Ájiniyaz atíndaǵi nókis mámleketlik pedagogikalíq institutí filologiya fakulteti ájiniyaz atındaǵı nmpi tayarlıq kursınıń «Qaraqalpaq tili hám ádebiyatı»

Ayparsha. Dástandaǵı barlıq waqıyaǵa Máspatshadan da góre kóbirek qatnasatuǵın, unamlı qaharmanlardıń táǵdiriniń jaqsı nátiyjege erisiwinde tiykarǵı orındı iyeleytuǵın Ayparsha. Ayparshada Máspatshadaǵı unamlı belgilerdiń barlıǵı da; turaqlı súyiwshilik te, óz muhabbatı, óz basınıń erki ushın gúrese alatuǵın kúsh te, jigger de, batırlıq ta bar. Ol tek sırtqı forma jaǵınan sulıw shıraydıń iyesi emes, al ishki mazmun jaǵınan da sulıw, taza turaqlı hújdannıń, parasatlı aqıldıń, jawıngerlik jigerdiń de iyesi. Neshe jıl boyı el qıdırıp, óz teńin Máspatshanıń, onıń júreginiń talaplarına tolıq juwap berip, Máspatshanı turaqlı ashıq batır jigit dárejesine kótergen de, onıń usı belgileri. Ózimniń teń dep Máspatshaǵa qosılǵan Ayparsha, Máspatsha menen birge talay qıyınshılıqqa dus keledi hám oǵan qarsı gúresedi, biraq gúreste jeńilip eki ret jaw qolına túsedi, kúshli jawdıń qolında qolayaǵı baylawlı, bası qamawda ilajsız qaladı. Onı bendelikte uslaǵan Babaxan da, Orazalı da, oǵan qayırqomlıq, saltanat ráhátin wáde etip ózlerine qosılıwǵa usınıs etedi. Biraq buǵan Ayparsha kelisim bermeydi. Óytkeni, oǵan xannıń saltanatı, ǵáziynesi, baylıǵı qádirli emes, taza júrekli, sap hújdanlı insan menen turmıs qurǵandı abzal biledi. Babaxan menen Orazalı oǵan usınıs etip ǵana qoymastan, eger kelisim bermese ólim qawpin de eskertip qoyadı. Júregi qulshılıq, zulımlıq aldında bas iyiwshilikke qorqınıshqa emes, erkinlikti súyiwshi sezimge tolı bolǵan qız, ólim qáwpi aldında da aqı-lın joytıp baǵitın ózgertpeydi, óz súyiklisinen bas tartıp, basqalardıń ıqpalına jıǵılmaydı. Ol zulımlıqqa baǵınıw - ózińdi-óziń xorlaw, al óz baxtı ushın gúresiw, baxıtlı ómir súriwge erisiw dep túsinedi. Onıń bul seziminiń taǵı bir kúshli jeri, qıyınlıqqa qarsı óz gúresiniń jeńisli bolıp shıǵıwına tolıq isengen túrde háreket etedi. Shınında da istiń nátiyjesi Ayparsha oylaǵanday bolıp shıgadı, ol alǵa qoyǵan maqsetine jetedi. Babaxan ólimge húkim etken waqtında: «Kelin bolıp túse almadım, Kenegestiń jurtına» dep
ármán etken Ayparsha:
Munnan barsań, mennen duwayı sálem,
Kórmesem de ırza bolsın ózime,
Qayın ata, qayın ana, tuwǵan eneme,
Munnan barsań mennen duwayı sálem,
Ózińniń teń joldas, jora dostıńa, —
- deydi. Ayparsha dástanda Máspatshanıń súyikli yarı, jawınger joldası ǵana emes, aqılgóyi de bolıp kózge túsedi. Onıń:
Jaw aldında qasha górme ladanım,
Batır xalqı jawdan qashar bolarma?
Jaw aldında sasa kórma ladanım,
Izden kelgen dushpan kewlin ósirip,
-degen sózlerinde qanshelli parasatlılıq barlıqtı túsiniw qıyın emes.
Uluwma alǵanda Ayparsha menen Máspatsha ekewi bir obrazdıń bir-birine uqsas eki jaǵı.