Tema: Ekonomikada byudjet – salıq siyasatı. Ózbekstan Respublikasında byudjet-salıq siyasatınıń ózgeshelikleri

Download 49.33 Kb.

Sana	30.06.2020
Hajmi	49.33 Kb.
	#122491

Bog'liq
2 5334580188879521334

Tema: Ekonomikada byudjet – salıq siyasatı. Ózbekstan Respublikasında byudjet-salıq siyasatınıń ózgeshelikleri

Joba:

Kirisiw 3

I Bap. Ózbekstan Respublikası ekonomikalıq byudjet - salıq siyasatı jáne onıń huqıqıy tiykarları. 5

1.1.Byudjet - salıq siyasatınıń qásiyetleri hám baǵdarları 5

1.2 Salıq boyınsha minnetlemeniń atqarılıwı 15

II Bap. Ózbekstan Respublikası salıq siyasatı boyınsha qararlar hám analizler 18

2.1. Ózbekstan Respublikası salıq siyasatını jáne de jetilistiriw ilajları tuwrısında ”ǵı pármanı 18

2.2. Ózbekstan Respublikası makroekonomikalıq kórsetkishler, 2020-jılǵa mólsherlengen parametrler 21

Juwmaqlaw 29

Paydalanılǵan ádebiyatlar 30

Kirisiw

Byudjet aymaqlıq hákimiyat organları tárepinen ámelge asırılatuǵın siyasat quralı sıpatında paydalanıwshı hám onıń dúzilmesin anıq ózgertiwdi talap qıladı. Byudjet keń kólemli normativ hújjet bolǵanı ushın, onıń dúzilisin ózbasımshalıq penen ózgertiw múmkin emes. Sonıń menen birge byudjetti qáliplestiriw processin ápiwayılastırıw hám nátiyjeliligin asırıw ushın byudjet dáramatları hám qárejetleri muayyan sebeplerge kóre toparlanǵan arnawlı basqarıw xarakteristikaların qollaw usınıs etiledi.

Mámlekettiń ekonomikalıq rawajlanıwına tásir kórsetiw maqsetinde salıq hám mámleket qárejetleriniń dárejesine ózgerisler byudjet salıq siyasatı dep ataladı. Ekinshi jáhán urısınan keyin byudjet-salıq siyasatı ekonomikalıq tsikldaǵı ózgerislerdi kemeytiw, turaqlı ekonomikalıq ósiwdi támiyinlew hám ortasha inflyatsiya dárejesinde jumıs penen támiyinlewdiń joqarı dárejesine erisiwdiń tiykarǵı quralı boladı.

Salıq siyasatı mámlekettiń salıq munasábetlerin shólkemlestiriwdegi ilajları, xızmetler jıyındısı bolıp tabıladı. Sonday eken, tek ǵárezsiz mámleketǵana óz ǵárezsiz salıq siyasatina iye bola aladı.

Salıq siyasatın islep shıǵıw finans-ekonomikalıq múnasábetlerden kelip shıǵadı. Mámleket salıq siyasatı arqalı Respublika ekonomikasın turaqlılastırıw hám rawajlanıwına hár tárepleme aktiv tásir kórsetiw múmkin. Salıqlar pul munasábetleri bolıp, ekonomikalıq munasábetlerdiń strukturalıq bólegi eken, salıq siyasatı da ekonomikalıq siyasattń strukturalıq bólegi bolıp tabıladı.

Salıq sisteması degende áhmiyeti tárepinen birdey bolǵan hám oraylasqan pul fondina túsetuǵın salıq túrleriniń jıyındısı túsiniledi.

