Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogika institutı T. Т.Ótebaev, U. Q. Seytjanova, Т. A. Esemuratova

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ JOQARÍ HÁM ORTA ARNAWLÍ BILIMLENDIRIW MINISTIRLIGI


Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogika institutı


T.Т.Ótebaev, U.Q. Seytjanova, Т.A.Esemuratova

ULÍWMA PEDAGOGIKA

(PEDAGOGIKALÍQ SHEBERLIK)
(oqıw qollanba)
Ташкент-2021

T.T.Ótebaev, U.Q. Seytjanova, T.A. Esemuratova Pedagogikalıq sheberlik. Joqarı pedagogikalıq oqıw orınları ushın oqıw qollanba. Tashkent. « » baspası, 2021-jıl. …bet.
Bul oqıw qollanba joqarǵı oqıw orınlarınıń pedagogikalıq baǵdarınıń bakalavriant jónelisiniń barlıq tarawları boyınsha bilim alıp atırǵan studentler ushın mólsherlengen bolıp, mámleketlik bilim beriw standartları talapları tiykarında dúzilgen. Bul oqıw qollanbaǵa «Ulıwma pedagogika» páni boyınsha oqıw jobasındaǵı kórsetilgen «Pedagogikalıq sheberlik» kursına tiyisli tiykarǵı temalar kiritilgen. Oqıw qollanba joqarǵı oqıw orınları studentleri, oqıtıwshıları ushın arnalǵan.
Pikir bildiriwshiler;
A. К. Pazilov – docent, pedagogika ilimileriniń kandidatı.
M. Z. Aytimbetov – docent, pedagoika pánleri boyınsha filosofiya doktotı (PhD)


