Jizzax politexnika instituti "tasdiqlayman"

9.1-rasm. Kichik gidroelektrstansiyaning namunaviy sxemasi 
Ayni 
damda 
xalqaro tan 
olishnish 
bo‘yicha 
quvvati 
1000 
KVtgacha 
bo‘lgan 
stansiyalar 
mikro, 
1 
MVtdan 10 
MVtgacha bo‘lganlari esa kichik gidroelektrstansiyalar sanalmoqda. 
Mikroenergetikadan kichik sanoat, qishloq xo‘jalik ob’ektlariva maishiy 
iste’molchilarni to‘g‘ridan – to‘g‘ri mexanik energiya (suv tegimonlariva h.k.) yoki 
uni elektr energiyaga aylantirish orqali energiya bilan ta’minlash amalga oshiriladi. 
Ishlab chiqarilayotgan elektr energiyadan alohida – alohida binolardagi 
iste’molchilarni kitchik elektr tarmoqlari orqali ta’minlaydi yoki akkumulyator 
batareyalarni zaryadka qilish uchun foydalaniladi. Ikkinchi variant iste’molchilar 
mikrogidroelektrostansiyadan olishda joylashganda manfaatliroq. 
Mikrogidroenergetika uchukn ikki turdagi turbinalardan foydalaniladi. 
Impulsiv (aktiv) turbinalarda suv oqimini kinetik energiyasidan reaktiv 
gidroturbinalar to‘laligicha suv ichida joylashtiriladi va turbina kurakchalaridagi suv 
oqimining burchak ostidagi hamda to‘g‘ri chiziqli harakatidan foydalaniladi. 
Gidroturbina orqali harakatga keltirilayotgan gidrogenerator yuklanishni 
elektron nazorat qilish uskunasi bilan ta’minlanadi (YU.E.N.). YU.E.N. yuklanma 
o‘zgarganda aylanma harakat qilish tezligi sozlab turishni ta’minlaydi. 
Mikroenergetika obektlaridagi asosiy xarajat qurilish – montaj ishlarini 
bajarish va uskunalar sotib olishga to‘g‘ri keladi. Odatda gidroenergitekada 
solishtirma xarakat uskuna quvvati echimi, ya’ni suv sarfi va bosimi echimi bilan 
kamayadi. 
Foydalanilayotgan 
iaratsion 
kanallar, 
gidroelektrostansiyalarni 
iste’molchilarga iloji boricha yaqin joylashtirish ,turli binolarni yaroqsiz holga 
kelishini oldini oluvchi o‘zi tozalanadigan panjaralar o‘rnatish gidroelektrostansiyalar 
harajatini kamaytiradi. Mikrogidroelektrostansiyalar qiymatida, ob’ekt ixtisosligiga 
bog‘liq bo‘lib, ob’ektni qanday masofada joylashganligi va uni asosiy tashkil 
etuvchsilari: qurilish ishlari (suv quvurlari, platina va h.k.), hamda generatsiya 
etuvchi uskunalar va energiyani uzatuvchi tarmoqlanish tio‘zimining tarkibiga 
sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Ishlab chiqarilayotgan elektr energiyaning solishtirma narxi, 
asosan gidroelektrostansiya quvvatiga bog‘liq bo‘lgan holda, kapital harajat 
gidrotexnik qurilmalar va elektrotexnik uskunalar narxiga bog‘liq bo‘lib qoladi. SHu 
tufayli oldindan mikrogidroelektrostansiyalar uskunalarining umumiy qiymatini 
aniqlash murakkab bo‘ladi. Odatda yuqoriga belgilangan narx 1kVt quvvat uchun 
2000 AQSH dollariga teng deb stansiya uchun harajatni aniqlash mumkin. 

---

Kichik elektrostansiyalar uchun qayta tiklanadigan manbalar juda ko‘p. 
Bularga daryolar, daryo irmoqlari, ko‘llardan tushayotgan suv balanddan pastga 
harakatlanish va irrigatsion tizimlari kiradi. 
Odatda kichik gidroenergetika tizimi uchukn, mikrogidroenergetika tizimi 
uchun ishlatiladigan texnologiyalardan foydalaniladi. 
Kichik gidroelektrostansiyalar uchun katta miqdordagi suv oqimi kerak bo‘ladi 
va zarur bo‘lgan suv bosimi narxi baland bo‘lgan inshootlarisiz kerak bo‘lgan suv 
bosimiga erishish maqsaddga muvofiq bo‘ladi. Kerakli bo‘lgan suv bosimi 
foydalanilayotgan dambalar, suv sathini nazorat qilish tizimi va irrigatsion 
sxemalardan foydalanish kichik gidroenergetika ob’ektlari qiymatini mikro va kichik 
gidroelektrostansiyalar uchun effektiv, ishonchli va arzon uskunalar yaratish hozirgi 
vaqtning eng dolzarb masalalaridan biridir. Yirik masshtabli gidroenergetika uchun 
foydalanilayotgan konstruksiyalar va muhandislik echimlarni to‘g‘ridan – to‘g‘ri 
kichik gidroenergetika uchun ko‘chirib o‘tkazish mumkin emas. Mikro va kichik 
gidroenergetika uchun uskunalarni yaratish tamomila boshqa yondoshishni talab 
qiladi.