Sistema - bul jıynama túsinik bolıp tabıladı. Bul túsinikte salıqlardıń bir-biri menen baylanıslılıǵı da ańlatılǵan. Salıq sistemasın tómendegi gruppalarǵa bolıw múmkin:

Salıq sistemasın salıq obyektine qaray úsh gruppaǵa bolıw múmkin: oborottan, dáramattan hám múlk ma`nisinen alınatuǵın salıqlar. Oborottan alınatuǵın salıqlarǵa ko'shilgan baha salıǵı, aksiz salıǵı, kánlerden paydalanǵanlıǵı ushın salıq, bajıxana bajı kiredi. Dáramattan alınatuǵın salıqlarǵa payda salıǵı hám dáramat salıqları kiredi. Múlkten alınatuǵın salıqlarǵa buyım-múlk salıǵı hám jer salıqları kiredi. Ekonomikalıq mazmunına qaray tuwrı hám egri salıqlarǵa bolıw múmkin. Tuwrı salıqlar tikkeley dáramat alıwshı mulk iyesiniń dáramatlarınan (paydalarınan ) alınadı. Bunday salıqlar huqıqıy hám haqıyqıy salıq tólewshi bir shaxs boladı. Salıq ilgerinde anıq belgilengen boladı. Onıń deregi bolıp kárxana hám shólkemlerdiń xojalıq iskerligi nátiyjesinde erisilgen finanslıq juwmaq esaplanadı. Aymaq salıqlarında bolsa salıq deregi bolıp tuwrıdan-tuwrı aymaqtıń tabısı esaplanadi. Payda (dáramat ) salıǵı, jer salıǵı hám dáramat salıǵı tuwrı salıqlardıń eń iri dáramatı bolıp tabıladı.

Egri salıqlar kárxana hám shólkemler iskerliginiń finanslıq juwmaǵına baylanıslı bolmaydı. Olar satılıp atırǵan tovarlar hám xızmetler oborotına (bahasına) ústeme tárizde belgilenedi. Olar sózsiz tovar ma`nisi hám xızmet swmmasın asıradı hám tutınıw dı kemeytedi. Bul salıqlardı geyde tutınıw salıqları dep te ataladı. Bunnan qaraǵanda olardı guyo ónim satıwshı yamasa xızmet kórsetiwshi tólep atırǵan boladı. Negizi bolsa olardıń haqiqiy tólewshisi tovar hám xızmetlerdi tutınıwshılar boladı. Egri salıqlar gruppasına qosılǵan baha salıǵı, aksiz salıǵı hám bajıxana bajlari kiredi. Salıq salıw sistemasınıń bir qansha elementleri ámeldegi jáne bular tómendegilerden ibarat esaplanadi: salıq subyekti, obyekti, deregi, salıq stavkası, salıq salıw birligi, salıqlardan jeńillikler hám basqalar kiredi.

Biz áwele salıq sisteması hám salıq salıw sisteması túsiniklerdi bir-birinen ayırmashılıǵın biliwimiz zárúr. Bul jerde teoriyalıq tárepten salıq sisteması salıqlar jıyındısı túsiniledi. Salıq salıw sisteması bolsa shólkemlestirilgen tárepten, dúzılıw usılları jıyındısı túsiniledi, Yaǵnıy salıq salıw sisteması ámeliy usıllar jıyındısı bolıp tabıladı.

Sonday etip, salıq salıw sisteması dep, Joqarı jıynalıs tárepinen belgilengen hám atqarıwshı keńseler tárepinen óndiriletuǵın salıqlardı dúzılıw usılları hám printsplerı jıyındısına aytıladı. Bul sistemanıń ornı jámiyettiń sotsiallıq - ekonomikalıq sisteması menen anıqlanadı.

Salıq salıw sistemasınıń bir qansha elementleri ámeldegi jáne bular tómendegilerden ibarat esaplanadi: salıq subyekti, obyekti, deregi, salıq stavkası, salıq salıw birligi, salıqlardan jeńillikler hám basqalar kiredi.

Salıq subyekti bul salıq munasábetlerdi quraytuǵınlar. Bularǵa tiykarınan salıq tólewshiler:

yuridikalıq shaxslar kárxana, shólkem, firma hám fizikalıq shaxslar -aymaq kiredi. Ekinshi tárepden salıq subyektine mámleket kiredi, yaǵnıy salıq alıwshı.