Arnawlı redaktor; Óserbay Alewov- professor, pedagogika ilimileriniń doktorı

KIRISIW
Mámleketimizde ǵárezsizlik jıllarında ámelge asırılǵan reformalar túrli tarawlarda bir qansha alǵa ilgerilewshilikke alıp keldi. Sonıń ishinde bilimlendiriw tarawında da kóplegen unamlı ózgerisler júz berdi.
Mámleketimizdi bunnan bılayda rawajlandırıw baǵdarında qabıl etilgen Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017 jıl 7-fevraldaǵı PF-4947 sanlı «Ózbekstan Respublikasın jánede rawajlandırıw boyınsha Haáreketler strategiyası haqqında»ǵı Pármanı 2017-2021 jıllarda mámleketimiz ekonomikasın, mádeniy-sociallıq potencialın bunnanda bılay rawajlandırıwdı názerde tutqan mámleketlik baǵdarlama esaplanadı.
Pármanda xalıqtı hám isbilermenlerdi oylandırıp kiyatırǵan aktual máselelerdi hár tárepleme úyreniw, hárekettegi nızamshılıq, huqıqtı qollaw ámeliyatı hám aldıńǵı shet el tájiriybesin analizlew, sonday aq keń jámáátshilik dodalawı nátiyjesinde islep shıǵılǵan 2017-2021 jıllarda Ózbekstan Respublikasın rawajlandırıwdıń birinshi gezektegi bes baǵdarları boyınsha Háreketler strategiyası tastıyıqlansın dep kórsetilgen. Bul bes baǵdar tómendegilerdi óz ishine aladı: Mámleket hám jámiyet qurılısın bunnanda bılay jetilistiriw; Nızam ústinligin támiyinlew hám sud-huqıq sistemasın jánede reformalaw; Ekonomikanı jánede rawajlandırıw hám liberallastırıw; Sociallıq tarawdı rawajlandırıw; Qáwipsizlik, milletler ara tatıwlıq hám diniy keńpeyillikti támiyinlew, tereń oylanılǵan, óz-ara paydalı hám ámeliy ruxtaǵı sırtqı siyasat júritiw.
Pármanda Háreketler strategiyası bes basqıshta, elimizde jıllarǵa beriletuǵın atamalardan kelip shıǵıp, hár bir jıl boyınsha mámleketlik baǵdarlamalar qabıl etiw názerde tutılǵan túrde ámelge asırılıwı belgilengen.
Bul Pármannıń orınlanıwın qadaǵalawshı Milliy Komissiya hám tarawlar boyınsha birinshi gezektegi wazıypalardı ámelge asırıw boyınsha komissiyalar quramları tastıyıqlanǵan. Sonday aq Háreketler strategiyasın óz waqtında hám nátiyjeli ámelge asırıw barlıq mámleketlik hákimiyat hám basqarıw organları hámde olardıń basshı xızmetkerleriniń birinshi gezektegi wazıypası hám bas jónelisi esaplanadı dep kórsetilgen.
Háreketler strategiyası bes basqıshta, elimizde jıllarǵa beriletuǵın atamalardan kelip shıǵıp, hár bir jıl boyınsha mámleketlik baǵdarlamalar qabıl etiw názerde tutılǵan.
2017-2021 jıllarda Ózbekstan Respublikasın rawajlandırıwdıń birinshi gezektegi bes baǵdarları boyınsha Háreketler strategiyası haqqındaǵı Pármannıń «Bilimlendiriw hám ilim tarawların rawajlandırıw» dep atalǵan bóliminde úzliksiz bilimlendiriw sistemasın jánede jetilistiriw, sıpatlı tálim xızmetleri imkaniyatların asırıw, miynet bazarınıń zamanagóy talaplarına muwapıq joqarı qániygeli kadrlar tayarlaw siyasatın dawam ettiriw názerde tutılǵan.
Bilimlendiriw mekemelerin qurıw, rekonstrukciya etiw hám kapital remontlaw, olardı zamanagóy oqıw hám laboratoriya áspapları, komp’yuter texnikası hám oqıw-metodikalıq qurılmalar menen támiyinlew arqalı olardıń materiallıq-texnikalıq bazasın bekkemlew boyınsha maqsetli is-ilájların kóriw belgilengen.
Sonday aq mektepke shekemgi tálim mekemeleriniń tarmaǵın keńeytiw hám onda balalardıń hár tárepleme intellektual, estetikalıq hám fizikalıq jaqtan rawajlanıwı ushın shárt-sharayatlardı túpten jaqsılaw, balalardıń bul mekemeler menen tolıq támiyinleniwi, ondaǵı pedagog xızmetkerlerdiń qániygeligin úzliksiz asırıp barıw kózde tutılǵan.
Ulıwma orta bilimlendiriwdiń sıpatın túpkilikli jaqsılaw, shet tiller, informatika hám matematika, fizika, ximiya, biologiya hám t.b. áhmiyetli hám talap joqarı bolǵan pánlerdi tereńlestirilgen túrde oqıtıw, balalardı sport penen shuǵıllanıwǵa, olardı muzıka hám iskusstvoǵa qızıqtırıw maqsetinde balalar sport ob’ektlerin, balalar muzıka hám kórkem-óner mekteplerin qurıw, házirgi hárekettegilerin rekonstrukciya etiw názerde tutılǵan.
