Jismoniy tarbiya darslari orqali oquvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning pedagogik imkoniyatl

 
Tadqiqotning nazariy va amaliy ahamiyati: Tadqiqotda keltirilgan 
qoidalar, xulosa va tafsiyalarning o‘rta maktablarning o‘qituvchilari, sinfdan va 
maktabdan tashqari ishlar tashkilotchilari maktab o‘quvchilarida Vatanga 
e’tiqodni tarbiyalashda, shuningdek, barcha yurtimiz farzandlarini Vatanga 
e’tiqodli qilib tarbiyalashda foydalanish mumkin. 
Tadqiqot materiallaridan litsey, kollej, o‘rta maktablarida o‘qilayotgan 
nazariy va amaliy mashg‘ulotlarida keng foydalanish mumkin. Shuningdek, 
tadqiqot natijalaridan ma’naviyat, ma’rifat muassasalarida amalga oshiriladigan 
ta’lim va tarbiya, targ‘ibot va tashviqot ishlarida foydalanish mumkin. 

---

10 
 
Bitiruv malakaviy ishning hajmi: kirish, 2bob, 5 paragraf, xulosa, 
adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. 

---

11 
I BOB. JISMONIY TARBIYA DARSLARIDA O‘QUVCHILARNI 
VATANPARVARLIK RUHIDA TARBIYALASH PELAGOGIK MUAMMO 
SIFATIDA. 
1.1. O‘quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning mohiyati 
1991 yilning 31 avgustida O‘zbekiston Respublikasining mustaqilligi e’lon 
qilindi. Muqaddas orzu ushaldi. O‘zbekiston tinch parlament yo‘li bilan o‘zining 
haqiqiy davlatchiligiga erishdi. Bu halqimizning ko‘p asrlik tarixida buyuk 
voqelikdir. Halqimiz siyosiy mutelik va eski asoratdan qutildi. 
O‘zbek halqi o‘z mustaqil davlatchiligiga birinchi marta erishgani yo‘q. 
Tariximiz bir necha ming yillarga taqaladi. Biz tariximizdan biror bir sahifani olib 
tashlay olmaymiz. Bu tarix bizniki, uni unutishga hech kimning haqqi yo‘q. 
“Shuni unutmaslik kerakki, kelajagimiz poydevori bilim dargohlarida 
yaratiladi, boshqacha aytganda, halqimizning ertangi kuni qanday bo‘lishi 
farzandlarimizning bugun qanday ta’lim va tarbiya olishiga bog‘liq”,
9
Bu bugungi kunda tarbiyaning asosiy maqsadi bo‘lmog‘i lozim. 
Mamalakatimizda, uning ijtimoiy hayotida yangi davr boshlandi. Mana 
shunday yurtitmiz taqdiri, kelajagimiz uchun ishonch va qat’iyat bilan 
kurashadigan barcha kuchlarni birlashtiruvchi, kimning qaysi siyosiy kuch yoki 
qaysi siyosiy partiya tarafdori bo‘lishidan qat’iy nazar – ularning intilishini 
yaqinlashtiruvchi nuqtalarni topa bilish muhim ahamiyatga ega.
Kelajagimizni davlatimiz, yurtimiz tinchligini uning xavfsizligini mustahkamlash, 
yomon ko‘zlardan asrash ishiga o‘zini baxshida etadigan yosh avlodni tarbiyalash 
hozirgi kun vazifasidir. 
Diyorimizda yashayotgan har bir inson shu zaminda voyaga yetgan, uning 
suvini ichgan, nonini yegan, tuzini totgan vatanparvar, har qanday siyosiy kuch – 
shunday muqaddas maqsadlardan ortiq yana nimani istashi mumkin? 
Vatan qalbi beg‘ubor olam, uni asrab – avvaylash har birimizning muqaddas 
ishimizdir. Vatan! Ne-ne aziz insonlar voyaga yetgan, uning porloq istiqboli, fazlu 
9
I.Karimov. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch. Toshkent, Ma’naviyat, 2008 y.61 bet. 

---

12 
komili uchun jon fido etgan zamin. El borki, Vatan bor – Vatan borki, el bor. 
Elsiz Vatan biyobon. Vatansiz el – darbadar. Milliy kurashchilarimizdan, otashin 
istiqlolimiz kurashchilaridan Abdurauf Fitrat bir she’rida «Vatan sajdagohimdir» 
deb bayon qiladi. 
Chindan ham Vatan tuyg‘usi, Vatan tushunchasi biz uchun sajdagohday 
muqaddas, sajdagohday pok va sajdagohday ulug‘ bo‘lmog‘i kerak. 
Biz, - deydi Prezidentimiz I.Karimov «Ona O‘zbekiston istiqlolini, uning sha‘nu – 
shavkatini qanday himoya etishni ota – bobolarimizdan meros qilib olganmiz va 
uning himoyasiga hamisha tayyor turmog‘imiz darkor. Ulug‘ ajdodlarimizdan 
muqaddas bo‘lib kelayotgan Vatanga muhabbat tuyg‘usi, farzandlarimiz va 
kelajak avlodlarimiz uchun chinakam e‘tiqodga, chinakam aqidaga aylansin». 
Shundan keyin sizu biz bu dunyodan armonsiz o‘tishga haqqimiz bo‘ladi» - deb 
o‘ylayman. 
Milliy g‘urur, milliy iftixori baland millatni yengib bo‘lmaydi. 
Shu mo‘tabar zaminda tavallud topgan va tarbiya topgan shaxs, o‘zini 
aynan shu yurt farzandi deb bilguvchi inson o‘z davlati, o‘z halqi oldidagi, uni 
katta umidlar bilan tarbiya etgan, voyaga yetkazgan jamiyat oldidagi burchini ado 
etishi kerak. 
Demak, har birimiz: «Shu davlat, shu jamiyat menga nima berdi? deb emas, 
balki «Men o‘z Vatanimga elu yurtimga nima berdim?» deb o‘ylashimiz va shu 
aqida bilan yashamog‘imiz kerak. 
Madomiki shunday ekan, mafko‘ra ziyosining targ‘ibotchilari, ya‘ni 
tarbiyachilari, muallimlar va ustozlar haqida alohida to‘xtalib o‘tish joiz. 
tarbiyachi ustoz bo‘lish uchun boshqalarning aql – idrokini o‘stirish, ma‘rifat 
ziyosidan bahramand qilish, haqiqiy vatanparvar, haqiqiy fuqaro etib yetishtirish 
uchun eng avvalo, tarbiyachining o‘zi ana shunday yuksak talablarga javob 
berishi kerak. 
Shunday ekan, yosh avlodni o‘stirishga, tarbiyalashga dahldor insonlarga 
vatanparvarlik tuyg‘usini singdirish kerak.

