Ájiniyaz atındaǵı nmpi fakultet: Tábiyiy pánler Kafedra: Ximiya oqitiw Metodikasi Topar : 2a-ximiya

Uglevodlar klassifikatsiyasi
 
Uglevodlar organikalıq birikpelerdiń eń úlken klası bolıp, olar gidroliz etilgende, 
gidrolizga uchramasligiga qaray hám gidrolizga ushırasıp kishkene molekulalarǵa 
bóliniwine qaray, eki gruppaǵa bólinedi: 
1. Ápiwayı uglevodlar yamasa monosaxaridlar (mannozalar); 
2. Quramalı uglevodlar. Bular óz gezeginde qumshekersimon kishi molekulalı 
polisaxaridlar (oligosaxaridlar) ga hám qumshekerge uqsamaǵan joqarı molekulalı 
polisaxaridlarga bólinedi. 
Monosaxaridlar 
Monosaxaridlarni alipatik poliollarning oksidlengen ónimleri dep qaraw múmkin. 
Sebebi bul elementlar quramında gidroksil gruppalar menen bir qatarda aldegid 
yamasa keton gruppalar da boladı. Biraq monosaxaridlar gidrolizga uchramaydi. 
Monosaxaridlarning atı, olardıń molekulasındaǵı uglerod atomlar sanın latınsha 
nomiga «oza» qosımshası qosıp oqıw menen payda boladı. Mısalı, 
C
3
H
6
O
3
—trioza; 
C
4
H
8
O
4
—tetroza; 
C
5
H
10
O
5
—pentoza; 
C
6
H
12
O
6
—geksoza; 
C
7
H
14
O
7
—geptoza hám taǵı basqa. 
Aldegid gruppasına iye bolǵan monosaxaridlar aldozalar, keton gruppasına iye 
bolǵanları bolsa ketozalar dep ataladı. 
Tábiyatda, tiykarınan, pentoza hám geksozalar ushraydı. 
Pentozalar. C
5
H
10
O
5
tábiyaatda, tiykarınan, birikpe jaǵdayında polisaxarid pentozalar 
(C
5
H
8
O
4
)
n
hám de ósimlik hám terek jelimi quramında boladı. Pentozalar bolsa 
aǵashda (10—15%), ǵawıshda hám urıwlar qabıǵında kóp boladı. Pentozalar 
monosaxaridlar ushın tán bolǵan barlıq reaksiyalarǵa kirisiwedi. Lekin pentozalardıń 
geksozalardan ayırmashılıǵı mınada, olar mikroorganizmlar tásirine talay shıdamlı, 

---

bijg'imaydi. Pentozalar ushın taǵı bir xarakterli reaksiya, olar mineral kislotalar 
tásirinde furfurolga aylanadı. 
L- árebinoza pentozalarning eń zárúrli wákili bolıp tabıladı. 
L- árebinoza gummiarabik yamasa shıye jelimi quramına kiredi hám olardı kislotalar 
qatnasıwında gidroliz etip alınadı. Ol shıyrın ta'mli, 160°C de suyıqlanadı. L- 
árebinoza barlıq monosaxaridlar sıyaqlı eritpede 2 qıylı formada — ashıq hám siklik 
formada teń salmaqlılıqta boladı : 
D-riboza 2-árebinozaning epimeri bolıp, ol ribonuklein kislotalardıń tiykarın 
quraydı. Eritpede D-riboza, tiykarınan, furanoza formasında boladı : 
D (+)-ksiloza (aǵash qumshekeri) biyday sabanları yamasa ayǵabaǵar sheluxasini 
suyultirilgan kislotalar qatnasıwında qaynatıw, yaǵnıy quramındaǵı pentozanlar 
(ksilanlar) dıń gidrolizlanishi nátiyjesinde payda etinadi: 
Tábiy D (+)-ksiloza kristall element bolıp, onıń suyıqlanıw temperaturası 143°C.