Jismoniy madaniyat vositalari. Reja: Jismoniy mashqlar jismoniy madaniyatning asosiy vositasi

 
3. Jismonny mashqlarnnig ta’sirini belgilovchi omillar. 
Har xil jismoniy mashqlarning samarasi turli xil yoki turli xil dagi jismoniy 
mashqlarning bir xil madaniyatviy ta’sir ko’rsatishi ama liyetda isbotlangan. 
Demak, bu jismoniy mashqlar doimiy bir xil ta’sir xususiyatiga ega emasligining 
isbotidir. 
Madaniyat jarayonida jismoniy mashqlarning samarali ta’sirini belgilay 
oladigan omillarni bilish pedagogik jarayonni boshqarishni oson lashtiradi. Bu 
omillar quydagicha guruhlangan: 
1.O’qituvchi va o’quvchilarning shaxsiy xarakteristikasini bilish asosiy omillardin 
biri. Ta’lim jarayoni ikki tomonlama - o’quvchilar ukiydi, o’qituvchi ukitadi. 
SHuning uchun jismoniy mashqlarning ta’siri keng darajada kim ukitayotganligiga 
va kimlarni ukiyotganligiga, axloqiy sifatlariga va iktidori (intellekti)ga, jismoniy 
rivojlanganligiga va tayyorgarligi darajasiga, shuningdek, birlamchi bajara olish 
malakasi, qiziqishi, harakat faolligi hamda boshqalarga bog’liq. 
1.Ilmiy omillar - jismoniy madaniyatning qonuniyatlarini inson tomonidan anglash 
me’erini xarakterlaydi. Jismoniy mashqlarning pedagogik, psixologik, fiziologik 
xususiyatlari qanchalik chuqur ishlab chiqilgan bo’lsa, pedagogik vazifalarni xal 
qilish uchuchn shunchalik samarali foydalanish mumkin. 
3.Metodik omillar - jismoniy mashqlardan foydalanishda amal qilinadigan juda 
keng kamrovdagi talablar guruhini umumlashtiradi. 
Jismoniy mashqni o’qitish davomida yoki boshqa pedagogik vazifani xal 
qilish uchun kullayetib (masalan, jismoniy qobiliyatlarni rivojlantirish uchun) 
shuni hisobga olish kerakki, birinchidan, shu jismoniy mashqdan kutilayetgan 
samara, ya’ni bu mashq bilan qanday vazifalarni (bilim berish, madaniyatlash, 
Sog’lomlashtirish) xal qilish mumkin; ikkin chidan, uning to’zilishi — statik yoki 
dinamik mashqmi, siklik, atsiklik yoki boshqacha harakatmi; uchinchidan, mumkin 
bo’lgan takrorlash usullari (bulaklarga ajratib yoki mashqni tuda bajarish bilan 
o’rgatish maqsadga muvofiqmi, takrorlashlar oraligida aktiv dam olishni qullashmi 
yoki passiv dam olishnimn va xokazolar). Jismoniy mashqlarning bunday 
xarakteristikasi kuyilgan pedagogik vazifalarni xal qilish uchun jismoniy 
madaniyat vositalari va metodlariii tanlash imkonini beradi. 
Jismoniy mashqning natijasi uning ijro usuliga bog’liq. Masalan, kanatga 
uch usul bilan tirmashib chiqish erkin usul bilan tirma shib chiqishdan 
samaralirokdir, chunki uch usul kullanganda badandrokka chiqish imkoni bo’ladi. 

---

Jismoniy mashq bajargandan so’ng organizmda maxsus funksional o’zgarish 
vujudga keladi va u ma’lum vaqtgacha organizmda saqlanib tura di. Vujudga 
kelgan o’zgarish fonnda keyingi mashqning ta’sir samarasi yanada boshqacharok 
bo’lishi mumkin. Dastlabki va so’ngi mashqda mashg’ulot samaradorligi ortishi 
yoki pasayishi mumkin. 
Masalan, diqqat uchun mashqlar navbatidagi qiyin koordinatsiya talab 
qiluvchi harakatlarni bajarishni osonlashtirsa, dumbalok oshish mashqlaridan so’ng 
muvozanat saqlash mashqlarini o’zlashtirish qiyinchiliklarga sabab bo’lishi 
mumkin. Ta’sirning oz yoki kuchlilik darajasi o’zining chuqurligi va davomiyligi, 
o’quvchi holati uning jismoniy, aqliy tayyorgarligi va xokazolarga bog’liq. 
Mashqlar ta’sirining talabini kompleks ishlab chiqish harakat faoliyatining asosiy 
ta’siri samarasini hisobga olishga imkoniyat yaratadi. Jismoniy madaniyat jarayoni 
mashqlar ta’siri tizimini har bir yosh guruhi uchun ishlab chiqishii takazo etadi.