Jizzax politexnika instituti " Energetika va radioelektronika " fakulteti

Aktiv – sig‘im yuklamali to‘g‘rilagich. To‘g‘irlagichning aktiv-induktiv yuklamada ishlash prinsipi.
Aktiv – sig‘im yuklamali to‘g‘rilagich o‘zgarmas kuchlanishni tekislovchi filtr S ni to‘g‘rilagichning chiqishiga parallel ulangan holda hosil qilingan (15- rasm).
Sxemani ish holati impulsli holat bo‘lib ning zaryadlanishi va razryadlanishiga asoslangandir. Diodlar (D₁ va D₂) ochilish uchun U_2-1 yoki U_2-2 kuchlanishlar yarim davrlarining kelishi yetarli bo‘lmaydi.

15-rasm. Bir fazali nol chiqishli aktiv sig‘imli to‘g‘rilagichni prinsipial sxemasi.

Transformatorning ikkilamchi chulg‘amidagi U_2-1, U_2-2 sig‘im S dagi kuchlanish, ya’ni D₁, D₂ diodlarning katodidagi potensial yoki chiqishdagi kuchlanish U₀ dan katta bo‘lishi kerak.

Transformatorning ikkilamchi chulg‘amidagi U_2-1, U_2-2 sig‘im S dagi kuchlanish, ya’ni D₁, D₂ diodlarning katodidagi potensial yoki chiqishdagi kuchlanish U₀ dan katta bo‘lishi kerak.

0 – t₁ vaqt oralig‘ida, U_2-1>0 bo‘lsa, U_2-2<0 sig‘imdagi kuchlanish _{ }. Bu vaqt oralig‘ida ikkala diod ham yopiq. t₁ vaqtga yaqinlashganda (48 rasm) U_2-1 kuchlanish oshadi va sig‘imdagi kuchlanishga yaqinlashishga xarakat qiladi. Bu vaqt oralig‘ida D₁ diodga kelgan kuchlanish U_2-1< U₀ dan kichkina bo‘lganligi uchun yopiq. D₂ diod esa U_2-2 teskari kuchlanish bilan qo‘shilib ko‘proq teskari kuchlanish hosil qilgani uchun yopiq. Bu vaqtda yuklama _{ } sig‘im S orqali sig‘imning vaqt doimiyligi kattaligida ya’ni _{ } zaryadlanadi.
t₁ vaqtda kuchlanishlar U_2-1= U₀ teng bo‘ladi va D₁ ochiladi va sig‘imni yuklama bilan bog‘laydi. Natijada U_2-1 ulanadi.
t₁ - t₂ vaqt oralig‘ida sig‘im S U_2-1 orqali zaryadlanadi va U₀ biroz U_2-1 dan kichikroq bo‘ladi. Sxemadagi kuchlanish transformatorning birinchi, ikkinchi cho‘lg‘amidagi, aktiv qarshiliklar potensiali, simlardagi va dioddagi kuchlanishlar yig‘indisiga teng bo‘ladi.
Sig‘imning zaryad toki, transformatorning ikkilamchi cho‘lg‘amidan o‘tayotgan tok, dioddagi o‘tayotgan toklar amplitudasi I_m impuls ko‘rinishda bo‘ladi.
Transformatsiya koeffitsienti n ni hisobga olinsa transformatorning birlamchi cho‘lg‘amidagi tok i₁ ning shakli ham impuls ko‘rinishda bo‘ladi. Sig‘imning zaryadlanishi t₂ vaqtgacha davom etib, U_2-1 ga teng bo‘ladi.
t₂ - t₃ vaqt oralig‘ida D₁ va D₂ diod yopiq. Bu oraliqda sig‘im yuklamaga razryadlanadi. U₀ kuchlanish shakli _{ } eksponenti bo‘yicha bo‘ladi.
t₃ vaqtda transformator ikkinchi cho‘lgamida U_2-2 kuchlanish U₀ ga teng bo‘ladi. Diod D₂ ochiladi va t₃ - t₄ vaqt oralig‘ida kondensator impuls zaryad toki i_a2 sig‘imga oqadi.
Transformatorning birinchi cho‘ulamidagi i_a1 - impuls toki U₁ kuchlanish fazasi bilan mos keladi. Shu tariqa bu jarayon qaytariladi. U₀ ning shakli sof aktiv qarshilikli yuklamanikidan farqlanadi, ya’ni sig‘imning ishtiroki kuchlanishni shaklini yana ham tekislaydi. Vaqt doimiyligi
_{ } teng bo‘lganda kuchlanishning pulsatsiya koeffitsienti _{ } oralig‘ida bo‘ladi.
Pulsatsiya koeffitsienti hisobda quyidagicha aniqlanadi:

_{ }- tarmoq kuchlanishini chastotasi _{ } - vaqt doimiyligi
Yuklamadan oqayotgan tok i₀=U₀/R_yuk ancha tekislangan shaklda bo‘ladi. aktiv – induktiv yuklamali to‘g‘rilagichda U₀=0,9_{ }U₂ bo‘lgan bo‘lsa sig‘imli to‘g‘rilagich salti ishlagan holda kuchlanishning amplituda qiymati U_2m=1,41_{ }U₂ ga teng bo‘ladi. yuklamaning manbadan olayotgan energiyasi impuls tariqasida bo‘ladi, ya’ni sig‘im qisqa vaqt ichida energiyani manbadan olib yuklamaga beradi. Energiyaning impulslanib yuklamaga o‘tishi diod orqali transformatorning birinchi, so‘ngra ikkinchi cho‘lg‘amida ham sodir bo‘ladi, ya’ni dioddan o‘tayotgan tokning amplitudasi _{ } Sig‘imning sxemada borligi teskari kuchlanishni diodga ta’sirini oshiradi (maksimal teskari kuchlanish U_{v max} pasaytirmagan holda). Bu U_{v max} ning kattaligi oldingi sxemadagidek _{ } ga teng bo‘ladi.Bir necha o‘n Vattli to‘g‘rilagichlarni loyihalashda sig‘imli to‘g‘rilagichlardan foydalanilsa maqsadga muvofiq bo‘ladi, chunki yuklamaning oshishi filtrning effektivligini oshiradi.
Pulsatsiya koeffitsienti berilganda (aktiv – sig‘im yuklamada) sig‘imni taxminan quyidagicha aniqlash mumkin.

Yuklamani qarshiligini oshirganda pulsatsiya koeffitsientini kamayishi aktiv – sig‘im to‘g‘rilagichlarni kam quvvatli (katta qarshilikka ega bo‘lgan) to‘g‘rilagichlarda ishlatish maqsadga muvofiqdir.