Kásip-óner kolledjleri oqıwshıların bazar ekonomikası hám jumıs beriwshilerdiń zárúrlikleri boyınsha qániygeler tayarlaw hám jumıs penen támiyinlew islerin jetilistiriw, tálim hám oqıtıw sıpatın bahalawdıń xalıqaralıq standartların engiziw tiykarında joqarǵı bilimlendiriw mekemeleri jumısınıń sıpatın hám nátiyjeliligin asırıw, joqarı oqıw orınlarına qabıllaw kvotaların basqıshpa-basqısh asırıp barıw belgilengen.
Sonday aq usı Párman menen ilimiy-izertlew hám innovaciyalıq jumıslardı xoshametlew, ilim hám innovaciya jetiskenliklerin ámeliyatqa engiziwdiń nátiyjeli mexanizmlerin jaratıw, joqarǵı oqıw orınları quramında qániygelestirilgen ilimiy-eksperimental laboratoriyalar, joqarı texnologiya orayları hám texnoparklerdi shólkemlestiriw kózde tutılǵan.
2017-2021 jıllarda Ózbekstan Respublikasın rawajlandırıwdıń birinshi gezektegi bes baǵdarları boyınsha Háreketler strategiyası haqqındaǵı Pármanı elimiz xalıq xojalıǵı, sociallıq-mádeniy tarmaqlarınıń eń áhmiyetli esaplanǵan baǵdarlarınıń, sonıń ishinde bilimlendiriw tarawlarınıń tez pátler menen rawajlanıwına tiykar boları sózsiz.
Ózbekstan Respublikası oqıtıwshı kadrlarınıń mánawiy kelbetine, aqılıy dárejesine hám kásiplik sheberligine ayrıqsha juwapkershilik júklengen. Zamanagóy oqıtıwshı qanday bolıwı kerek? Ǵárezsizlikten keyin mashqala kóp ǵana alımlardıń, ziyalı xalıqtıń, hátteki, ata-analardıń dıqqat orayında boldı. Oqıtıwshılar ushın zamanagóy, házirgi kún talaplarına juwap bere alatuǵın metodikalıq hám oqıw qollanbaları, sabaqlıqlar jaratıla basladı. Lekin, bul mashqala boyınsha izleniwler, ilimiy-izertlewler házirgi kúnde de dawam etpekte. Házirgi kúndegi global ózgerisler, ilim-texnika hám xabar-kommunikaciya texnologiyalarınıń kún sayın rawajlanıp barıwı XXI ásir oqıtıwshısınan pedagogikalıq sheberlikti, pedagogikalıq-psixologiyalıq bilimlerdi, óz pánin tereń biliwıdi, siyasiy sawatlılıqtı, pikirlew sheńberi keń bolıwın talap etedi.
Bilimlendiriw shólkemlerinde iskerlik kórsetip kiyatırǵan oqıtıwshılar oqıtıw formalarınıń optimal dárejede dúziliwin, bárkamal shaxstı qáliplestiriw teoriyasın túrli jańa ideyalar menen bayıtıwdı puxta biliwıi lazım. “Kadrlar tayarlawdıń milliy dástúri” ideyaların ámeliyatta qollanıw, mámleketimiz bilimlendiriw sistemasında alıp barılıp atırǵan ózgerisler nátiyjesin támiyinlew bilimlendiriw shólkemlerinde iskerlik kórsetip atırǵan oqıtıwshı hám tárbiyashılardıń mánawiy kelbeti hám kásiplik sheberliklerine kóp tárepten baylanıslı.
Shaxstı hár tárepleme bárkamal insan dárejesinde tárbiyalaw júdá quramalı proces bolıp, áyyem zamanlardan berli bul iskerlikke jámiyettiń jetik adamları qaratılǵan. Bul jas áwlad tárbiyası, onıń mazmunı tek shaxs kamalatı emes, bálki jámiyet rawajlanıwın da belgilewde úlken áhmiyetke iye ekenligin ańlatadı. Usı tájiriybeler oqıtıw formalarında paydalanılatuǵın oqıtıw nızamlılıqları, principlerin dóretiwshilik penen qollanıwda, ilimiy biliwıge tiyisli ideyalar, teoriyalar, nızamlıqlardı ámeliyatqa usınıw áhmiyetli esaplanadı. Ásirese, áyyemnen ullı alımlar watanı bolıp kelgen Ózbekstanda jas áwlad tárbiyasi pútkilley basqasha mazmunǵa iye bolıwı anıq. Oqıtıwshı – Ózbekstannıń jarqın keleshegin qurıwshı, dúnyaǵa belgili oyshıl hám alımlardıń dawamshısı bolǵan jas áwlad tálim-tárbiyası ushın juwapker shaxslar. Solay eken, oqıtıwshınıń bul talaplarǵa muwapıq keliwshi kórinisi, onıń oqıwshılar, kásiplesler hám ata-analar ortasındaǵı abıray-itibarı házirgi zaman talaplarına say bolıwı shárt.
Oqıtıwshı bárkamal áwlad tálim-tárbiyası ushın juwapker shaxs bolıp, tek mánawiy mádeniyatı menen átiraptaǵılarǵa órnek bolıp qoymastan, sonıń menen birge, pedagogikalıq sheberlikti de kórsete alıwı, jetik oqıtıwshı sıpatında tájiriybeli kadrlardı tayarlaw, isine óziniń múnásip úlesin qosıwı zárúr.
Pedagogikalıq sheberlikke iye bolıw, oqıtıwshı ushın tálim-tárbiya nátiyjeliligin támiyinlewshi tiykar bolıp ǵana qalmastan, ol bir waqıttıń ózinde onıń jámiyettegi abıray- itibarın da asıradı, oqıwshılarǵa bolǵan húrmet júzege keledi.
Kásiplik sheberlikti asırıw jolında ámeliy háreketlerdi shólkemlestiriw pedagogikalıq iskerlikte jol qoyılǵan yaki qoyılıp atırǵan qátelerden uzaq bolıw, oqıwshılar, kásiplesler hám ata-analar menen múnásibette jaqsı nátiyjelerge erisiw imkaniyatın jaratadı.
