Jizzax davlat pedagogika
O’zbekistonda adir mintaqasi hayvonlarni o’simliklarga ta’asiri
Download 0.64 Mb. Pdf ko'rish
|
Kurs ishi 2m0403 JONIQULOV DILSHOD
|
2.2 O’zbekistonda adir mintaqasi hayvonlarni o’simliklarga ta’asiri. Hayvonlarning o‘simliklarga ta‘siri haqida. Hayvonlar tarqalishida aniq o‘simlik guruhlari fitotsenozlari bilan bog‘langan bo‘ladi. Hayvonlar va o‘simliklarning o‘zaro munosabatini o‘rganishda hayvonlarning o‘simliklarga ko‘rsatadigai foydali va zararli ta‘sirini farq qilish kerak bo‘ladi. Yovvoyi hayvonlar, chamasi, zarardan ko‘ra ko‘proq foyda keltiradi. Hayvonlar keltiradigan asosiy zarar o‘simliklarni yeb tugatish, payhon qilishdan iborat. Lekin ko‘pincha hayvonlarning o‘simliklarni yeyishi foydali bo‘ladi. Hayvonlar. bidan o‘simlikdarning o‘zaro ta‘siri oziq zanjiri orqali sodir bo‘ladi. O‘simliklarni va ularning mevasini hayvonlar yeganda, o‘simlik qoplamiga katta ta‘sir ko‘rsatadi. Hayvonlar o‘simliklarning juda ko‘plab urug‘ini yo‘qotadi deb hisoblaydilar. Lekin bu borada yetarli ma‘lumotlar yo‘q, chunki hammaga ma‘lum, biror o‘simlikka bevosita ta‘sir etilsa, u birinchi navbatda yetilgan mevalarini to‘kadi. SHuning uchun hayvonlarniig harakati tufayli o‘simlikning pishgan mevalari to‘qiladi va hayvonlar ularni yeyishta ham ulgurmaydi. CHigirtkalar, masalan, o‘simliklarga juda katta zarar yetkazar edi, ya‘ni yo‘lida uchraganni yeb, yo‘q qilib ketar edi. Ular tufayli dehqonchilikda kagta zarar ko‘rilardi. Lekin hoznrgi vaqtda bu xildagi ofat bizda uzil-kesil tugatilgan. SHuni ham aytish kerakki, hayvonlar o‘simliklarga ham bevosita, ham tuproq orqali bilvosita ta‘sir ko‘rsatishi mumkin. Hayvonlarning bevosita ta‘siri changlapishda va meva, urug‘larning tarqalishida, yerni go‘ng bilan o‘g‘itlashda namoyon bo‘ladi, Hayvonlar o‘simliklarning urug‘i va mevalarini tarqatib, fitotsenozga ijobiy ta‘sir ko‘rsatadi. Yovvoyi hayvonlarning o‘simliklarga bilvosita ta‘siri turli hayvonlar tuproqnn qayta ishlashida namoyon bo‘ladi. Masalan, qo‘shoyoqlar taqirlarda tuproq yoriqlaridan lola piyozchalarini kovlab, bu yerda shuvoq va boshqa o‘simliklarning o‘sishiga ta‘sir etadi. Yer qazuvchi hayvonlar — krotlar, yumronqoziqlar, sichqonlar, kemiruvchilar yer yuzasiga karbonatlarni, gipsni olib chiqadi, tuproq va tuproq osti ximizmiga nisbatan tuproq sho‘rlanishiga hamda chuqurlanishiga imkon yaratadi, bu xildagi sharoit ba‘zi o‘simliklar uchun foydali bo‘lsa, boshqalarni uchun zararli bo‘lishi mumkin. O‘rta Osiyo cho‘llarida qumsichqonlarning faoliyati ayniqsa yorqin namoyon bo‘ladi. Botanik _V. _B. Drobov o‘z ishlarining birida takidlashishicha — 6 Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences VOLUME 2 | ISSUE 10/2 ISSN 2181- 1784 Scientific Journal Impact Factor SJIF 2022: 5.947 Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7 951 w October 2022 www.oriens.uz 18 qumsichqonlar saksovulning yaxshi rivojlanishiga imkon yaratadi. Saksovul shoxlari ostida deyarli hech narsa o‘smaydi, chunki uning to‘kilayotgan