---

13 
Vatanparvarlik – Hadisi shariflarda «Vatanni sevmoq iymondandir», deb 
bejiz aytilmagan. Vatanni sevish – vatanparvar bo‘lish demakdir. Inson uchun 
Vatandan yuksakroq boylik yo‘q.
Vatan nima? 
Odamning shaklu – shamoyili, bo‘y – basti, ko‘rinishi, jussasi, tusi, ko‘z 
qarashlari, yurish turishi, ovozi, tarovati, xullas ichki va tashqi dunyosi u tavallud 
topgan, o‘nib o‘sgan va kamolotga yetgan joyga monand bo‘ladi. Yetti iqlim 
kishilari yetti hilda. Olis shimoliy o‘lkalarning aholisi sayyoramizning belbog‘i 
bo‘lishi Yer ekvatori mintaqalarida yashovchilardan farqlanadilar. Demak, odam 
o‘z Vatanining bir zarrasidir.
Vatan – bu halqning o‘tmishi, buguni va kelajagidir. Bu uning madaniyati, 
ma‘rifati, tili, dini, fe‘l – atvori, ota bobolaridan qolmish oltin merosi, tomirlarida 
gupurib to‘rgan, ajdoddan avlodga o‘tib kelayotgan pokiza qoni, tarixidagi muhim 
bosqichlar «buyuk davlat» qurish maqsadida olib borayotgan kurashidir. 
Biz o‘z Vatanimizni sevamiz, u biz uchun bamisoli nafas olayotganimiz musaffo 
havo kabidir. Havosiz hayot yo‘q demakdir. 
Saodatli kelajakka hozir, har daqiqada ulush qo‘shmoq Vatanga muhabbat, 
Vatanparvarlikning asl ko‘rinishidir. Vatanga munosib farzand bo‘lish, qadrdon 
tuproq bilan chambarchas bog‘liq ekanligimizni teran idrok etish, unga chin 
farzandlarcha munosabatda bo‘lish, undan bir hissa narsa olinsa, yuz hissa qilib 
qaytarish, Vatanni anglash va ardoqlashning bir ko‘rinishidir. 
Yer yuzida mamlakatimizdan boshqa turli xil davlatlar ko‘p, lekin insonning 
tuqqan onasi bitta bo‘lgani kabi, o‘zbeklar uchun O‘zbekiston ham yagonadir. 
Ona bag‘ri go‘dak uchun qanday hayotbaxsh bo‘lsa, Vatanimiz uchun shunday 
huzurbaxshdir. Bu tuyg‘uni tushunish uchun Vatanni yurakdan his qilmoq va 
sevmoq kerak. 
Vatan haqida o‘zining falsafiy fikrini Ahmad Yassaviy hikmatida 
quyidagicha bayon etadi. 
Boshim tufroq, o‘zim tufroq, jismim tufroq, 

---

14 
Xaq vasliga yetarman, deb ruhim mushtoq. 
Bu baytda Vatan diydori sog‘inchidagi komil qalbning ruh mushtoqligi 
ko‘rsatilgan. Odam Vatan bilan birlikka erishsa u nafaqat o‘z elining balki 
olamning ehtiromiga sazovor bo‘ladi. 
Vatan hissi – muqaddas tuyg‘u. Bu tuyg‘u har kimning qoniga ona allasi, 
bolalikdan eshitgan she‘r, qo‘shiqlar bilan kiradi. Vatanparvarlik tuyg‘usi 
go‘daklikdan boshlab shakllansa u so‘ngi nafasgacha boqiy bo‘ladi. Vatan va 
vatanparvarlik hissini, millat hissini har bir o‘zbek fuqarosi chuqur anglashi, 
ayniqsa O‘zbekistonlik bo‘lganidan, shu yurtga daxldorligidan faxrlanishi lozim. 
Prezidentimiz I.A.Karimov «O‘zbekiston kelajagi buyuk davlat» risolasida: 
«Vatanning har bir asl farzandi o‘zini ota yurtining ajralmas bo‘lagi deb his 
etayapti va fahrlanayapti. Istiqlol bergan eng katta boyliklardan birinchisi ana shu 
desak, aslo yanglishmagan bo‘lamiz» - deb halqimizning necha asrlardan buyon 
yagona orzu Ona – Vatan sog‘inchi bilan yashaganini to‘g‘ri ta‘kidlaganlar. 
O‘zbekiston fuqorosining vatanparvarligi – bu qayta o‘zgarishlar yo‘lini 
ko‘rsatuvchi, ko‘zlangan maqsaddan chetga chiqmaydilagan yo‘lchi yulduz, 
ishonchli komposdir. 
Vatanparvarlik – bu ona zaminga bo‘lgan muhabbat, uni sevish, e‘zozlash. 
Vatanparvarlik – bu ona – Vatan, mutaqil O‘zbekiston tushunchalarini 
singdirish va unga sodiq bo‘lishga erishish.
Vatanparvarlik – bu Vatanimiz halqiga, uning tili va madaniyatiga 
muhabbat va hurmat bilan qarash. 
Vatanparvarlik – bu o‘zbek halqining qadim – zamonlardan Turon, 
Turkiston deb atab kelingan ko‘hna zaminining tarixini bilashga erishish. 
Vatanparvarlik – bu o‘z millatiga, Ona yeriga, imoniga sodiqlikdir.
Vatanparvarlik – bu sog‘lom kuchlar, sog‘lom tafakkur egalari, dini, imoni 
pokizalikdir.
Vatanparvarlik – bu Vatan oldidagi mas‘uliyat, millat manfaati bilan 
yashash. 

---

15 
Vatanparvarlik – bu har bir kishining o‘z halqiga bo‘lgan fidoiyliklari va 
halq dardini o‘z dardlaridek o‘ylab yashash. 
Vatanparvarlik – bu shaxsni axloqiy shakllantirishning eng muhim 
tarkibiyqismi hisoblanadi. 
Kelajakda biz yoshlarga vatanparvarlikni ro‘yobga chiqarishda, ularga 
quyidagilarni mujassamlashtirsak maqsadga muvofiq bo‘ladi: 
Mustaqillik his tuyg‘usini shakllantirish va unga amal qilish. 
O‘zbek milliy g‘ururiga sodiqlik. 
Ko‘p millatli O‘zbekiston halqiga do‘stlik munosabatlari . 
Jamiyatni insonparvarlashtirishda o‘z hissasini qo‘shish. 
Har bir yerda tartib intizomli bo‘lish. 
Demak, ona yurtga munosib farzand bo‘lish uchun namunali axloq odob 
bilan o‘rnak ko‘rsatish, Vatan uchun jon olib, jon berganlarni hamisha yodda 
to‘tish yurt manfaati yo‘lida mehnatdan qochmaslik tamoyillariga amal qilishdir. 
Chunki, vatanparvarlik hissi o‘zbek millatining qadriyatlaridan chuqur o‘rin 
egallagan. 
Halqning vatanparvarlik his – tuyg‘ulari, uning ozodlikka va baxt – 
saodatga intilishi har bir o‘zbekistonlik uchun muqaddas mazmun kasb etayotgan 
O‘zbekistonning yangi davlat ramzlarida o‘z ifodasini topgan. 
Davlat ramzlari – bayroq, tamg‘a, madhiya, O‘zbekiston halqlarining shon 
– sharafi, g‘ururi, tarixiy intilishi va xotiralarini o‘ziga mujassamlashtiradi. Mana 
bu ramzlarni e‘zozlash – o‘zining qadr qimmatini, o‘z mamlakatiga va shaxsan 
o‘ziga bo‘lgan ishonchini mustahkamlash demakdir. 
O‘z oilasi, nasl – nasabi bilan faxrlanish vatanparvarlik tuyg‘usiga chuqur 
hamohang. 
Bu, eng avvalo, oilaviy ananalarni avvaylash, ota – bobolarning muborak 
nomlariga dog‘ tushurmaslikka intilish, o‘z mehnati, bilimlari bilan nasl – nasab 
obro‘sini mustahkamlash, odamlarning hurmat – ehtiromiga sazovor bo‘lish. 

