Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogika institutı T. Т.Ótebaev, U. Q. Seytjanova, Т. A. Esemuratova

Liberal usıl tiykarında is alıp barıwshı oqıtıwshı qásiyetlerine awqam zamanınan qalǵan tálim-tárbiya sistemasına tán ideologiyalıq qaraslar toplanǵan. Oqıtıwshınıń pedagogikalıq is-háreketi hám xarakterinde tómendegi qásiyetler bar:

• 
  jetekshisiz eski qálipte pedagogikalıq háreket alıp baradı;
  
• 
  klass ortalıǵınıń tárbiyalıq háreketine hesh qashan aralaspaydı;
  
• 
  tálim-tárbiyaǵa tán mashqalalarǵa júzeki qarap shıǵadı;
  
• 
  óz erkin pikirine iye emes, juwapkerlikten ózin alıp qashadı;
  
• 
  oqıwshılarǵa berilgen tapsırmalardıń nátiyjeleri menen qızıqpaydı
  
• 
  oqıwshılar keleshegine, táǵdirine itibarsız, biyǵam qaraydı;
  
• 
  óz pedagogikalıq háreketine biypárwalıq penen múnásibette boladı.
  

Biraq, jıllar ótip, zaman ózgergen sayın, XXI ásirde jámiyettiń sociallıq talaplarınan kelip shıǵıp, oqıtıwshınıń minez-qulqı, pedagogikalıq hám psixologiyalıq bilimler dárejesii, óz kásiplik háreketine qarata múnásibeti, pedagogikalık hám xabar informaciyalıq texnologiyalardı puxta ózlestiriw kórinisi de ózgerip atır. Usı sebepli, oqıtıwshılar óz bilim hám oyınan kelip shıǵıp, klass ortalıǵın basqarıwdıń túrli formaları hám metodların ámelde qollanbaqta. Klass ortalıǵın hár qanday basqarıw usılı oqıtıwshı qarım-qatnası tiykarında shólkemlestiriledi. Qarım-qatnastan kútilip atırǵan nátiyje, tárbiya tiykarında oqıwshınıń sanasın hám oyın bayıtıw hám ózgerttiriw.
Biz joqarıda atap ótkenimizdey, pikirlerge tayanıp, qarım-qatnas tiykarında klass ortalıǵın basqarıwda oqıtıwshı ushın lazım bolǵan tómendegi basqıshlardı usınamız:
Klass ortalıǵı menen qarım-qatnastı shólkemlestiriwdiń birinshi basqıshı
Usı basqıshta talap tek oqıwshılar tárepinen qoyıladı. Bul klass ortalıǵı qáliplesiwiniń baslanǵısh noqatı. Usı dáwirde oqıwshılar jámiyeti ele tárbiyalanıwshı ortalıq bolmay, bálki “birlikti shólkemlestiriwshi“ topar esaplanadı. Usı basqıshta oqıwshılar oqıtıwshı tárepinen talaplardıń qoyılıwına itibarsız qarawı tábiyiy bir jaǵday. Oqıtıwshı shólkemlestiriwshi sıpatında jámiyet aǵzalarınıń úziliksiz dóretiwshilik háreketin shólkemlestiriw hám olardı jalǵız maqset átirapında birlestiriwge erisiwi lazım, sonda ǵana ortalıq qáliplesedi. Oqıtıwshı qarım-qatnas tiykarında oqıwshılardıń ortalıq háreketinde qatnasıwı aktivlesedi, háreket nátiyjesin birgelikte talqılaw, islenetuǵın jumıslardı rejelestiriw jámiyet aǵzalarında juwapkershilik, háreket birligi jámiyet háreketine qaraǵanda payda bolıwına alıp keledi. Oqıtıwshınıń ortalıq háreketin shólkemlestiriw barısındaǵı tájiriybelerine iye emesligi sebepli oqıtıwshınıń tiykarǵı maqseti qarım-qatnas tiykarında jámiyet aǵzaların ápiwayı tárizde shólkemlestiriwden ibarat.
Usı basqısh oqıtıwshınıń talapshańlıǵı, ortalıqtıń bárshe aǵzalarına birdey talaptı qoya alıw, ol tárepinen qoyılıp atırǵan talaplardıń sistemalılıǵı, izshilligi hám de kelisimliligi tiykarǵı derek esaplanadı. Bul jaǵdayda oqıtıwshınıń qarım-qatnasta “húkimdarlıq” qılıwı uzaq dawam etiwi múmkin. Ortalıq ómiriniń birinshi basqıshında jámiyet aktivleriniń payda bolıwı usı dáwir ushın xarakterli esaplanadı.