Salıq obyekti - bul salıq salınatuǵın dáramat, zat (buyım ), múlk, ma`nisi, tovar, jer maydanı, at kúshi hám basqalar. Kóbinese salıq atı obyekt atı menen ataladı. Mısalı, jer salıǵında yamasa dáramat salıǵında.

Sonı aytıw kerek salıq sisteması hám salıqqa tartıw sisteması túsinikleri ortasında parq bar degen edik. Salıq sisteması teoriyalıq tárepten salıqlar túrleriniń jıyındısınan ibarat, salıq salıw sisteması bolsa salıqqa tartıw ámeldegi usılları jıyındısınan ibarat dep aytıp ótken edim. Biz bazar ekonomikası jolin tańlaǵan ekenbiz salıqqa tartıw sisteması menen bir qatarda salıq sistemasın da islox etiw zárúriyatına aylandı.

I Bap. Ózbekstan Respublikası ekonomikalıq byudjet - salıq siyasatı jáne onıń huqıqıy tiykarları.

Byudjet - salıq siyasatınıń qásiyetleri hám baǵdarları

Byudjet – salıq siyasatı degende ekonomikada tolıq bántlikti, tólew balansınıń teń salmaqlılıǵın hám ekonomikalıq ósiwdi támiyinlewge qaratılǵan mámleket qárejetleri hám salıqlardı ózgertiwdi óz ishine alǵan is-ilájlar túsiniledi. Ekonomikalıq turaqlılıq yaki páseyiw dáwirinde bolǵan jaǵdaylarda mámleket tárepinen xoshametlestiriwshi fiskal siyasat alıp barıladı.

Byudjet - salıq siyasatı baǵdarları belgilep berildi: 2019 jıldan 1 mlrd swm salıq tólep atırǵan kompaniya 850 mln swm tóleydi.

Ózbekstan Ministrler Mákemesi 2019 – jılǵı mámleket byudjyeti parametrlerin tastiyiqladi. Ol jaǵdayda kelesi jılda mámleket salıq siyasatınıń tiykarǵı baǵdarlarına da aydınlıq kiritilgen. Atap aytqanda, belgileniwinshe, salıq túpkilikli ózgerisleri nátiyjesi bolıp esaplanıp, fizikalıq hám yuridikalıq shaxslar, isbilermenlik sub'yektleriniń tabısı sezilerli asadı, biznes óz iskerligin legallastırıwdı dawam etedi, “konvert”da aylıq is haqı beriw ámeliyatı toqtatıw tappaqtası kútilip atır.

1. Fizikalıq shaxslar tabısın salıqqa tartıwdı jetilistiriw maqsetinde, barlıq puqaralar ushın fizikalıq shaxslardan alınatuǵın dáramat salıǵınıń birden-bir stavkası 12 procent muǵdarında engizilmekte. Ilgeri, xalıq dáramatları tórt teksheli shkala menen salıqqa tartilar edi. Jańa ilaj, “konvert” tiykarında mıynet haqı tólewden waz keshiwge, usınıń menen birge isbilermenlik sub'yektleriniń xızmetkerler sanı hám mıynet haqı fondin nızamlastırıwıǵa xoshamet oyatadı hámde ekonomikada jamǵarıw úlesin kóbeytedi.

2. Miynetke haq tólew fondına salıq jugin kemeytiwdiń taǵı bir ilajı, bul - birden-bir sociallıq tólew stavkalarınıń 25 procentten 12 procentke shekem kemeytiriliwi boldı. Atap ótiw orınlı, bul qaǵıyda byudjyet shólkemleri hám mámleket úlesi 50 procentten joqarı bolǵan shólkemler ushın qollanıw etilmeydi. Usı usınıstan salıq tólewshiler qálewinde qalatuǵın aqshalar 2,9 trln swmdi quraydı.

