Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogika institutı T. Т.Ótebaev, U. Q. Seytjanova, Т. A. Esemuratova

Oqıtıwshı sóylewdiń birinshi funkciyası – úyrenilip atırǵan bilimlerdi tolıq halda berilwin támiyinlewden ibarat. Oqıtıwshı sóylewiniń kommunikativ ózine tánligi menen bilimniń oqıwshılar tárepinen qabıl etiliwi hám este qalıwı arasında tuwrıdan-tuwrı baylanıs bar. Sóylew bunı támiyinlewi yaki qıyınlastırıwı múmkin.
Oqıtıwshınıń sóylewi tek maǵlıwmat berip qoymay, oqıtıwshınıń sanası, sezimine tásir etiwi, olardıń pikirlew iskerligin de jedellestiriw kerek.
Oqıtıwshı sóylewiniń ekinshi funkciyası – oqıwshınıń oqıw iskerligi procesinde oqıtıwshınıń sóylewi tiykarında, sabaqta úyrenilip atırǵan bilimlerdi nátiyjeli ózlestiriwin támiyinlewden ibarat.
Oqıwshılar, oqıtıwshı sóylewin esitiw barısında bir qatar operaciyalardı ámelge asıradı: berilip atırǵan informaciyanı kórgizbeli formada anıqlastıradı, ózindegi bilim menen oǵan salıstırıp múnásibetin bildiredi, eslep qaladı, sóylew, logikası, pikirlerdiń rawajlanıwın gúzetip baradı.
Dawıs tonınıń bálentligi, dawıstıń joqarılıǵı, birdey etip sóylew oqıwshılardı tartadı. Oqıw- biliwı procesiniń nátiyjeli bolıwına sabaqta oqıwshılar tárepinen tańlanǵan kommunikativlik minez-qulıq usılı da tásir etedi. Oqıwshı kóbinese, «únińdi óshir», «tınısh otır», «basıńdı kóterip otır», «shınıǵıwdı toqtat», «kitaptı jap» sıyaqlı narazılıqtı bildiriwshi sózlerdi paydalanadı yaki oqıwshınıń tema boyınsha jawabın bóledi, «ádettegidey hesh nárseni bilmeyseń», «sen bul temanı qalayınsha túsiner ediń», sıyaqlı pedagogikalıq taktqa tán bolmaǵan sózlerdi qollanadı. Bul jaǵday oqıtıwshı menen oqıwshı arasındaǵı múnásibettiń keskin buzılıwına, oqıwshılardıń sabaqqa aktivliginiń páseyiwine alıp keledi.
Oqıtıwshı sóylewiniń úshinshi funkciyası - oqıtıwshı menen oqıwshılar ortasındaǵı ónimli múnásibetti durıs támiyinlewden ibarat.
Oqıtıwshınıń sóylew texnikası - oqıtıwshı hám oqıwshılar múnásibetin basqarıw rolin de orınlaydı. Bul orında barlıq nárse áhmiyetli: Oqıtıwshınıń oqıwshılarǵa qanday múrájáát etiwi, sálemlesiwi, talaplardı qalay qoyıwı, qalay eskertiw, qálewin qalay bayanlaw; sóylewdiń súykimliligi, júzindegi bayanlaw, qarasları da oqıwshılarǵa tásir kórsetedi. Sabaqtan tısqarı sáwbette de bulardıń áhmiyeti úlken. Oqıtıwshınıń individual sáwbetlesiw usılı, (qorqıtıwǵa tiykarlanǵan, tárbiyalıq tásirge tiykarlanǵan) onıń psixologiyalıq xarakter ózgesheliklerine de baylanıslı.
Oqıtıwshı sóylew texnikasınıń ózgesheligi dáslep oqıwshılarǵa qaratılǵan hám baǵdarlanǵan qızǵın hám úziliksiz iskerlik. Oqıtıwshınıń tálim-tárbiya procesindegi sóylewin anıń túrde pedagogtıń monologı dep ataw múmkin. Onda pedagogikalıq sheberliktiń eń teńsiz tárepleri jámlesken. Oqıtıwshınıń abıroy-itibarı, nerv sistemasınıń bir tempte islewi, jumıs iskerliginiń ónimdarlıǵı hám unamlı nátiyjelerge erisiwi, onda sóylew texnikasınıń qay dárejede rawajlanǵanlıǵına baylanıslı.
Oqıtıwshı awızeki sóylewdiń tiykarǵı ózgeshelikleri, onıń mazmunı oqıwshılar tárepinen eki kanal arqalı: dawıs hám vizual jol menen qabıl qılıwında. Vizual háreketler oqıtıwshı sóylewiniń tásirsheńligin, kórkemligin asıradı, ol oqıwshınıń keypiyatı haqqında da oqıwshılarǵa úziliksiz maǵlıwmat berip turadı. Sonıń ushın jas oqıtıwshı sáwbette óziniń sırtqı kórinisin basqara alıw kónlikpesin qáliplestiriwi kerek.
Oqıtıwshı awızeki sóylewdiń jáne bir ózgesheligi, onıń improvizaciyalıq (hesh qanday tayarlıqsız) xarakterge iye ekenliginde. Tájiriybeli oqıtıwshı tekstke yaki konspektke qaramastan, úyde arnawlı tayarlanbastan-aq sóyleydi, oqıwshı onı tıńlap turıp, sóz hám bayanlap atırǵanında tutlıǵıp atırǵanlıǵın, geyde sóylewinde kemshiliklerdi kóre aladı. Usınday jaǵday júzege keledi, yaǵnıy oqıtıwshı orator sıpatında ózligi haqqında haqıyqattı, pikirlerin birinshi márte oqıwshılar menen bólisip atırǵanday túyiledi.
Kommunikativlik sóylewdiń tabıslı bolıwı ushın oqıtıwshılar ózinde sheshenlik ónerine tán, bir qatar arnawlı qábiletlerdi rawajlandırıwı talap etiledi.

• 
  Sociallıq perceptiv qábilet;
  
• 
  Sociallıq kóz aldına keltiriw qábileti;
  
• 
  Ózin basqara alıw qábileti;
  
• 
  Sáwbette óziniń ruxıy halatın basqara alıw qábileti;
  
• 
  Jigerlilik tásir kórsetiw qábileti;
  
• 
  Isendire alıw qábileti;
  

Sóylew texnikası tájiriybeleri hám kónlikpelerin nátiyjeli iyelew ushın sharayat jaratıwshı oratorlardıń ulıwmalıq ruwxıy, fiziologiyalıq ózgesheliklerin jetilistiriw, bunda kóz aldına keltiriwdi, obrazlı eske túsiriw hám fantaziyanı rawajlandırıw kózde tutıladı. Bunday iskerlikte dawıs, diapazon, tembr, dikciya, artikulyaciya, ritmika, durıs nápes alıw belgili rol oynaydı.