Ájiniyaz atíndaǵi nókis mámleketlik pedagogikalíq institutí filologiya fakulteti ájiniyaz atındaǵı nmpi tayarlıq kursınıń «Qaraqalpaq tili hám ádebiyatı»

Hayyar baba. Bul uluwma dástanlarda, erteklerde ushırasatuǵın xalıqtıń qálewli-adamınıń jolına kesent jasaytuǵın juwha, jádigóylerdiń ayrıqsha tipi. Bunı
«Qırq qız» dástanındaǵı Arıslan menen qarındası Altınaydıń abrayın tógiwge urınǵan Nadırshanıń malayı Qulımsay, menen «Alpamıs» dástanındaǵı Alpamıstı aldawlıq penen zindanǵa salatuǵın sum Mástan kempir menen qatar qoyıwǵa boladı. Onda mol turmıs tájriybesi bar, Ayparshanıń da, Máspatshanıń da barlıq jaǵdayın biledi. Dástandan da Hayyarbaba ayıbına ılayıqlı tiyisli jazasın aladı, islegen hiyleleri óz basına jetedi. Dástandı dóretken xalıq Hayyarbabanı usınday ádil jazalaw arqalı «ózgege gór qazba, óziń túseseń» demekshi boladı.
Babaxan. Bul barlıq dástanlarda ushırasatuǵın zalım xanlardıń birewi bolıp, Hayyarbabaǵa oǵada jaqın. Ekewiniń ayırması, Hayyarbabanıń hiyle menen islegen jaramsızlıǵın, Babaxan kúsh, qural menen isleydi, birewi sum buzaqı bolsa, birewi qara kúshine isengen topas zalım. Babaxandaǵı aldı menen kózge túsetuǵın qásiyet xalıqtıń qanın sorıp, jatıp isherlik, toyıp sekiriwshilik, aq-qaranı ayıra almaytuǵın aqılsızlıq, xoshametke másiretuǵın jel ókpelik, aytqan sózge aldı-artına qaramay ere beretuǵın ermeshilikten, qızǵanshaqlıqtan ibarat. Ol Hayyarbabadan Ayparshanıń xabarın esitedi, onıń aytqan úgitine erip, óz jolı menen ketip baratırǵan jolawshılarǵa kóp sanlı ásker atlandıradı, ózgeniń baxtın qızǵanıp, óz xalqınıń kóplep qırılıwına sebepshi boladı. Kóp sanlı kúshke súyene otırıp, Máspatshanı aqsattı, Ayparshanı qolǵa túsiredi. Biraq yendigi jaǵın kelistiriwge de uqıbı joq, qızdıń aldawına erip, aydawına júredi, aytqanın qıladı, topaslıǵınan oyran boladı. Ol aqıl jaǵınan ǵana emes, qara kúsh jaǵınan da hálsiz. Babaxannıń unamsız bet perdesi mine usınday. Al, onıń inisi Orazalı bolsa, Babaxannıń usı jerkenishli qásiyetleriniń tolıq miyrasxorı. Dástandaǵı basqa qaharmanlar óz belgileri menen usı eki túrli qaharmanlardı tolıqtırıwshı bolıp esaplanadı.