3. Puqaralardıń dáramatlarınan Pensiya fondına qamsızlandırıw badalini (8 procent) tólew ámeliyatı biykar etiledi. Mısal ushın, mektepke shekem tálim shólkemi tárbiyashisina 1 908 mıń swm mıynet haqı esaplansa, salıqlar hám tólewler ustap qalınǵaninen keyin 1520 mıń swm qolına alatuǵın bolsa, kelesi jıldan baslap 1680 mıń swm alıwdı baslaydı.

4. Payda salıǵı tólewshilerine salıq jugin kemeytiw, investitsiyalar muǵdarın asırıw ushın qolay shárt-shárayatlar jaratıw maqsetinde:

sawda bankleri ushın payda salıǵı stavkası 22 procentten 20ǵa shekem;

kárxana hám shólkemler ushın – 14ten 12ge shekem;

dividend hám procent kórinisindegi dáramatlar ushın – 10nan 5ke shekem kemeytiriledi.

Bul ilajlar salıq tólewshiler ıqtıyarında 582 mlrd swm qaldırıw imkaniyatın beredi.

Mısal ushın, 1 mlrd swm salıq tóleytuǵın kárxana keyingi jılda 850 mln swm salıq tóley baslaydı, sap paydası bolsa 150 mln swmǵa kóbeyedi.

5. Bunnan tısqarı, yuridikalıq adamlardıń aylanba aqshasınan óndiriletuǵın mámleket maqsetli fondlarına májburiy ajıratılǵan qarjılar da biykar etilmekte. Bul ajıratılǵan qarjı 15 procent rentabellik penen isleytuǵın kárxana ushın 21,3 procentlik payda salıǵı menen teń bolıp tabıladı. Sonday eken, payda salıǵı stavkası menen birge ulıwma salıq júginiń azayıwı derlik 23,5 protsentti skólkemlestiredi. Respublika boyınsha salıq tólewshileriniń mine sol ilaj esabına kóretuǵın paydası 5 trln swmnan artıqtı quraydı.

6. Sonıń menen birge, salıq siyasatın jetilistiriwdiń salıq tólewshilerge unamsız tásirin kemeytiw maqsetinde, yuridikalıq adamlardıń buyım-múlkine salınatuǵın salıq stavkasın 5 procentten 2 procentke shekem tómenletiw usınıs etilmekte. Bul 1,2 trln swm salıq tólewshiler qasında qalıwın ańlatadı.

7. Jıllıq aylanbası 1 mlrd swmǵa shekem bolǵan mikrofirma hám kishi kárxanalar ushın birden-bir salıq tólemi stavkası 5 procentten 4 procentke shekem kemeytirilmekte. Yaǵnıy haqıyqattan da kishi kárxana bolǵan tólewshiler ushın bir jıllıq salıq tólew swmması 10 mln swmǵa shekem azayıwı múmkin.

8. Jıllıq aylanbası 100 mln. swmǵa shekem bolǵan jalǵız tártipdegi uqıplı basqarıwshılar ushın qatań belgilengen salıq stavkaları 13-40 procentke kemeytiriledi. Jıllıq aylanbası 100 mln swmnan joqarı hám 1 mlrd swmǵa shekem bolǵan jalǵız tártipdegi uqıplı basqarıwshılarǵa qatań belgilengen salıq biykar etiledi. Olar da aylanba aqshasınan 4 procentlik stavkada salıq tóley baslasadı.

Salıq siyasatını rawajlandırıwǵa xızmet etiwshi bárinen burın ekonomikanı erkinlestiriw hám islohatlarni tereńlestiriwdi huqıqıy nızamlar tekǵana ekonomikalıq bálki da sociallıq hámde siyasiy wazıypalardı sheshiw tiykarǵı rol oynaydı. Respublikamizdi salıq siyasatınıń huqıqıy tiykarları ǵárezsizliktiń dáslepki kúnlerinen baslap kúshke kirgenligi tikkeley ózbetinshe salıq siyasatını qáliplestiriw hám mámleketlik wazıypaların orınlawǵa xizmet etiwi pikrimiz dálili bolıp tabıladı.

