Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogika institutı T. Т.Ótebaev, U. Q. Seytjanova, Т. A. Esemuratova

Avtoritar usılda háreket alıp baratuǵın oqıtıwshı is-háreketi hám xarakterinde tómendegi qásiyetler toplanǵan boladı:

• 
  ózi jeke halda topar háreketiniń baǵdarın belgileydi;
  
• 
  ózi oqıwshılarǵa kórsetpeler hám buyrıqlar beredi;
  
• 
  tálim –tárbiyalıq barısqa juwapkerdi óz moynına aladı;
  
• 
  oqıwshılardıń oǵan sózsiz boysınıwın dawa etedi;
  
• 
  qattı intizam tiykarında is alıp baradı;
  
• 
  tapsırmalardıń tolıq orınlanıwın talap etedi;
  
• 
  gáp qaytarǵan, pikir bildirgen oqıwshını jaqtırmaydı;
  
• 
  aytqan minnetdarshılıǵı hám buyrıqtay shıǵadı, sózleri qattı hám qopal;
  
• 
  Oqıwshılarǵa qálegen mashqalanı tolıq túsindirmesten talap qıladı.
  

Avtoritar usılda pedagogikalıq háreket alıp barıwshı oqıtıwshı “Meniń aytqanım aytqan, degenim degen”formadaǵı princip tiykarında pedagogikalıq háreket alıp baradı. Ol klass ortalıǵı menen qarım-qatnasqa kirisiwde tómendegi usıllardı qollaydı: buyrıq, kórsetpe beriw, qattı qollıq penen islew, tárbiyalıq jaza túrlerin tez-tez qollaw. Oqıtıwshı oqıwshılar menen qarım-qatnas barısına qopal, daǵal, qorqıtıw, májbúr etiw, shorshıtıw arqalı kirisedi. Usı usıl oqıtıwshı nerv sistemasınıń barqulla tereńlesip júriwine sebep bolıp, onıń densawlıǵına zıyan jetkiziwi múmkin. Avtoritar usıldıń jaqsı tárepleri hám bar; yaǵnıy, olar tek ayrıqsha jaǵdaylarda qollanılıwı (órtte, suw tasqınında, xalıqtı evakuaciya qılıwda) múmkin. Oqıtıwshı qarım-qatnasınıń usı usılında basqarılıwı klass ortalıǵında tarqaqlıqqa, birliktiń buzılıwına alıp keledi.
Demokratik usıl tiykarında háreket alıp barıwshı oqıtıwshınıń bas uranı oqıwshılarda ózbetinshe hám erkin pikir júritiw kónlikpelerin hám sanalı intizamın payda etiwden ibarat. Oqıtıwshınıń qarım-qatnası barlıq demokratiyalıq talaplar tiykarında qurıladı. Solay eken, “Demokratiyalıq jámiyette, balalar, ulıwma hár bir insan erkin pikirleytuǵın etip tárbiyalanadı”1. Usı usıldı tereń iyelegen oqıtıwshı óz pedagogikalıq háreketi hám hárakterinde tómendegi qásiyetlerdi qáliplestiredi;
-pedagogikalıq hárekette klass ortalıǵınıń pikir júrgiziwine tayanıp tálim-tárbiyalıq jumıslardı shólkemlestiredi;
- klass jámiyetiniń jetekshiligin maqullaydı, rawajlandıradı, oqıwshılardıń erkin pikir bildiriwine imkaniyat jaratadı;
- qarım-qatnas barısında oqıwshılar pikirlerin inabatqa alıp, pedagogikalıq hárekette qollaydı;
- qarım-qatnasqa kirisiwdiń tiykarǵı formaları: iltimas, másláhát beriw, múlayım qatnas.
Demokratiyalıq usılda qarım-qatnastı shólkemlestiriwshi oqıtıwshı házirgi zaman talaplarına, tálim tarawında alıp barılıp atırǵan reformalardan kútilip atırǵan maqsetlerge juwap bere aladı. Oqıtıwshınıń wazıypası bárkamal insan tárbiyasın mámleket siyasatınıń ústin tarawı dep bilgen halda, joqarı sanalı, erkin pikirley alatuǵın, minez-qulqı menen teńleslerine úlgi bolatuǵın, bilimli, aqıl - parasatlı, joqarı mánawiyatlı oqıwshılardı tárbiyalaw ushın qızǵın pedagogikalıq háreket alıp barıw kerek. Qarım-qatnas barısında oqıwshılardıń jámáát bolıp birlesiwi, olarda ózara járdem tuyǵısın ósiriwge xızmet etiw kerek. Ónimli demokratiwlıq tárbiya barısı, klass ortalıǵı aǵzalarınıń qábilet hám ziyrekligin júzege shıǵarıwda, oqıwshınıń jámiyette hár tárepleme rawajlanıwı ushın keń imkaniyatlar payda boladı. Oqıwshılar menen qarım-qatnastıń demokratiyalıq tiykarda dúziliwi klasstıń tatıw jámiyet bolıp birlesiwi, tárbiyalıq jumıslardı ámelge asırıwda jeńislerge erisiwde imkan jaratadı. Jaqsı shólkemlesken jámiyette hár bir oqıwshınıń pikiri joqarı tárbiyalıq kúshke iye.