---

16 
Vatanparvarlik o‘zining qudratli ildizi bilan o‘z oilasining, avlod – 
ajdodlarining nomus – origa, chuqur ehtiromiga, insonning shaxsiy vijdoniga, 
burchiga va o‘z so‘ziga sodiqligiga borib taqaladi. 
Milliy tuyg‘u inson uchun tabiiydir, chunki u ota – onalardan meros qilib 
olingan va bola o‘z ota – onasiga butun dunyoga aytgan birinchi so‘zida 
ifodalanadi. Ya‘ni ona so‘zi hamisha Vatan so‘zi bilan yonma – yon keladi. Bu 
shunchaki sifat, odatiy majoz emas. Ona – Vatan timsolida biz jamiyatimiz 
tabiatini, mehribonlik va muvofiqlik poydevoriga qurilgan tuzumimiz xislatini 
ko‘ramiz. 
Demak, har bir sog‘lom avlodda o‘z halqining ananalariga, tili va 
madaniyatiga muhabbat va hurmatni tarbiyalash kerak. Ana shundagina, o‘z 
halqini, millatlarning butun jahon hamjamiyatida tenglardan biri sifatida idrok 
qiluvchi xaqiqiy inson, o‘z vatanining jonkuyari voyaga yetadi. 
SHunday ekan, har bir kishining qalbida o‘z Vataniga buyuk e‘tiqod, oliyjanob 
muruvvat his – tuyg‘ulari barq urib tursa, bu ajoyib ne‘mat-larni umrbod 
ardoqlasa, hayotda, turmush tarzida qo‘llasa, shundagina u sofdil samimiy va odil 
fazilatli, haqiqiy vatanparvar bo‘la oladi. 
Milliy istiqlol mafkurasining negizida yosh avlodni mustaqillik ruhida 
tarbiyalash yotadi. Mustaqillik ruhida tarbiyalash yoshlarni milliy g‘urur, milliy 
iftixor, milliy ong va o‘z-o‘zini anglash, vatanparvarlik tuyg‘ularini 
shakllantirishni taqozo etadi. Shu boisdan milliy istiqlol mafkurasi negizida 
vatanparvarlik g‘oyasi ilgari surilmoqda.
Prezidentimiz I.A.Karimov, «Mustaqillikni mustahkamlash asosan to‘rtta 
negizga asoslanadi», - deb quyidagi fikrlarni olg‘a suradi. 
Ya‘ni: umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik; halqimizning milliy merosini 
o‘rganish va rivojlantirish; insonning o‘z imkoniyatlarini erkin namoyon qilish; 
vatanparvvarlik; Demak, bu fikrlardan shunday tushuncha hosil qilish mumkinki, 
bugungi kun yoshlarida vatanparvarlik tuyg‘usini tarbiyalash davlatimizning 

---

17 
kelajakda rivojlangan buyuk davlat sifatida jahonga tanilishida muhim ahamiyat 
kasb etar ekan. 
Vatanparvarlik tushunchasini kengroq tushunish lozim, chunki, u milliy 
mahdudlik, tor milliy manfaatlarini ifodalamaydi. Vatanparvarlik tuyg‘usini 
tarbiyalashni umummilliy va baynalminalchilik manfaatlari birligi bilan qo‘shib 
olib borilgandagina umuminsoniy ma‘no kasb etadi.Yoshlarda vatanparvarlik 
tuyg‘usini tarbiyalash dastlab oilada, ota – ona ko‘magida, oilaning katta e‘zozlari 
yordamida tarbiyalanadi.
Vatan ostonadan boshlanadi, degan ibora Vatanni sevish ota-onani 
sevishdan boshlanadi degan ma‘noni ham bildiradi. Ota – onaning bolaga bo‘lgan 
mehr – muhabbati o‘z vaqtida Vatanga bo‘lgan muhabbat bilan yo‘g‘irilib ketishi 
zarur. 
Bunda asosan oilalarga o‘zaro hamjihatlik, kattalarga hurmat, kichiklarga 
izzat, el – yurtga muhabbat, ota-onani qadrlash, o‘zlariga yordam berish, Vatanga 
muhabbat tuyg‘usini rivojlantirish, ota – bobolarimizga xos mehnatsevarlik 
odobiga sodiq qolish, bilim olishga intilish, ma‘rifatparvarlarga ehtirom, ma‘naviy 
axloqiy qadriyatlarga sodiqlik, Vatan va halq tarixiga hurmat bilan qarash, milliy 
odob – axloq normalariga to‘la amal qilish kabi tushunchalarni yoshlar ongiga 
singdirish bolalarda Vatanga va ona yurtga bo‘lgan muhabbatini o‘stirishga olib 
keladigan dastlabki saboqlar hisoblanadi. O‘quvchilarga Vatan haqidagi 
tushunchani fikrlab, manba‘lar asosidagina emas, balki mamlakatimizning kelajak 
istiqboli bilan bog‘lab tushuntirishimiz maqsadga molikdir. Chunki vatanparvarlik 
tuyg‘usi tug‘ma xususiyat bo‘lmay, balki inson hayoti, faoliyati, tarbiyasi 
jarayonida tarkib topadigan axloqiy xususiyatdir. 
O‘zbekistonimiz mustaqilligidan so‘ng, Vatanimiz tarixi, uning davrlar, 
zamonlar osha o‘zgarishi, madaniyati va barcha hususiyatlari to‘g‘risida bir 
qancha yirik – yirik kitoblar nashr etilib, bu kitoblar Vatan madhini kuylagan 
holda o‘zbek halqiga taqdim etildi. 

