Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati

O‘z-o‘zini taxlil qila olishni rivojlantirishning usullaridan biri – mashqni bajarishda bir-birining xatosini topish, tuzatish, o‘rtoqlik uchrashuvlarida – musobaqalarda xa-kamlik qilish, o‘yin natijasini jamoa bilan birgalikda muxokama qilish, baxolash va x.klardir.
Bajarilgan xarakat faoliyatini baxolash kriteriyasi turlicha va u o‘quv jarayonining vazifalariga boliq. U Krite-riyalar:

1. 
   Baxolash qoida sifatida o‘qitishning boshlanich etaplarida, ijro texnikasining standart usuli bo‘yicha, qachonki o‘quvchining imkoniyatini namunaga o‘xshatishga urinish chegaralanganligidan olib boriladi. Tajriba va bilimning to‘planishiga qarab belgilangan namunaga taqlid qilishdan oish xatolar bilan emas, (ayniqsa, natija yuqori ko‘tarilayotgan bo‘lsa), indviduallikning namoyon bo‘lishi bilan yuzaga chiqadi.
   
2. 
   Boshqa o‘quvchi texnikasiga solishtirish yo‘li bilan konkurs tarzda baxolash. Bu mashqlarni sistemali mashulot-larga qiziqishni oshirishga olib kelsada, lekin ijroning sifati namuna qilgudek darajada bo‘lmasligi mumkin.
   
3. 
   Xarakat faoliyati natijasini aniqlash orqali baxolash qoida bo‘yicha katta didaktik axamiyatga ega. Bu o‘quvchini o‘z ijro texnikasini erishilgan natija bilan taqqoslashga, uni xal qilishning individual usullarini axtarishga o‘rgatadi. Lekin shunday baxolash yaxshi tayyorgarligi bo‘lgan o‘quvchilar uchun qo‘l keladi. Ular o‘z faoliyatlarini tanqidiy baxolay oladilar, jismoniy mashq bajarish paytida ijro texnikasi axamiyatini yaxshi tushunadigan bo‘ladilar.
   

Baxo kategoriyasi o‘qituvchining turli xildagi ogoxlanti-rishlari, maoqullashlari yoki uning aksi kabi ifodalar, shuningdek, tuzatish tarzidagi ko‘rsatmalari orqali xam namoyon bo‘ladi. Biroq faqat bir xil ogoxlantirishlar bilan chegara-lanmay, o‘quvchi faoliyati tarkibidagi maqtovga, rabatlan-tirishga sazovor xarakatlarni xam eotibordan chetda qoldirmas-likni tarbiya jarayondagi o‘rni beqiyos.
Guruxlarga ajratib o‘qitishda ularning faoliyatini baxo-lash ancha qiyinchilik tudiradi. Tajribalardan kuzatilishicha, guruxdagilar o‘zlarining indvidual xatolarni anglayotgandek, ularni tuzatishga urinayotgandek qilib, boshqa tomondan esa ko‘p sonli indvidual xatolarni topish, tuzatish mashulotlarda «zich»likni pasaytirib, o‘quvchida befarqlikni shakllantirishi amaliyotdan maolum. Bunday qarama-qarshilikning taolim jara-yolida xato va kamchilaklarni guruxli mashulotlarda qisqa- aniq va maonoli qilib aytish orqaligina xal qilinishi katta samara berishligi isbotlangan.
O‘qi4uvchining baxosi o‘1uvchilar tarbiyasida o‘z kuchiga irhonch vositasi bo‘lishi, shu sababli materialning o‘zlash4i-rishdagi ijobiy va salbéy tomongagina baxo berish bilan cheklanmay, ishga munosabati xam xisobga olinishi lozim. Uning shaxsi, xulqi, davomati baxolash mezoni mazmufidan chetda bn‘lishini taokidlash lozim (B.A.
Ashmarin, 1979).