Ájiniyaz atíndaǵÍ NÓkis mámleketlik pedagogikalíq institutí fizika-matematika fakulteti

Elektr jurgiziwshi kúsh. Kernew

Eger ótkizgishde elektr maydanı payda etinsayu, onı sanap turıw ushın ilaj ko'rilmasa zaryadlardıń háreketi ótkizgish ishindegi maydandıń tezlik menen yo'nlishiga hám sonday eken ótkizgish degi tokdiń toqtap qalıwına alıp keledi.
Tok uzaq waqıt dawamında aǵıp turıwı ushın, tok arqalı aǵıp keliwshi zaryadlardı ótkizgishtiń kishi potensialǵa iye bolǵan shetsidan úzliksiz alıp ketib úlken potensiallı shetsine úzliksiz keltirip turıw zárúr. Sonday eken shınjırda elektr tokdi úzliksiz aǵıp turıwı ushın shınjırdıń málim tarawlarına yamasa pútkil janjirga tásir etiwshi sırtqı kúshler zárúr eken. Sırtqı kúshlerdiń birlik oń zaryadtı shınjır boylap kóshiriwde atqarǵan jumisına teń bolǵan shama shınjır daǵı elektr jurgiziwshi kúsh (E. Yu. K) dep ataladı.

bunnan A_t=q

Shınjırdıń 1-2 bóleginde sırtqı kúshler hám elektrostatik maydandıń atqarǵan jumısı

Elektrostatik hám sırtqı kúshlerdiń birlik oń zaryadtı kóshiriwde atqarǵan jumisına teń bolǵan shama kernew dep ataladı.

Sırtqı kúshler bolmaǵanda, yaǵnıy ₁₂=0 bolsa U=₁-₂

Kirxgoff qaǵıydaları

Nemis fizigi Kirxgoff 1845-47 jıllarda belgili qaǵıydaları tarmaqlanǵan quramalı shınjır bólimlerin esaplawda qollanıladı. Elektr shınjırınıń keminde ush ótkizgish tutasǵan noqatı túyin dep ataladı. Ádetde túyinge kiyatırǵan toklardı oń belgi menen, ketetuǵın toklardı bolsa teris belgi menen alınadı.
Kirxgofftıń birinshi qaǵıydasına tiykarlanıp, túyinde ushırasıwshı toklardıń algebraik jıyındısı nolge teń yamasa túyinge keliwshi toklardıń arifmetik jıyındısı túyinnen ketetuǵın toklardıń arifmetik jıyındısına teń boladı.

Kirxgoffning ekinshi qaǵıydasın analitik kórinisi keltirip shıǵarıw ushın qandayda bir tuyıq konto'rni ajıratıp alamız. Tokdiń aylanıw baǵdarın saat strelkası boylap dep belgileymiz hám konto'rning hár bir tarmaqlanbaǵan bólimleri ushın Om nızamın qollaymız.

Bul ańlatpalar o'shilganda potensiallar qisaradi.

I₁R₁+ I₂R₂+ I₃R₃=₁+₂+₃
I_kR_k=_k
Bul Kirxgoffning ekinshi qaǵıydasın analitik kórinisi:
Tarmaqlanǵan elektr shınjır daǵı qálegen tuyıq kontur ushın bul kontur ayırım bólimler degi tok kúshleriniń uyqas bólimlerindegi qarsılıqlarǵa kóbeytpeleriniń algebraik jıyındısı bul kontur daǵı barlıq E. Yu. K larning algebraik jıyındısına teń.
n dana birdey derek izbe-iz jalǵanǵanda batareyanıń E. Yu. K jáne onıń ishki qarsılıǵı bir derekke qaraǵanda n ret úlken boladı.

; =n1; r=nr1

m dana batareya parallel jalǵanǵanda bunday batareya tap bir derek sıyaqlı isleydi:

=₁,