Óz dáwirlerinde Abu Nasır Farabiy, Yusuf Xas Hajib, Saadiy Sheraziy, Abu Rayxan Beruniy, Abi Ali ibn Sino, Alisher Nawayı, Husayin Voiz Koshfiy, Abdulla Avloniy hám basqalar oqıtıwshılıq kásibi, onıń mashaqatları, sonday-aq oqıtıwshı shaxsında sáwleleniwi zárúr bolǵan sıpatlar haqqında qımbatlı maǵlıwmatlardı óz miynetlerinde qızǵın bayan etken. Pedagogikalıq procestiń áhmiyetin ańlamaǵan, balaǵa tereń húrmette bolmaǵan oqıtıwshı tálim-tárbiyada insan kamalatın támiyinlewshi pikirge de iye bolmaydı. Joqarı pedagogikalıq sheberlikke iye bolǵan oqıtıwshı balanı túsine alıwı, oǵan insansúyiwshilik múnásibette bolıwı, hár qanday pedagogikalıq jaǵdaydı durıs bahalawı, júzege keliwi múmkin bolǵan qarama-qarsılıqlardı óz waqtında sheshiwi, pedagogikalıq iskerlikte hámme waqıtta aldıńǵı, jámiyet rawajlanıwında da pedagogikalıq proceste oqıwshılar sanasına sińdirilip atırǵan iygilikli ideyalardı turmıs penen baylanıstıra alıwı lazım.
Sonı da aytıp, ótiw kerek, “Kadrlar tayarlaw milliy baǵdarlarması”, Ózbekistan Respublikası bilimlendiriw sistemasında ámelge asırılıp atırǵan ózgerisler mazmunın ózinde sáwlelelendirgen ayrıqsha yuridikalıq hújjet bolıp,
ǵárezsizlik ushın jollamba. Ózbekistan Respublikası “Bilimlendiriw haqqındaǵı” Nızam tiykarında hám “Kadrlar tayarlaw milliy dástúri”lerin ámelge asırıw procesinde oqıtıwshılardıń pedagogikalıq sheberligi áhmiyetli rol oynaydı. Kámil insan, jetik bilimli kadr arnawlı dúzilgen pedagogikalıq iskerlik procesinde rawajlanıwında oqıtıwshılardıń ornı oǵada áhmiyetli.
“Pedagogikalıq sheberlik” pániniń tiykarǵı maqseti bolajaq muǵallimlerdiń kásiplik sheberligi, dóretiwshilik kónlikpelerin oyatıw, sóylew mádeniyatı, pedagogikalıq texnika iskerligin rawajlandırıw oqıtıwshılıq, tárbiyashılıq sheberliginiń dáslepki iskerliginde kórsetiwden ibarat. “Pedagogikalıq sheberlik” páni baqlawshılıq, dóretiwshilik, aldıńǵı pedagogikalıq tájiriybelerdi óz betinshe ózlestiriw sırların úyretedi. Talabalar oqıw hám oqıtıw procesinde dıqqattı durıslaw, bilim, kónlikpe hám iskerlik, psixikalıq jaǵdaylardı basqara alıw hám pedagogikalıq texnika mádeniyatın erkin ózlestiriw iskerligin rawajlandırıwǵa itibar qaratılǵan.
Házirgi kúnde sabaqlıqlar, kommunikaciyalıq xabar texnologiyaları qansha dárejede rawajlanǵan bolmasın, pedagogikalıq ámeliyat, tálim-tárbiya jumıslarınıń joqarı dárejeliligi báribir oqıwshınıń bilimine kásiplik sheberligine baylanıslı. Sol kóz qarastan, Birinshi Haqıyqatında da, hár bir jas kadrdı puxta ilimiy- teoriyalıq bilimler menen qurallandırıw, iyelegen ilimiybilimlerin ámeliy iskerlikte qollanıw ushın kónlikpe hám tájiriybelerdi rawajlandırıw, álbette, ańsat is emes. Oqıwǵa ilimiy, sanalı múnásibet penen qaraytuǵın, erkin pikirleytuǵın, quramalı maǵlıwmatlardı iyelewge uqıplı, biliw iskerligi hám aqılıy miynet mádeniyatın ózinde jámlestirgen jaslardı tárbiyalaw – áhmiyetli wazıypa. Kásiplik pedagogikalıq bilimlendiriw jónelisinde “pedagogikalıq sheberlik” pánin oqıtıwdı jáne de rawajlandırıw, onıń ónimdarlıǵın asırıwǵa itibardi kúsheyttiriw házirgi kúnniń áhmiyetli mashqalası sıpatında tán alınbaqta.
Oqıw qollanba házirgi waqıtta oqıtıwshı sheberligin zaman talapları dárejesinde rawajlandırıw boyınsha úyrenilgen sońǵı ilimiy jańalıqlar, xabar baylanıs texnologiyalarınıń oqıtıwshı kásiplik sheberligin asırıwdaǵı maǵlıwmatlar menen bayıttı. Bul maǵlıwmatlar joqarı bilimlendiriw shólkemleri oqıtıwshı hám talabalarına arnalıp, bolajaq oqıtıwshılardıń kásiplik sheberligin asırıw, teoriyalıq hám ámeliybilimlerin tereńlestiriw ushın úlken áhmiyetke iye.
Oqıw qollanba 9-temanı óz ishine qamtıydı, hár temanıń aqırında test sorawları berilgen. Oqıw qollanba «Ulıwma pedagogika» pánininiń 5-moduli hám 6-moduliniń «Pedagogikalıq sheberlik» páninine óz aldına oqıw qollanba bolıp tayarlanǵan. Bul oqıw qollanba tunǵıshqı ret taza qaraqalpaq latın grafikası alfavitinde baspadan shıǵarıwǵa usınılǵan.