Ájiniyaz atındaǵı nmpi fakultet: Tábiyiy pánler Kafedra: Ximiya oqitiw Metodikasi Topar : 2a-ximiya

Saxaroza. Qamıs qumshekeri yamasa láblebi qumshekeri dep atalatuǵın saxaroza 
ósimlikler dúnyasında júdá kóp tarqalǵan. Ol qandlavlagida 16—20% ni hám 
qumsheker qamısda 14—20% ni quraydı. Bunnan tısqarı, ol palma terekinde (palma 
shirasi) hám mákke quramında da kóp muǵdarda ushraydı. Saxaroza eń zárúr azıq 
bolıp, insannıń ómirinde úlken áhmiyetke iye. Bul ádetdegi keń qollanılatuǵın 
qumsheker bolıp tabıladı. 
Saxaroza reńsiz kristall element, onıń suyıqlanıw temperaturası 160°C. 
Suyıqlantirilgan saxaroza amorf massa — kapustael jaǵdayında qotadi. Joqarıda 
kórgenimizdek, bul disaxarid gidrolizlanganida D-glukoza hám D-fruktoza payda 
boladı. 
C
12
H
22
O
11
+ H
2
O → C
6
H
12
O
6
+ C
6
H
12
O
6
Saxaroza qaytarmaytuǵın disaxaridlarga kiredi. Ol Feling suyıqlıǵın qaytarmaydı 
hám fenilgidrazin hám de fenilgidrazon ónim etpeydi. Sonday eken, saxaroza 
molekulasında ańsatǵana karbonil gruppaǵa ótetuǵın yarımasetal gidroksil gruppa 
joq. Saxaroza molekulasınıń payda bolishida D- glukoza molekulası menen D-
fruktoza molekulaları quramındaǵı yarımasetal gidroksillaridan suw ajralıp shıǵadı, 
yaǵnıy glukozid-glukozid baǵ payda boladı: 

---

Saxarozaning Xeuors boyınsha dúzılıw formulası tómendegishe ańlatpalanadı : 
Saxaroza eritpesi qutblanish tegisligin ońǵa buradi. Onıń suwdaǵı eritpesiniń 
salıstırma buruvchanligi [α]
20
D
+ 66,5º ga teń. 
Ma'umki, saxaroza gidrolizlanganda teń muǵdarda D- glukoza hám D- fruktoza 
payda boladı. 
D- fruktoza qutblanish tegisligin shepke kúshlilew buradi, [α]
20
D
+ 92º, glukoza 
bolsa ońǵa buradi, [α]
20
D
+ 52,5º. Sol sebepli ekvimolekular muǵdardaǵı glukoza hám 
fruktoza qospası qutblanish tegisligin shepke buradi. Sonday eken, saxarozaning 
gidrolizlaniwda qutblanish tegisliginiń baǵdarı ózgeredi hám bunday ózgeris 
saxarozaning inversiyasi dep ataladı. Qamıs qumshekeriniń gidrolizi (inversiyasi) 
nátiyjesinde payda bolǵan teń muǵdardaǵı glukoza hám fruktozalar inversiyalangan 
qumsheker dep ataladı. Pal tábiy inversiyalangan qumshekerge mısal bóle aladı, 
sebebi onıń tiykarǵı quramı teń muǵdardaǵı glukoza menen fruktozadan ibarat.