish tushunchalaridan foydalanish mumkin bo‘lgan, elektr toki oqishi uchun yo‘llarni hosil qiluvchi qurilmalar va ob’ektlar majmualariga aytiladi.
Elektr zanjirini shartli belgilar bilan tasvirlash elektr sxemasi deyiladi. Ushbu rasmda elektr sxemasining bir ko‘rinishi keltirilgan.
Yuqorida ko‘rib chiqilgan elektr zanjirining elementlari (qarshilik, induktivlik va sig‘im) passiv elementlar deb ataladi, chunki zanjirning boshqa qismlaridan olgan energiyalari faqat musbat bo‘ladi, yoki nolga teng bo‘ladi, ya’ni o‘zida qoladi.
|
2
|
Kirxgof qonunlarini qo'llab elektr zanjirlarini hisoblash. Elektr zanjirlarini hisoblashning kontur toklar usuli.
J; Kirxgofning birinchi qonuniga asosan mustaqil tenglamalar soni tugunlar sonidan bitta kam (n—1 ta) bo‘lsa, Kirxgofning ikkinchi qonuniga ko‘ra mustaqil tenglamalar soni m — (n—1) ta bo‘ladi. Endi ketma-ket va parallel ulangan elektr zanjirining soddalashtirish ifodalarini Kirxgof qonunlari bo'yicha chiqaramiz.
+I + I = E (2) yoki I = E (3)
Bu yerda = + + — zanjirning umumiy ekvivalent qarshiligi.
Umumiy tarmoqdagi tok /0 berilgan, toklar va ni topish kerak.
(4)
Shunga o’xshash (5)
energiya saqlanish qonunining elektr zanjirlari «tilidagi» ifodasidir: zanjirning bir tuguniga shoxobchalardan keluvchi barcha toklar yig‘indisi, ushbu tugundan chiqib ketayotgan barcha toklar yig‘indisiga teng.
|
|
15
Вариант
|
|
|
1
|
Elekt zanjirlarini hisoblashning ustma-ust tushirish usuli.Tugunlar potentsiali usuli.Ekvivalent generator usuli.
J; Ustma-ustlash teoremasi. Chiziqli elektr zanjirlarida о‘zaro bog‘liq bo‘lmagan bir nechta manbalarning umumiy ta’siri alohida olingan har bir manba ta’siri natijalarining algebraik yig'indisiga teng. Ma’lumki, kontur toklar usuliga binoan elektr zanjirida EYK manbai ta’sirida shoxobchalardan o‘tuvchi kontur toklar kontur EYK larining chiziqli funksiyasidir. Matematik ko‘rinishda bu quyidagi tenglik bilan ifodalanadi:
Bu usulga ko'ra Kirxgofning 1 — qonuniga asoslanib elektr zanjir tugunlaridagi potensiallar zanjirning tayanch tuguniga nisbatan aniqlanadi. Bunda tayanch tugun potensiali nolga teng deb qabul qilinadi. Ma'lumki, har qanday shaxobchadagi kuchlanish shu shaxobcha ulangan tugunlar. potensiallarining ayirmasiga teng bo'lib, bu kuchlanishni shu shaxobcha o'tkazuvchanligiga ko'paytmasi esa shaxobcha tokiga teng bo'ladi. Shunday qilib, tugun potensialllarini aniqlab har bir shaxobchadagi tok qiymatini topishimiz mumkin.
|
|
2
|
Rezistor, induktiv g'altak va kondensatorlarning turli kombinatsiyalaridan tuzilgan sxemalarning xususiyatlari.
J; Rezistor orqali o‘tayotgan garmonik tokning kompleks ko‘rinishdagi ifodasi:
Induktiv g‘altakda Tok va kuchlanishning oniy qiymatlari quyidagicha bog‘langan:
Tokning kompleks shakldagi ifodasi quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:
Kuchlanishning kompleks shakldagi ifodasi esa quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:
Induktiv elementning kompleks qarshiligi quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:
|
|
|
|
|
16
Вариант
|
|
|
1
|
Sinusoidal kaltaliklarni tasvirlash. Elektr zanjiri elementlarda sinusoidal tok. Kompleks shakldagi Om va Kirxgof qonunlari.
J; Matematika kursidan ma’lumki, ωt argumentli sinusoidal funksiya soat mili harakatiga qarama-qarshi yo’nalishda ωt radianga buriluvchi birlik radiusning ordinata o‘qidagi proyeksiyasi bilan aniqlanadi. Sinusoidal tok i ga soat mili harakatiga teskari yo‘nalishda ω = const burchak tezlik bilan uzluksiz aylanuvchi Im radiusli vektor mos keladi. Sinusoidani dekart koordinatalar sistemasida aylanuvchi vektor bilan tasvirlash mumkin
Kirxgofning 2-qonuniga ko‘ra:
yoki (1)
r qarshilikdagi kuchlanish faza jihatdan tok bilan mos, Linduktivlikdagi kuchlanish tokdan 90° oldinda, С sig‘imdagi kuchlanish esa tokdan 90° orqada bo‘ladi (2-rasm, b). Om qonunidan foydalanib quyidagini yozishimiz mumkin:
(2)
(3)
Bu tenglama kuchlanishlar oniy qiymatlari uchun Kirxgofning 2-qonunining trigonometrik shakli deb ataladi. Undagi – kattalik zanjirning reaktiv qarshiligi deb ataladi.
|
|
2
|
Parallel va kelma-ket RLC-zanjirlarida garmonik tok. Garmonik tok zanjirlarida quvvat.
Quvvatning oniy qiymati va o‘rtacha quvvat tushunchalari qo‘shimcha izohlar talab etmaydi. Oddiy garmonik tok bo‘lganda aktiv quvvat quyidagicha aniqlanadi:
, (16)
bunda =( - )-tok va kuchlanish orasidagi fazalar farqi; cos - quvvat koeffitsenti deb ataladi
Keltirilgan 5,b– rasmda iste’molchiga parallel shunday qiymatdagi sig‘imga ega bo‘lgan kondensator ulaylikki, unda kabelning tok va kuchlanishi orasidagi faza 2 nolga teng bo‘lsin, ya’ni quvvat koeffitsienti cos 2 =1 bo‘lsin. Unda tarmoq orqali to‘la quvvat oqib o‘tadi.
Bunda iste’molchining o‘zidagi tok I2 nominaldan ortiq bo‘lishi mumkin, biroq liniyaning oxiridagi tok I nominal qiymatidan oshib ketmaydi.
|
|
17
Вариант
|
|
|
1
|
Elektr zanjirlarning chastota xususiyatlari. Rezistiv va reaktiv zanjirlardagi quvvatlarni taqqoslash
Chiziqli ikki qutblik haqidagi to‘liq axborotni, hususan, keltirilgan ixtiyoriy kuchlanishga nisbatan uning (aks) ta’sirini chastotaviy tavsifdan, ya’ni kirish qarshiligi yoki o‘tkazuvchanligi haqiqiy va mavhum qismlarining chastotaga bog‘liqligidan qurib olish mumkin:
Rezistorda:
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
