Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogika institutı T. Т.Ótebaev, U. Q. Seytjanova, Т. A. Esemuratova

Temanı ózlestiriw ushın sorawlar:
1.”Pedagogikalıq sheberlik”ke tárip beriń?
2.Pedagogikalıq sheberlikti payda etiwshi faktorlar ne?
3.Oqıtıwshınıń kásiplik tayarlıǵı degende neni túsinesiz?
4.”Pedagogikalıq sheberlik” pániniń wazıypaları nelerden ibarat?
5.”Pedagogikalıq sheberlik” pániniń tiykarǵı quram bóleklerin aytıń?
6.Tálim salasında mámleket siyasatınıń tiykarǵı principleri nelerden ibarat?
7.Pedagogikalıq sheberlikti iyelew quralların aytıń?
8.Pedagogikalıq sheberliktiń quram bólekleri?
9.Házirgi zaman oqıtıwshısı qanday unamlı sıpatlarǵa iye bolıwı kerek?
10.Oqıtıwshı “Salamat áwlad ushın gúresshi” frazasına óz pikirlerińizdi bildiriń?
11.Pedagog kásibine tárip beriń?


Talabalardıń óz betinshe tayarlanıwı ushın tapsırmalar
Tómendegi temalar tiykarında reje dúziń hám óz oy-pikirlerińizdi bildirip “Óz betinshe jumıs” jazıń:
1.Oqıtıwshınıń pedagogikalıq sheberligin jetilistiriw”.
2.“Mámleketimizdiń XXI ásir oqıtıwshısı qanday bolıw kerek”.