---

18 
Prezidentimiz I.Karimovning «Vatan – sajdagoh kabi muqaddasdir», 
«O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida, xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va 
taraqqiyot kafolatlari», «O‘zbekiston buyuk kelajak sari», «SHu azaz Vatan – 
barchamizniki», «Bizdan ozod va obod Vatan qolsin» kabi asar kitoblari taqdim 
etildi. 
I.A.Karimov «Vatan – sajdagoh kabi muqaddasdir» kitobida «Tariximiz, 
kelajagimiz ravnaqi, ayniqsa, Vatan tushunchasi tarix davomida ijtimoiy – 
iqtisodiy taraqqiyot munosabati bilan o‘zgarib, kengayib, rivojlanib, boyib 
kelganini, Vatan – bu kindik qonimiz to‘kilgan makonimiz. Vatan – bu 
halqimizning o‘tmishi, kelajagi va buguni. Bu uning madaniyati, ma‘rifati, tili, 
dini, fe‘li – atvori, ota – bobolardan qolgan oltin merosi, shu sababli 
farzandlarimizni Vatanga muhabbat, Vatanga munosib farzandlar bo‘lib 
yetishishi» to‘g‘risida bayon qilganlar. 
Prezidentimiz I.Karimov «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida xavfsizlikka 
tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» nomli kitobini bashariy – 
bashorat qirrasi deyish mumkin.
O‘zbekiston va jahon, o‘zbek halqi va bashariyat, O‘zbekiston va XXI asr 
mavzulari ilk bor mukammal qalamga olingan.
Bu kitobda mamlakatimiz taraqqiyoti, Vatanimiz tinchligi, halq manfaati 
birinchi o‘ringa qo‘yilgan va barqaror taraqqiyotni kafolatlovchi omillar, iqtisodiy 
o‘sish asoslari haqida chuqur fikrlar bildirilgan. 
«O‘zbekiston buyuk kelajak sari» kitobida Prezidentimiz I.Karimov asosan 
mustaqillikdan keyingi davr xususida yozganlar. Bunda sodir bo‘layotgan tub 
siljishlar mamlakatimiz o‘zgartirib borganligi halqimizning ozodligi, mustaqilligi 
va baxt – saodatga azaliy intilish, o‘z taqdirini o‘zi belgilash xuquqiga ega 
ekanligi, o‘zbek halqining mustaqillikka bo‘lgan intilishini, O‘zbekistonning ichki 
va tashqi siyosatini, mavjud tabiiy boyliklari haqida aytiladi. 
Vatan haqida olimlarimiz ham ancha asarlar yaratgan. Shulardan; 
B.Ibroximov, X.Sultonov, N.Jo‘raevlarning «Vatan tuyg‘usi», U.Qurbonning 

---

19 
«Yashnar olam», J.Jabborovning «Istiqlol», E.Qambarovning «Hur o‘lkam», 
B.Ahmedovning «Vatan tuyg‘usi» nomli asarlari shular jumlasidandir. 
Ajdodlarimiz merosida ham Vatan tuyg‘usi muhim o‘rin egallaydi. A.Navoiyning 
«Hamsa», Boburning «Boburnoma», Yusuf Xos Hojibning «Qutadg‘u bilig», 
A.Navoiyning «Mahbul – ul qulub», A.Avloniyning «Turkiy Guliston yoxud 
axloq kabi asarlari shular jumlasidandir. 
A.Navoiy «Hamsa»dagi «Farhod va Shirin» dostonida Farhodning obrazini 
yaqqol ko‘rsaradi. Farhod vatanparvar. O‘z yurtining obod va osoyishta bo‘lishi 
yo‘lida jonbozlik ko‘rsatgan. Farhod, Shirin yurtiga bostirib kelayotgan bosqinchi 
va zo‘ravon Xisravga qarshi kurashga otlanishi, o‘z halqining suv haqidagi
orzusini ifodalanishi. Farhod hayotining so‘ngi damlarida o‘z Vatani – Xitoyni 
eslashi, ota – onani, Mulqora va Bahromlarni qo‘msaydi. Farhod obrazi orqali 
Vatan sog‘inchi chuqur iztirob bilan hikoya qilinadi. 
Bobur Movarounnahrda yirik bir davlat barpo qilish maqsadida ancha
ishlar qiladi, ammo bor umidi barbod bo‘lgan Bobur o‘z ona yurtini qoldirib, 
diyoridan uzoqda yashaydi. O‘z she‘rlarida Vataniga bo‘lgan beqiyos 
muhabbatini kuylaydi. Begona yurtlarda orzusiga erishgan, g‘urbat unga buyuk 
mo‘g‘ul imperiyasini hadya qilganda ham u ona yurtini qo‘msaydi. Bobur Vatanni 
sevgan insonning ruhiy kechinmalari, istiroblari, o‘kinchlarini tasvirlaydi. 
Tole’ yo‘qki jonimga balolig‘ bo‘ldi. 
Har ishniki ayladim, xatolig‘ bo‘ldi, 
O‘z yerini qo‘yib, hind sari yuzlandim, 
Yorab, netayin, ne yuz qarolig‘ bo‘ldi. 
Ko‘rinib turibdiki, «Boburnoma» asarida ham Boburning Vatanga bo‘lgan 
sog‘inchi, mehri, o‘z ona yurtining qanchalik qo‘msashi yaqqol ifodalangan. 
A.Avloniyning «Turkiy Guliston yoxud axloq» asarida ham Vatan sog‘inchi eng 
yuksak o‘rinda. Bobolarimiz «kishi o‘zga yurtida sulton bo‘lguncha o‘z yurtingda 
cho‘pon bo‘l» deyishgan. Aytishlaricha, ularning eng muqaddas yeri bo‘lmish 
Arabistonga bog‘larini, hovlilarini sotib hijrat qilgan hojilarimizning aksari yana 

---

20 
o‘z Vatanlariga qaytib keladilar. Buning sababi, o‘z Vatanlarining tuproqlarining 
mehru – muhabbatidur. 
Vatan, vatan deya jonim g‘animdan o‘lsa ravon 
Bunga na g‘am, qolur avlodimda uy-u vatanim 
G‘uboru dunsa ranim, yo‘q vujud zeri vahm 
Choroqi o‘z vatanim xokidur g‘uru kafanim 
Tug‘ilub o‘sgan yerim ushbu Vatan vujudi hoq 
Ulursa aslina roje‘ bulurmu man g‘amnok. 
Yusuf Xos Hojib «Qutadg‘u bilig» dostonida davlatni barqaror to‘tish, 
hokimiyatni oqilona idora qilish, insonparvar, halqparvar, ilmli bo‘lish kabi 
fazilatlarni ulug‘laydi. Aql – idrokli, ma‘suliyatni sezsagina o‘z vatanini boshqara 
oladi va osoyishtaligini barqaror bo‘lishiga ishonch hosil qiladi. Ug‘dulmum 
obrazi orqali aql – idrokli, donishmand yigit obrazini yaratadi. Unda Ug‘dulmum 
tadbirkorlik bilan davlatni boshqaradi, uning davrida ham el-yurt yashnaydi. 
Demak, bu asarlar mazmunidan ko‘rinib turibdiki, bunda «Shu aziz Vatan 
barchamizniki» degan g‘oya yotadi. 
Mustaqil bo‘lganimizdan so‘ng, chet ellarda yashab kelayotgan 
vatandoshlarimizning quvonchlari cheksiz edi. Mustaqillikning besh yillik 
tantanalarida AQSH dan kelib qatnashgan bir hamyurtimiz quvonganidan ko‘ziga 
yosh olib so‘zlagan edi. Chunki u kishi to‘rt yoshida O‘zbekiston tuprog‘idan 
chiqib ketgan edi. O‘zbekiston tuyg‘ulari uning qalbida.
Demak, biz kelajak yoshlar Vatanimizni sevishimiz, tuprog‘ini ko‘zimizga 
to‘tiyo qilmog‘imiz shartdir. 
Zotan vatanni sevmoq iymondandur. Iymon bu – Vatan, yor vijdon, hamma 
– hammasi. Ular Vatan ozodligi yo‘lida qon kechib, bugungi mustaqillik 
kunlarimiz uchun, avlodlarning tinch – totuv yashashi uchun, istiqlol tog‘larimiz 
uchun bizni deb, sizni deb haykalga aylanib qolganlar. Bularning jasorati shu 
zamin istiqboli yo‘lida jonini fido etishga ham tayyor ekanligining timsolidir. 

