Жиноят-процессуал кодексига

21-модда. Жиноят ишларини юритишда жамоатчиликнинг иштироки


Жиноят иши бўйича тергов олиб бориш ва ишни судда кўриш чоғида суриштирувчи, терговчи, прокурор ва суд жиноят содир этилган ҳолатларни аниқлаб олиш, айбдор­ларни қидириш ва фош этиш, адолатли ҳукм чиқариш, шунингдек, жиноятнинг содир этилиш сабаблари ва унга имкон берган шароитларни аниқлаш учун ўз ваколатлари доирасида жамоатчилик ёрдамидан фойдаланишга ҳақ­лидир.
Жамоат бирлашмалари ва жамоаларнинг вакиллари жиноят ишини юритишда жамоат айбловчилари ҳамда жамоат ҳимоячилари тариқасида қатнашишга ҳақлидир.

1. Мамлакатимиз суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар тизимида инсон ҳуқуқлари устуворлигининг яна бир белгиси ‑ суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятида жамоат ташкилотлари ва фуқаролар иштирокининг мавжудлигидир. Суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятида жамоат ташкилотлари ва фуқаролар иштироки қонунийлик ва ҳуқуқий тартиботни, фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилишга йўналтирилган.

2. Амалдаги жиноят процессуал қонун ҳужжатларида жиноят ишларини судда кўришда жамоатчилик иштирокининг турли шакллари назарда тутилган. Унга мувофиқ суриштирувчи, терговчи, прокурор ва суд жиноят ишларини тергов қилишда ва судда кўришда жиноят содир этилган ҳолатларни аниқлаб олиш, айбдорларни қидириш ва фош этиш, адолатли ҳукм чиқариш, шунингдек, жиноятнинг сабаблари ва унга имкон берган шарт-шароитларни аниқлаш учун ўз ваколатлари доира­сида жамоатчилик ёрдамидан фойдаланишга ҳақли.
3. Жамоат бирлашмалари ва жамоаларнинг вакиллари жи­ноят ишини юритишда жамоат айбловчилари ҳамда жамоат ҳи­моячилари сифатида қатнашишга ҳақлидир. Жамоат ҳимоячи­лари ҳамда жамоат айбловчилари процессуал қонунларга муво­фиқ қуйидаги ҳуқуқларга эга:
- иш материаллари билан танишиш, далиллар тақдим этиш ва уларни текширишда иштирок этиш;
- илтимоснома бериш;
- тарафларнинг музокараларида сўзга чиқиб, судга фикр билдириш.
4. Жамоат ҳимоячилари ҳамда жамоат айбловчилари суд муҳокамасида иштирок этиши, жамоат бирлашмаси ёки жамоа­нинг фикрини судда баён қилиши ва ишнингҳолатларини (жамоат ҳимоячиси эса,судланувчининг аҳволини енгиллашти­рувчи ҳолатларни) аниқлашга кўмаклашиши шарт.
5. Жамоат бирлашмалари ва жамоалар, уларнинг раҳбар ор­ганлари ҳамда вакиллари содир этилган ёки тайёрланаётган жиноят тўғрисида хабар билан суриштирув органига, тергов­чига, прокурорга ёки судга мурожаат этишлари мумкин. Улар айбланувчига ёки судланувчига нисбатан эҳтиёт чораси сифа­тида жамоат бирлашмаси ёки жамоа кафиллигига беришни танлаш ҳақида; маҳкумни муддатидан илгари шартли равишда жазодан озод қилиш ёки жазони енгилроғи билан алмаштириш ҳақида; озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилинганларнинг жазони ўташ шароитларини ўзгартириш ҳақида; судланганлик­ни олиб ташлаш ҳақида ва бошқа масалалар бўйича ЖПКда назарда тутилган ҳоллар ва тартибда илтимос қилишга ҳақли­дирлар.
ЖПКнинг 252-моддасида жамоат бирлашмаси ёки жамоа­нинг ишда айбланувчи, судланувчи сифатида иштирок этишга жалб қилинган шахсни кафилликка олиш тўғрисида қарор қабул қилишга ҳақли эканлиги белгилаб қўйилган.
Жамоатчиликнинг жиноят ишларини судда кўришда ишти­рок этиши жиноят процессининг барча босқичларида қўллани­лади.