2-TEMA. OqÍtÍwshÍ xızmetinde pedagogikalÍq qábilet


Qábilet – shaxstın individual – psixologiyalıq ózgesheligi bolıp, belgili bir xızmet júzesinen isti nátiyjeli ámelge asırıwda subekt sharayatın belgilewshi individual psixologiyalıq sıpatlar jıyındısına aytıladı, zárúr bolǵan bilim hám kónlikpelerdi iyelew dinamikasındaǵı ózgesheliklerdi anıqlaydı.
Qábiletli insan tuwma, jaratılıs inamı sıpatında tayar halında almaydı, bálkim turmıslıq xızmeti dawamında qáliplestiredi.
Govard Gardner qábiletlerdi «intellektler toplamı» dep atadı hám onıń jeti tárepin ajıratıp kórsetti. Biz intellekttiń usı táreplerinen altawın oqıtıwshınıń pedagogikalıq sheberligin qáliplestiriw esabınan analiz etiwimiz múmkin. Psixolog alım Olga Matveeva usı táreplerin psixologiyalıq texnologiya menen baylanıstırǵan halda modifikaciyalaydı hám oqıtıwshınıń kásiplik xızmetinde belgili orın iyeleytuǵının aytıp, tómendegi qábiletlerdi kórsetip ótedi:
1. Sáwbetlesiw (kommunikaciya) qábileti: Oqıtıwshı oqıwshılar menen sabaq hám sabaqtan tısqarı proceslerde, klassta unamlı sharayat jarata aladı.
2. Waqıyalardı aldın ala kóre biliwı qábileti: Usı qábilet túri hár bir oqıtıwshınıń sergekliginde, oqıwshılardıń ruwxıyatın, ishki dúnyasın kóre alıwda óz kórinisin tabadı. Sonda oqıtıwshı kimniń qanday ekenligin aldın ala ayta aladı.
3. Esitiw hám seziw qábileti: Bunday qábiletke iye bolǵan insanlar muzıkanı jaqsı kóredi, dawıstı jaqsı sezedi, deklomaciya tiykarında proza hám poeziyanı jaqsı oqıydı, esitken nárseni yadta saqlaydı, ásirese qosıqlardı súyip tıńlaydı.
4. Kinestetikalıq (teri-muskul) qábileti: Oqıtıwshı óziniń is-háreketlerin muwapıqlastırıw qábileti, háreket tonın sezgen halda iske asıradı, waqıttı háreket kórinisi arqalı sezedi, ózi ushın turmıslıq qolaylıqların jarata aladı, ómirdiń bergen quwanıshlarınan kewli toladı.
5. Logikalıq qábilet: Filosofiyalıq pikir júritiwdi, sanlardı, matematikanı, quramalı máselelerdi sheshiwdi jaqsı kóredi, bir nárseniń sebebin, aqıbetin, nátiyjelerin túsiniw uqıbına iye, waqıyalar tiykarın ekinshi dárejeden ajırata aladı.
6. Shaxstıń ishki qábileti: Ózin-ózi tolıq biliwıi, túsiniwi hám seziw qábileti, erkin shaxsta ishki qábilet tolıq rawajlanadı, mudamı bekkem, turaqlı, hár qanday sharayatta qábiletli oqıtıwshılar óz xızmetinde de qábileti pás adamlarǵa qaraǵanda kóbirek jetiskenliklerge erisedi.
Qábilet oqıtıwshınıń individual imkaniyatların belgilep kórsetedi. Bir túrdegi sharayatta qábiletli oqıtıwshılar óz iskerliklerinde de qábileti tómen adamlarǵa qaraǵanda kóbirek tabıslarǵa erisedi.
Qábilet shaxstıń ulıwma hám jeke rawajlanıwında tezirek aldıǵa órlep barıwın, onıń atqarıwshılıq hám dóretiwshilik xızmetinde eń joqarı nátiyjelerge erisiwin támiyinleydi. Qábiletli adam qánigelikti tez iyeley aladı hám joqarı sheberlikke erisedi hám islep shıǵarıw, ilim yaki mádeniyatqa jańalıq kirite aladı.
Qábilet bilimnen parq qıladı. Bilim – bul ilimiy izleniwler nátiyjesi, qábilet bolsa insannıń psixologiyalıq hám fiziologiyalıq qurılısına tán bolǵan ózgeshelik. Qábilet bilim alıw ushın zárúrli sharayat jaratadı, sonıń menen birge, ol-belgili dárejede bilim alıw jemisi Ulıwma hám arnawlı bilimlerdi ózlestiriw, sonday-aq kásiplik sheberligin iyelew barısında qábilet quramalasıp hám rawajlanıp baradı. Qábiletke jaqın keletuǵın túsinikler tájiriybe hám kónlikpe bolıp esaplanadı.
Kónlikpeler – oqıtıwshınıń kásiplik xızmeti barısında júzege kelgen tájiriybe hám bilimler tiykarında ámelge asırılatuǵın istiń tolıq usılı.
Tájiriybe – oqıtıwshınıń sanalı xızmet atqarıwı barısında júzege kelgen kásiplik intellektual xızmettiń avtomatlasqan komponentler jıyındısı.
Olar oqıtıwshınıń kásiplik mexanizminiń tiykarın quraytuǵın procesler bolıp, qábilet penen birgelikte pedagogikalıq sheberlikke erisiwdi támiyinleydi, bunıń nátiyjesinde oqıtıwshılar kásiplik iskerliginde úlken tabıslardı qolǵa kiritedi. Qábiletli, biraq kónlikpe hám tájiriybelerge iye bolmaǵan biyparq oqıtıwshı hesh nársege erise almaydı. Qábilet kónlikpe hám tájiriybelerdi tereń iyelewde júzege shıǵadı.
Haqıyqatında da, qábiletli insannıń kónlikpe hám tájiriybeleri kóp qırlı bolıp, nátiyjeli iske baǵdarlanǵan boladı. Kónlikpe hám tájiriybeler jeterli bolmaǵan qábiletti az ǵana bolsa da tolıqtırıw hám kemshilikligin dúzetiw múmkin. Kónlikpelerdi ulıwmalastırıp sheberlik dep te ataydı. Sheberlik te-qábilettiń bir forması.
Demek, qábilet kónlikpe hám tájiriybelerdiń payda bolıw procesinde qáliplesedi. Pedagogikada oqıtıwshı qábileti bul imkaniyat, sebebi onıń sheberligi zárúrli dárejesi tek ǵana oqıtıw hám tárbiyalaw barısında jetilisip baradı hám jetiskenliklerge erisiwde imkaniyat jaratadı. Tuwma qábiletler zeyin dep aytıladı. Talantlı, dóretiwshi – insannıń dóretiwshilik xızmeti barısında erisilgen qábiletlerdiń rawajlanıw basqıshları esaplanadı. Qábiletler xarakter sıyaqlı, shaxstıń tek ǵana belgili bir xızmetinde ǵana bir bolǵan sıpatlar bolıp tabıladı.
Psixologiyalıq qábilet – insannıń kásiplik bilim, kónlikpe hám tájiriybelerin qıyınshılıqsız, ańsatlıq penen tolıq iyelewi hám belgili bir xızmet penen shuǵıllanıwǵa aytıladı. Ol oqıtıwshınıń kásiplik xızmetinde de onıń kórinisin tabadı. Kásiplik xızmettiń tálim mazmunın belgilewshi sıpatları oqıtıwshınıń dóretiwshiliginde kórinedi. Dóretiwshilik – bul sıpat jaǵınan jańa, original hám tákirarlanbas jańalıqtı payda etiwshi xızmet bolıp esaplanadı.
Tájiriybeli dóretiwshilikte belgilengen har qanday mashqala tabıslı orınlanadı; dóretiwshilik penen shuǵıllanıwǵa uqıbı bolǵan oqıtıwshılardıń tiykarǵı bóliminde bul sıpatlar óz kórinisin tabadı.
Evristikalıq dóretiwshilik, jámiyette júz berip atırǵan kásiplik xızmetke baylanıslı jańalıqlardı shaqqanlıq penen ózlestiriw hám onı tarqatıwdı ańlatadı, yaǵnıy onıń tiykarında ideyalar (eslew kórinisleri) payda bolıw procesin intencifikaciya etiw hám olardıń haqıyqatqa jaqınlıǵın (itimallıǵın, isenimliligin) izbe-iz ámelge asırıw hám bunda ózgeshe jaǵdayda háreket etiw qábileti, pikirlew procesi tiykarında oy-óristi rawajlandırıw bayqaladı.
Kreativ dóretiwshilikte oqıtıwshı sociallıq áhmiyetke iye bolǵan jańa teoriyalardı jaratadı, óz pikirleri hám usınısları menen shıǵadı, sheber hám tájiriybeli, uqıplı muǵallimler buǵan erisiwi múmkin. Keyin ala qábiletke aylanatuǵın meyillik belgileriniń jıyındısı insannıń talantı dep ataladı.
Tábiyiy anatomiyalıq-fiziologiyalıq ılayıqlılıq belgileri qábiletlerdiń fiziologiyalıq tiykarın quraydı. Keyin ala qábiletke aylanatuǵın ılayıqlılıq belgilerniniń jıynaǵı insannıń talantı dep ataladı.