---

21 
Baxtga erishmoq uchun kurashmoq kerak deydi dono halqimiz. Chunki 
baxt o‘zidan o‘zi kelmaydi. Uni xech kim g‘oyibdan keltirmaydi. Insonning baxti 
uning to‘g‘ri tarbiyasi bilan ham bog‘liq. XX asr boshlarida yashab o‘tgan o‘zbek 
pedagogi Abdulla Avloniy shunday deydi: “Janobi haq insonlarning asl xilqatda 
iste’dod va qobiliyatli, yaxshi ila yomonni, foyda ila zararni, oq ila qorani 
ayiradurgon qilib yaratmishdur. Lekin bu insondagi qobiliyatni kamolga 
yetkurmak tarbiya ila bo‘ladir. Agar yaxshi tarbiya topib, buzuq xulqlardan 
saqlanib, go‘zal xulqlarga odatlanib katta bo‘lsa, har kim maqbul, baxtiyor bir 
inson bo‘lub chiqar.
Agar tarbiyasiz, axloqi buzulib o‘ssa, ollohdan qo‘rqmaydigan, har xil 
buzuq ishlarni qilado‘rgan, nodon, johil bir rasvoyi olam bo‘lib qolur. 
Xudoning rahmati, fayzi hamma insonga yaksardur, 
Va lekin tarbiyat birla yetishmake sharti akbardir, 
Tuhib tashlov ila bo‘lmas bola, bu bo‘lgay balo sizga, 
Vujudi tarbiyat topsa, bo‘lur ul rahnamo sizga”.
10
Bugungi kundagi ta’lim-tarbiya sohasidagi vazifalarni hal qilishda “Ta’lim 
to‘g‘risida”gi Qonun va Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi dasturamal hisoblanadi. 
O‘quvchilar ongiga yoshligidan singdirilgan tarbiya ularning bir umrlik 
harakterining sifatiga aylanadi. Oilada ota-onaning qanday tarbiya ko‘rganligi 
ham ularning shaxsiy namunasi orqali bolaga o‘tadi. Ota-onaning vatanga 
munosabati, qo‘ni-qo‘shni, boshqa millat vakillariga munosabati ham bolalar 
uchun tarbiya maktabidir. Vatanparvarlik va baynalminallik sifatlari bolalarga 
dastlab ana shunday namunalar orqali tarkib topa beradi. 
Vatan! Naqadar ulug‘ va yuksak tushuncha. Ona degan so‘z qanchalar aziz 
bo‘lgani kabi Vatan ham biz uchun aziz va qadrli. Tirik odam borki Ona Vatanni 
madh etmasdan iloji yo‘q. Biror bir shoir yoki yozuvchi yo‘qki Vatanni madh 
etmagan bo‘lsa.
Aylayin qalbimni tortiq nurli bo‘stonim senga, 
10
Abdulla Avloniy “Turkiy Guliston yoxud axloq”, Toshkent, “O‘qituvchi”, 1992 y. 

---

22 
Sen vatandirsan, fidodir tanda bu jonim senga. 
Deydi taniqli shoirimiz A.Oripov. A.Oripovni Ona Vatan kuychisi desak 
hech mubolag‘a bo‘lmas. Chunki u yaratgan asarlarning deyarli ko‘pchiligida 
Vatan madhiyasi kuylanadi.
Dunyo shoirlari Vatan sha’niga 
Sifat axtarmishlar qator va qator 
Nihoyat, kelishib bitta ma’niga: 
Ona Vatan deya bitmishlar ash’or. 
Vatanparvarlik deganda – bu o‘z Vatanini, halqini sevish, uning manfaati 
va himoyasiga doim tayyor turishni tushunildi. O‘rta umumiy ta’lim maktabi 
darsligiga kiritilgan Muhammad Yusufning quyidagi she’ri ham vatanparvarlikni 
tarbiyalashga yaxshi namuna bo‘ladi: 
Ona tilim, jon tilim, 
Sen o‘zingsan jon dilim. 
Yuragimning to‘rida 
Sayrab to‘rgan bulbulim. 
Sen borsan – men tirikman,
Suyumliman, suyukman. 
Men sen bilan ardoqli,
Men sin bilan buyukman. 
Bunday darslarni tashkil etishda o‘qituvchi mahorati alohida o‘rin tutadi. 
O‘zbek halqining qadim-qadimdan shakllanib kelayotgan ajdodlardan 
avlodlarga o‘tib kelayotgan odob – axloq qoidalari mavjud. Unga ko‘ra odamlarni 
hurmat qilish, bir-biriga hurmatda bo‘lish, mehr-oqibat, mehr-muruvvat kabi 
sifatlar mavjudki bu sifatlar millatimizning qon-qoniga singib ketgan. Shuningdek 
ajdodlarimiz merosida o‘zga halqlarga hurmat bilan qarash, ularnini ranjitmaslik 
musulmonchilik sifatlaridan biri ekanligi ko‘rsatilgan. X1 asr tasavvuf ta’limoti 
vakillaridan biri Ahmad Yassaviyning “Hikmatlar” asarida shunday deyiladi: 
Sunnat ermish, kofir o‘lsa berma ozor, 