Ózbetinshe salıq siyasatın júrgiziw mámlekettiń salıq munasábetleri sheńberindegi húkim, nızam hám qararları atqarılıwın támiyinlew hámde onı shólkemlestiriw ushın ishlab shıǵılǵan ilajlarǵa tiykarlanǵan, hár tárepleme ózbetinshe munasábetlerdi hám turaqlılastırıw jolında qáliplesedi hám rawajlanadı. Salıq siyasatı finans siyasatınıń quramı retinde bazar ekonomikasınıń zárúriy bólegi bolıp esaplanadı. Salıq siyasatınıń tabıslı ámelge asırılıwı ushın ol ilimiy tárepten tiykarlanǵan bolıwı shárt esaplanadı. Salıq munasábetlerin oyıq úyreniw, odan ilimiy juwmaqlar shıǵarıw arqalıǵana salıq siyasatıda úlken tabısqa erisiw múmkin boladı.Salıq siyasatını salıq hám salıq sistemasın rawajlandırıwdıń maqsetinde salıq tólewleri mámleketlik aldında turǵan wazıypa hám ilajlardı tolıq finanslıq resurslar menen támiyinlew múmkinshiligi jaratılmas eken, byudjet kemtarlıǵına dus keliwge tuwrı keledi. Bunday kemshiliklerdi kelip shıǵıwdıń aldın alıw hám qánigelerden shólkemlesken koordinatsion keńesdi shólkemlestiriw hám olarǵa salıq munasábetlerin dinamikalıq ózgeriwin baqlaw arqalı pikirler hám usınıslar islep shıǵıw juwapkerligin júklew maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Bul bolsa tómendegi shara -ilajlardı islep shıǵıw boyınsha aktivligin asırıwdı talap etedi, yaǵnıy :

-salıqlardı zamanagóy sociallıq ortalıqdı jaratılıwma qaratilishi;

-salıqlardı qarıydarlarǵa túsetuǵın salmaǵını tınımsız aqılǵa say salıq munasábetlerin qóllaw arqalı kiyim-kensheklashtirib barıwdı ;

- zamanagóy salıq munasábetlerin júzege keltiriw arqalı iskerlik kórsetiwshi xojalıq sub'ektlarining sanını asıra barıwı ;

-salıq munasábetleri hár tárepleme basqa finanslıq kórsetkishler hám olardı ósiwine sáykes aparıwıǵa zárúriy shárt-shárayatlar jaratıwdı ;

- xojalıq sub'ektleri hám xalıqdı keń qatlamın salıq nizamlıqlarına ámel etiwi ushın zárúriy shárt-shárayatlardı jaratıp beriwdi. Sonday etip salıqlardı aqılǵa say tártipke salıwda, xalıq mápleri jolındaǵı tásirliligin asırıwda byudjet kemtarlıǵın aldın alıwda salıq siyasatı za’ru’rli orın egalomogi kerek.