barglaridan yuvilib tushgan tuzlar tuproqni tsementlaydi, natijada uning yuzasnda suv va havo kirishiga to‘sqinlik qiluvchi qatlam hosil bo‘ladi. Qumsichqonlar saksovulning-ostiga joylashib olganda, intensiv ravishda shoxcha-larini kemirib arralay boshlaydi, bu esa tinim davrida bo‘lgan kurtaklarning uyg‘onishiga olib keladi va saksovul ma‘lum vaqtgacha yaxshi o‘sadi. Lekin bunda saksovul tezda kuchsizlanib qoladi va ildizlari ham shikastlangani uchun qurib qoladi. Saksovul qurib qolgan joylardan piyoda yurish ancha qiyin, tuyada yurish hayot uchun xavfli, chunki bu joylarni qumsich-qonlar juda kovlab tashlagan bo‘ladi. Tuproq qatlamida o‘sadigan o‘simliklar va o‘simlik guruhlari hayo-tida umurtqasiz hayvonlarning roli katta. Tuproqda katta ish olib boruvchi yomg‘ir chuvalchanglariga ayniqsa e‘tibor berish kerak. Ular tuproqni yumshatadi, o‘simliklar qoldig‘ini maydalaydi va qayta ishlaydi, ularning parchalanishiga va tuproq organik moddalarga boyishiga imkon yaratadi. Buning natijasida tuproqning strukturasi, suv o‘tkazuvchanligi, namligi va ximiyaviy tarkibi yaxshilanadi. Yomg‘ir chu-valchanglari tuproqning unumdorligini oshiradi. Lekin keyingi vaqtlarda tuproqda yomg‘ir chuvalchanglari kamayib ketayotganligi kuzatilmoqda, ayniqsa ular turli ximikatlar ishlatiladigan maydonlarda kamayib bormoqda. Ta‘sirning boshqa yo‘llari yuqorida batafsil ko‘rib chiqilgan. 7 2.2. 3-rasim. 7 https://ziyonet.uz/ 19 XULOSA . Adirlarni o‘zining go‘zalligi bilan o‘ziga insonoyatni jalb etadi. Har bir kishini maftunkor adirlarni qoplab turgan o‘tloqlar, ulardagi xushbo‘y gullar, dorivor o‘simliklar, hayvon turiari, toza havo, sho‘x sharsharalari, baland tepaliklar, qoyalari bilan rom etadi. Bularning hammasidan zavq. olish kerak, har bir narsaning o‘z qadriga etish,tabiatdagi mujazgina bir jonli mavjudotni ham asray-avaylash lozim. Lekin insonlar bularning qadriga etish, zavq olish o‘rniga ularga ozor etkazishadi, masalan, adirdagi endi ochilgan gullarning eng kattasi, eng chiroylisini uzib olib, guldasta tayorlaydi, lekin o‘ylab ko‘rishmaydi-ki ozgina vaqt o‘tib bu gullar so‘lib, qurib qolishini, o‘z chiroyini yuqotgan guldastani esa tashlab yuboriladi. Boshqa mamlakatlarda bunday olishda ko‘pgina ishlar qilingan. Masalan, Fransiyada toğ etaklarida odamlar, uchun turli mavzularda "murojaatnoma"lar taxtakachlarda qoqib qo‘yilgan, jumladan, gullarning dam oluvchi sayyohlarga murojaati: "Bizni uzmang, uzib siz bizni o‘ldirasiz va bizni avlod qoldirishdan mahrum etasiz". Gullarni asray bilish, uning qadriga etish har bir kishining madaniyati va tarbiyasidan darak beradi.Yovvovi gullar - bu hammaning boyligidir. Agarda bunday gullar yo‘qolib ketsa tabiat qashshoqlanib qoladi va toğ, yaylovlarimiz o‘z chiroyi va ko‘rkini yo‘qotadi. Shuning uchun biz tabiatning barcha jonzotlarni avaylaymiz, ularni asray olishimiz, ona- Vatanimizning har bir burchagini saqlashda o‘z kuchimizni sarflashimiz kerak. Tabiat faqat bizgina emas, balki kelajak avlodimiz uchun ham kerak. |