---

23 
Ko‘ngli qattiq dilozordan xudo bezor. 
Olloh haqi bunday qulga sijjin tayyor, 
Donolardan eshitib bir so‘z dedim mano. 
Demak hatto boshqa millat va boshqa din, e’tiqod vakillariga ham hurmat 
bilan qarash lozimligi bu hikmatda ko‘rsatilgan. 
Alisher Navoiyning “Farhod va Shirin” dostonida asosiy qahramonlar – 
Farhod Chin elining farzandi, Shirin arman qizi, Shopur eron yigiti, lekin ular 
o‘rtasidagi do‘stlik va muhabbat har qanday sharoitda ham g‘alaba qozonadi. 
Bu bilan Alisher Navoiy halqlar, elatlar, ularning urf-odat, an’analari, 
odatlari har xil bo‘lganligi bilan insoniylik, hamjihatlik doim qadr topishini 
ko‘rsatadi. 
O‘zbek halqining qadim-qalimdan shakllanib kelayotgan odob axloq 
qoidalari, insonlararo munosabatlar o‘quvchilarda o‘z vataniga, o‘z halqiga 
muhabbatni tarbiyalashga xizmat qiladi. O‘quvchilarga ijobiy sifatlarni 
singdirishda ajdodlarimizning hayotiga doir hikoyatlar, rivoyatlar ham katta 
ahamiyatga ega. Shunday rivoyatlardan biri: 
Bir kishi Luqmoni Hakimdan: Odobni kimdan o‘rgandingiz ? – deb 
so‘raganda “Odobni odobsizdan o‘rgandim”, deb javob qilgan ekanlar 
O‘quvchilarini tarbiyalashda eng yuksak tuyg‘u Vatan tushunchasini 
singdirish Vatanga mehr-muxabbat ruhida tarbiyalash biz tarbiyachilarning 
birinchi navbatdagi vazifamizdir. Vatanni sevmoq imondandir deyiladi, 
Hadislardan birida. Inson dunyoga kelib ko‘z ochib ko‘rgani uning Ona yurti, Ona 
vatani bo‘lib hisoblanadi. Bolalarga mana shu tuyg‘ularni singdirish uchun, 
she’riyatdan, adabiyotdan, halq og‘zaki ijodidan keng foydalanish yaxshi 
samaralar berishi tayin. Shu sababli o‘quvchilarni eng boshlang‘ich davridan 
boshlaboq, Vatanni sevishga unga sadoqat, mehr-muxabbat ruhida tarbiyalash har 
birimizning oldimizda to‘rgan oliy maqsad bo‘lib hisoblanadi. Biz pedagogik-
amaliyot davomida shunday eksprimental tadqiqot ishlarini olib bordik. Bizga 
o‘tish uchun topshirilgan darslar jarayonida iloji boricha Vatan, Vatan sharafini 

---

24 
himoya qilish, Ona, unga mehr-muxabbat qadr-qimmat tushunchalarini bolalar 
ongiga singdirishga harakat qildik. Quvnoq daqiqalarda va darsni boshlashdan 
oldin dars oxirida yuqoridagi mavzularda she’rlar, o‘zbek halq maqollari, do‘stlik 
birodarlik borasidagi. Hadislar, o‘git nasixatlardan keng foydalandik va tez kunda 
o‘z ijobiy natijasini ko‘rsatdi. Bolalarga Vatan, Ona, non, do‘stlik haqidagi 
savollar bilan murojaat qilganda tutilmay tez va aniq javob qaytarish malakasiga 
ega bo‘lganligini ko‘rdik. Ular o‘z fikrlarini xatto she’rlar bilan maqollar bilan 
ifodalashga harakat qildirlar.
A.Navoiyning g‘azal, ruboiylaridan, A.Yassaviy hikmatlaridan yod olishdi 
va bular sinfdan tashqari bo‘ladigan tadbirlarda juda qo‘l keldi. 
Bizning mamyaakatimizda yuqoridagi sifatlarni yoshlarda tarbiyalashda 
jismoniy tarbiya darslari muhim davlat amamiyatiga molik ishdir. Chunki, 
mehnatkashlarning 
salomatligi, 
jismoniy 
tayyorgarligi 
ijtimiy 
mehnat 
unumdorligiga va mamlakatning mudofaa qobiliyatiga jiddiy va bevosita ta’sir 
etadi. Jismoniy tarbiya va sport yosh avlodni axloqiy yetuk hamda goyaviy 
yuksak kadrlar etib tarbiyalash uchun katta imkoniyatlarga ega. Davlat 
xujjatlarining xammasida yeshlarning garmonik rivojlanishi haqida g‘amxo‘rlnk 
qilish fikri ochiq ko‘zga tashlanadi. Yoshlarning ma’naviy rivojlanishi ma’naviy 
boylik, axloqiy soflik va jismoniy kamolot bilan harakteranadi. 
Yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda, jismoniy tarbiya darslarida 
O‘zbekiston jismoniy tarbiya va sport sohasidagi yutuqlar haqidagi 
ma’lumotlardan foydalanish maqsadga muvofiq. 
O‘zbekistonni sportdagi birinchi yutuqlaridan biri futbol sohasida
bo‘ldi. 1994 yilda bo‘lib O‘tgan 12 – Osiyo uyinlarida O‘zbekiston futbol
terma jamoasi oltin medallarni qo‘lga kiritib O‘zbekistonga 1-o‘rin bilan
kaytib keldilar . Shundan so‘ng o‘zbek futbolida inqiroz yuzaga keldi . 1994
yildagi olamshumull g‘alabadan so‘ng natijalar ancha pasayib ketdi . Shu
davrda O‘zbekiston futbol terma jamoasi o‘z tarixidagi eng yirik
mag‘lubiyatga uchragan . Bu mag‘lubiyat Yaponiya terma jamoasi bilan

---

25 
bo‘lgan uchrashuvda qayd etilgan , o‘sha uyinda O‘zbekiston 1-8 hisobida
mag‘lubiyatga uchragan. O‘z tarixidagi eng yirik g‘alaba Mug‘uliston terma
jamoasi ustidan qozonilgan 15-0 hisobidagi g‘alabadir . Natijalarni
pasayishiga asosiy sabab qilib 1994 yilgi tarkibdan 10 % uyinchi qolganini 
ko‘rsatish mumkin . Bu davr ichida Igor Shkvirin, Azamat Abduraimov,
Shuhrat Maqsudov, Sergey Lebedev kabi asosiy tarkib uyinchilari katta sport
bilan xayrlashishdi . 
Lekin hozirgi kunda akalarini o‘rnini bosa oladigan yosh kadrlar
yetishib chiqayapti. Yosh uyinchilarga ishonch kattaligini sabablaridan biri
ular O‘zbekiston futboli tarixida ilk bor Jahon Chempionati uyinlariga
chiqqanidir . O‘zbekiston futbolini kelajagi deb yuritilayotgan futbolchilar 
quyidagilar : Server Jeparov, Leonid Koshelev, Ilyos Zeytullayev, Vladimir
Shishelov, Maksim Shatskix, Aleksandr Geynrix, Ignadi Nestrev, Vladislav
Kiryan, Baxtiyor Ashurmatov, Mirjalol Kosimov, Yevgeniy Safonov, Aleksey
Palikov. 
O‘zbekiston sportini yana bir rivojlangan tarmoklaridan kurashdir.
Mustaqillik yillarida Milliy kurash Federatsiyasi tashkil etildi va uni
Prezidenti etib O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti Islom
Abdug‘aniyevich Karimov saylandi. Juda oz vaqt ichida 3 marta kurash bo‘yicha
jahon 
chempionatlari 
o‘tkazildi. 
Shunisi 
quvonarli 
holki 
bu 
jahon
chempionatlarida nafaqat o‘zbek polvonlari balki chet el fuqarolari ham
chempionlikni qo‘lga iritganlar. Kurashni Olimpiya uyinlari qatoriga kiritish
to‘g‘risida ham takliflar Olimpiya qumitasi tomonidan ko‘rib chiqilishi
kutilayapti. 
Olimpiada O‘zbekiston sporti yuksak marralar sari dadil odimlayotganini 
yana bir bor namoyish etdi. Musobaqalarda yurtimiz sportchilari bittadan oltin va 
kumush, ikkita bronza medalni qo‘lga kiritdi. O‘n ikki vakilimiz esa kuchli 
oltilikdan joy oldi. Olimpiadada bokschilarimiz erishgan yutuqlar, ayniqsa, 
maqtovga loyiq. O‘zbekistonlik “charm qulqop” ustalari o‘z chiqishlari 

