Jámiyettiń barlıq ekonomikalıq hám sociallıq xızmetlerin úyreniw hám alıp barıwda fundamental mashqalalarǵa dus kelemiz

9.2. Diskreciyalıq bolmaǵan byudjet-saliq siyasat

Mámleket qárejetleri hám salıqlardıń muǵdarınıń ózgeriwi ayırım jaǵdaylarda avtomatik ráwishte ámelge asırıladı. Bunı biz birinshi sorawǵa kiritpegen yedik.  Sebebi  taza ishki ónimniń hár qanday dárejede bir muǵdardaǵı salıqlardıń (óndiriliwin) alınıwın kórip shıqqan yedik.

Barlıq túrdegi salıqlar hám taza ishki ónim muǵdarınıń ósiwi salıqlar túsimin kóbeytedi (taza salıq ulıwma salıqlar túsiminen mámlekettiń trasfert tólemleri ayırıp alǵanǵa teń). Taza ishki ónim muǵdarınıń ósip(artıp) barıwı menen individual dáramatlar salıqları, kárxanalar dáramat, payda salıqları, qosımsha qun salıǵı, akcizler muǵdarı artıp baradı. Sonday-aq kerisinshe taza ishki ónimniń muǵdarı kemeyse salıq túsimleri kemeyedi. Bul jerde transfert tólemleri qarama-qarsı qásiyetke iye. Sebebi ekonomikalıq ósim jaǵdayında jumıssızlarǵa tólenetuǵın pensiyalar, fermerlerge beriletuǵın subsidiyalar kemeyedi hám ekonomika kriziske ushıraǵanda bolsa, olar kóbeyedi.

 9.3.-súwret

Berilgen 9.3-súwret bizge salıq sisteması qanday yetip turaqlılıqıtı arttırıwın túsintirip beriw múmkinshiligin beredi. Bul grafikte mámleket qárejetleri taza ishki ónim muǵdarı qanday bolıwına qaramastan mámleket tárepinen birdey belgilengen. Salıq túsimleri bolsa, taza ishki ónimniń muǵdarı menen sáykes ráwishte ósip baradı.

Taza ishki ónimniń muǵdarı hám salıq túsimleri arasındaǵı tuwrı baylanıs yeki jaǵdayda úlken áhmiyetke iye.

Birinshiden, salıqlar ekonomikanıń potencial satıp alıw qábiletin joǵaltıwı  sanalsa,  yekinshiden,  turaqlılıq  toчkası  teoriyası  boyınsha

ekonomika inflyaciyaǵa qarap baratırǵan bolsa, bunday salıq túsimleri muǵdarın arttırıw zárúr. Kerisinshe, ósim dárejesi kemeygen jaǵdaylarda salıq túsimlerin kemeytiriw kerek bolıp tabıladı.