---

26 
yakunlariga ko‘ra, 199 davlatning boks jamoalari orasida to‘rtinchi o‘rinni 
egalladi. 
O‘tgan ikki xafta Sidney Olimpiadasida qatnashgan delegatsiyamiz a’zolari 
uchun unutilmas davr bo‘lib qolishi aniq. Bu davrning o‘ziga xos yakuni esa 4 
oktabr bo‘ldi. Shu kuni O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov 
Oqsaroy karorgohida olimpiadachilarimizni qabul qildi. 
- Avvalambor, olis Avstraliya zaminida bo‘lib o‘tgan Olimpiya uyinlarida 
qatnashib, O‘zbekiston obro‘sini yana bir karra jahonga tarannum etib, ona 
yurtimizga, ota-onangiz, yoru birodarlaringiz bag‘riga eson-omon qaytib 
kelganingiz uchun Alloh taologa shukronalar aytamiz, - dedi davlatimiz rahbari 
uchrashuvda. - Shu fursatdan foydalanib, Olimpiya uyinlarining boshidan 
oxirigacha sizlarning millionlab muxlislaringiz, butun halqimiz O‘zbekiston 
sportchilarining chikishlarini televideniye va matbuot orqali ko‘zatib, 
xushxabarlar kutib yashaganini aytib o‘tmoqchiman.
Olimpiya uyinlarining ochilish marosimida mamlakatimiz vakillarining 
boshqa davlatlar sportchilari qatorida vikor bilan O‘tgani, ularning kaddi-komati, 
ochik chexrasining o‘ziyok barcha vatandoshlarimizning gururiga gurur kushdi. 
Nega deganda, sport olamidagi eng nufo‘zli, eng yuksak sanalmish Olimpiya 
uyinlarida katnashishning o‘zi barcha uchun katta baxt, katta sharaf. 
- Olimpiya maydonlaridagi musobaqalar qanday kizgin kurashlar ostida 
O‘tgani, har bir ishtirokchidan juda katta kuch-kuvvat, iroda va intilish, butun 
borligini bagishlashni talab etgani kupchilikka ayon, - deb ta’kidladi Prezident. - 
Barchamiz mana shunday keskin rakobat sharoitida g‘alabaga erishish, munosib 
o‘rin egallash nakadar ogir va mashakatli kechganining guvoxi bo‘ldik. Bugun 
shu fursatdan foydalanib, O‘zbekiston xukumati nomidan, mustaqil mamlakatimiz 
halki nomidan Olimpiya uyinlarida katnashganingiz, garchi, ayrimlaringizga 
omad qo‘lib bokmagan bulsa-da, butun kuch-gayrat va katiyat bilan 
kurashganingiz, O‘zbekiston obrusini yuksaltirishga xissa kushganingiz uchun 
barchangizga tashakkur bildirishdan baxtiyorman.

---

27 
Yana va yana bir marta aytmoqchiman. Vatanimizning munosib vakillari 
bo‘lib, bor kuch-gayratingizni safarbar etib, shunday nufo‘zli musobaqalarda 
katnashganingizning o‘zi men uchun, va uylaymanki, butun halkimiz uchun katta 
g‘alaba, desak xato bulmaydi. Shu bois, barchangizning, O‘zbekiston jamoasining 
mana shu yutugiga qo‘limizdan kelganicha xissa kushdik, deya boshingizni 
baland kutarib yurishingiz tarafdoriman. Ma’lumki, sportchini olimpiya uyinlariga 
tayyorlash o‘zok, va mashakkatli mehnatdir. Shu sababli, bu jarayon bevosita 
xukumatimiz raxnamoligida amalga oshirildi.
Ular uchun eng yaxshi sport maydonlari va zallari ajratib berildi. Ammo, 
yaxshi sharoit o‘z yuliga, ustozlarning ugitiyu tavsiyalari, tajribalari esa bebaho. 
E’tirof etish kerak, sporchilarimizni mashakkatli, ayni paytda, sharafli 
bellashuvga tayyorlashda murabbiy va ustozlarning xissasi katta bo‘ldi. Shu bois, 
mamlakatimiz raxbari ularga, shuningdek, Olimpiadada ishtirok etgan 
O‘zbekiston jamoasi raxbarlariga samimiy minnatdorlik bildirdi. 
Sidney Olimpiadasi O‘zbekiston boksiga unutilmas shuxrat ato etdi. 
Muhammadkodir Abdullayev o‘zbek bokschilari orasida birinchi bo‘lib 
"Olimpiya chempioni" degan yuksak nomga mo‘sharraf bo‘ldi. Prezident bu 
sportchimizning Sidney ringlarida ko‘rsatgan matonat va jasoratini chinakam 
kaxramonlik, deb atadi. 
- Muhammadkodir kuksida oltin medal bilan goliblik shoxsupasida magrur 
to‘rganida, uning sharafiga davlatimiz madxiyasi yangrab, bayrogimiz baland 
kutarilganida, uning timsolida halkimizning kuch-kudrati, shijoat va matonati 
namoyen bo‘ldi, desam aslo xato bulmaydi, - dedi Islom Karimov. - Fursatdan 
foydalanib, O‘zbekistonning xakikiy iftixori bo‘lgan shunday paxlavon yigitni 
tarbiyalab, voyaga yetkazgan ota-onasiga, barcha ustoz va murabbiylariga chin 
yurakdan tashakkur aytaman. 
Prezident Olimpiadaning boshqa kaxramonlari - kumush medal sovrindori 
kurashchi Artur Taymazov, bronza medali soxiblari - bokschilar Sergey Mixaylov 
va Rustam Saidovni ham erishgan g‘alabalari bilan muborakbod etdi. 

---

28 
Bugun Vatanimiz ham, halkimiz ham, jumladan, sportchilarimiz ham, ta’bir joiz 
bulsa, katta tarakkiyot yulining boshida turibdi. Shu ma’noda, sportchilarimizning 
bu muvaffakiyati kelgusida qo‘lga kiritiladigan olamshumul zafarlarning 
debochasidir. Prezidentning ta’biri bilan aytganda, bu yutuqlar O‘zbekiston 
sportchilari uchun yana turt yildan so‘ng Olimpiya harakatining vatani bulmish 
kadim yunon diyori - Gretsiyada utkazilajak navbatdagi Olimpiadadagi katta 
g‘alabalar uchun zamin bo‘ladi. 
Shundan so‘ng, Olimpiadaning xakikiy kaxramoni, XXVII yozgi Olimpiya 
uyinlari chempioni Muhammadkodir Abdullayev so‘zga chikib, yurtimizda 
sportni rivojlantirishga berilayotgan katta e’tibor uchun mamlakatimiz raxbariga 
minnatdorlik bildirdi. 
Uchrashuvda so‘zga chikkan O‘zbekiston Milliy Olimpiya kumitasi raxbari 
Sobir Ro‘ziyev ham Sidneyda sportchilarimizning muvaffakiyatli ishtirokini 
ta’minlagan bosh omil, xukumatimiz, shaxsan Prezident Islom Karimov 
tomonidan sportga va sportchilarga ko‘rsatilayotgan katta gamxurlik va e’tibor 
bo‘lganini alohida ta’kidladi. U davlatimiz raxbariga Olimiadada ishtirok etgan 
O‘zbekiston 
delegatsiyasi 
a’zolari 
nomidan 
minnatdorlik 
izxor 
etib, 
sporchilarimiz bunday gamxurlikka javoban kelgusi musobaqalarda yanada 
muvaffakiyatli katnashadi va Vatanimiz obrusini tagin ham yuksaltiraveradi, deb 
ishontirdi. 
Yoshlarni ma’naviy barkamol qilib yetishtirish uchun jismoniy tarbiya 
xodimlari shahar va kishlokda olib boriladigan ommaviy jismoniy tarbiya va sport 
ishlariga e’tiborni kuchaytirishlari, kishlok va shahar yoshlari uchun ma’qo‘l 
keladigan, ularbop sport turlarini rivojlantirishlari, tuman markazlarida doimo 
sport musobaqalari utkazib turishlari kerak va xokazo. 
Bizning yoisharimiz har tomonlama ma’lumotli va ma’naviy guzalgina 
emas, balki sog‘lom, chinikkan, jismoniy baquvvat bo‘lishi xam kerak. 
Jismoniy tarbiya jarayonida qo‘llaniladigan metodlar, hal etiladigan 
vazifalardan kelib chiqqan holda bo‘linadi: tarbiya, o‘rganish, rivojlantirish 

---

29 
metodiga bo‘linadi. Bu asosiylaridan tashqari yana qator usullar mavjud: 
rahbarlik, tashkil qilish, yordamchi metodlar, asoslashtirishi, jismoniy yuklarni 
me’yorlash, yordam berish, tadqiqot, tanlash. Biroq jismoniy tarbiya nazariyasi 
ta’limot to‘g‘risida juda oz. Ko‘pchilik o‘rgatish metodi - bu o‘qituvchi bilan 
o‘quvchi o‘rtasidagi ishlar usuli deb hisoblaydilar qaysiki buning yordamida 
o‘quvchilar tomonidan bilimlar o‘zlashtirib olinadi. Bilim, ko‘nikma shakllanib 
boradi, dunyoqarashi rivojlanadi, qobiliyati o‘sadi, bu yerda rahbarlik, va tashkiliy 
shakllar deb tanishish mumkin. Jismoniy tarbiya nazariyasini rivojlanish 
jarayonida uni mazmuni sifat tomonga o‘zgaradi (maqsadi, vazifasi, manbasi, 
shartlari, tamoillari va metodlari). Mazmunini o‘zgartirish orqali eski shaklli 
tashlab yuboriladi, yangisi esa uni mazmunini o‘zgartirishga olib keladi. Bunga 
misol qilib maktab darsini ko‘rsatish mumkin, mana to‘rt yuz yildan ortiq o‘quv – 
tarbiyaviy jarayoni asosiy shakli bo‘lib kelmoqda. Chunki darsning mazmuni 
maktab dasturi materiallari belgilaydi. 
Jismoniy tarbiya darsi klassifikatsiyasi. 
Dars tuzilishi uni mazmuni bilan belgilanadi. Shuning uchun dars tuzilishi 
tadqiqot qilish (vazifasi, manbasi, metodlari). 
Darsning maqsadi darsga qo‘yilgan aniq vazifalar bilan belgilanadi. Shu 
bilan birga aniq manbalarni qo‘llay bilish talab etiladi.
Dars vazifasi va uning manbasi muvoffaqqiyat bilan amalga oshirilishi 
mumkin, faqat uning prinsiplari va metodlari to‘g‘ri saqlanganda.
Jismoniy tarbiya darsi jarayonida xilma xil tarbiyaviy, ta’lim va gigiyenik 
vazifalar hal etiladi, xima xil jismoniy mashqlar bajariladi. 
O‘zidan o‘zi ma’lumki, eng avvalo darsning tuzilishining qonuniyatlarini, 
tamoilini , metodlarini saqlash talab etiladi. Shunday qilib dars o‘zining asosiy 
pedagogik kategoriyalari tizimi bilan harakterlanadi. Dars tuzilishining juda ko‘p 
komponentlari mavjud, demak uning cheksiz variantlari mavjud bo‘lishi kerak 
deb bilmog‘imiz zarur.

---

30 
Umumpedagogik va maxsus adabiyotlarda dars klassifikatsiyasiga turlicha 
yondashishlar mavjud, ba’zi xollarda darsni didaktik maqsadlariga (o‘rgatish 
darsi, qaytalash darsi). Darslarni klassifikatsiya qilishda ularni bir biriga 
o‘xshashligi mohiyati didaktiv maqsadni o‘quv materiallini vujudga keltiradi. 
O‘rgatish jarayonini barcha komponentlari ( o‘rgatish, metodi, o‘quv 
metarillarini olish, jismoniy yuk berish usullari (jismoniy tarbiya darsi va boshqa 
mashg‘ulotlar jarayonida o‘qitish so‘zini) atamasini ishlatish o‘rniga o‘rgatish 
so‘zini atamasini ishlatish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Chunki bizni fanimizda 
o‘qitilmaydi, harakat faoliyatlariga o‘rgatiladi (yurish, sportcha yurish, uloqtirish, 
sakrash, otish, sport o‘yinlari va boshqalarga o‘rgatilishi sababla o‘rgatish 
atamasini qo‘llashni maqsadga muvofiq deb o‘ylaymiz. V.V. Belinovaya, N.N. 
Yefremov va boshqalarning tabiri bilan aytganimizda. Ular darsni to‘rt tipiga 
ajaratadi: 
1)
yangi materiallni o‘zlashtirish darsi; 
2)
qaytalash darsi (takomillashtirish) o‘zlashtirib olganni mustaxkamlash; 
3)
shug‘ullanuvchilarni bilim malakasini, ko‘nikmasini tekshirish, nazorat 
darsi; 
4)
aralash tipidagi darslar (o‘quv mashqlanish). 
Bu klassifikatsiyada faqat kirish harakteriga ega bo‘lgan dars yo‘q (bu dars 
o‘rgatish jarayoni boshlanishida qo‘llaniladi). 
Har qanday alohi kontingent bilan ishlashda jismoniy mashqlar 
mashg‘ulotini tashkil etish asosini bilish zarur. To‘g‘ri tashkil etilgan mashg‘ulot 
butun jismoniy tarbiya jarayonining samaradorligini oshiradi, mustaqil ish ko‘rish, 
ijod qilish, ko‘pol hatolarga yo‘l qo‘ymaslik va ishda ko‘zbo‘yamachilikni 
yo‘qotish imkonini beradi.