Ámelge asırılıp atırǵan ilajlardı, yaǵnıy kishi biznes kárxanalarını finanslıq qollap-quwatlaw, kárxanalardı modernizaciyalaw arqalı olardı hár qıylı iskerlik yurg'izishga qaratıw, finanslıq bazardı turaqlılastırıw, xalıqtıń keń qatlamın materiallıq qollap-quwatlaw, sociallıq qáwipsizlikti kúsheytiw hám xızmetlerdi salıqtan kompleks paydalanıw arqalı ámelge asırıw salıq siyasatını turaqlılastırıwǵa qaratilishi menen hal etiliwi múmkin.Salıqlar mámleketlik byudjetiniń tiykarǵı bólegin shólkemlestiriwde derek wazıypasın orınlawı sebepli mámleketlik salıq siyasatı arqalı salıq munasábetlerin tártipke keltirip turadı nátiyjede mámleketlik salıq siyasatını islep shıǵıwdıń tiykarǵı shólkemlestiriwshisi retinde maydanǵa shıǵadı. Mámleketlik óz finanslıq keńseler iskerligin salıq siyasatını islep shıǵıwǵa hám ámeliyatda qollanıwıǵa jalb etedi. Salıq siyasatını islep shıǵıp atırǵanda salıq munasábetleri sheńberindegi tabıslar hám kemshiliklerni e'tiborga alıw, olardı úyrenip shıǵıw arqalı salıq esabı, tólewi hám ámel etiwshi salıq elementlerin ózgeriwin itibarǵa alıwı zárúr. Sebebi, mámlekettiń salıq siyasatını aktiv júrgiziwdegi roli bazar ekonomikası munasábetlerin hár tárepleme rawajlandırıwdıńda kórinetuǵın boladı. Onıń ushın mámleketlik óz salıq siyasatıda salıq stavkaların kemeytiw arqalı byudjet turaqlılıǵındı támiyinlew, “joqarı salıq stavkaları hám salıqlardı tólewden ǵalabalıq shaǵılısıw ”, “tómen salıq stavkaları hám salıqlardı qálegen tólew” ideyasın bas wazıypa qılıp alıwı kerek. Bul bolsa salıqlar arqalı basqarıw usılarini jetilistiriw boyınsha tómendegilarni ámelge asırıwdı talap etedi, yaǵnıy :

-salıq boyınsha jeńilliklerdiń nátiyjelililik dárejesin asırıw ushın tómendegi ilajlardı ámelge asırıwdı ;

- finanslıq sanktsiya hámde basqarıw járiymalar tekseriw nátiyjesinde anıqlanǵan, byudjetke etkazilishi múmkin bolǵan zálel muǵdarına salıstırǵanda qatań belgilengen procentlerde undirib alınıwı.

Usılardı inabatqa alǵan halda salıq siyasatını ekonomikalıqtni rawajlandırıwdıńdaǵı tásirliligin jáne de asırıwǵa erisiw múmkin boladı. Respublikamizdıń ǵárezsizlikke jetiwi, óziniń ózbetinshe salıq sistemasın qáliplestiriwdi de taqazo etardi. Sonnan kelip shıǵıp, ǵárezsizliktiń dáslepki jıllarından itibaran ózbetinshe salıq sistemasın qáliplestiriwge qaratılǵan túpkilikli ózgerisler izbe-izlik menen ámelge asırila baslandı hám usı reformalardıń nátiyjesi bolıp esaplanıw házirgi paytga kelip Respublikamizda bir shekem ayriqsha bolǵan salıq sisteması formalantirildi. Ózine tán bolǵan salıq sistemasınıń formaantirilishini salıq siyasatınıń nátiyjesi retinde tán alıw múmkin. Respublikamız mámleketlikshilik formasından kelip shıǵıp Respublikamizda Respublika byudjeti dáramatların qáliplestiriwge qaratılǵan ulıwma mámleketlik salıqları hám jergilikli byudjetler dáramatların qáliplestiriwge qaratılǵan jergilikli salıqlar hám jıynawlar ámel etedi. Salıqlardıń byudjetler ortasında bóliwleniwi Ózbekstan Respublikası Salıq Kodeksi menen bekkemlengen bolıp, oǵan muwapıq Respublikamız salıq sistemasında ámel etetuǵın hár bir salıq túri ol yamasa bul byudjetke túsiwi qatań belgilep qoyılǵan.

Sonıń menen birge, Ministrler Keńesiniń sheshimine muwapıq ayırım ulıwma mámleketlik salıqları jergilikli byudjetlerge tolıqlıǵınsha biriktirilishi yamasa olardan tushumlar Respublika hám jergilikli byudjetler ortasında bóliwleniwi múmkin. Usı sistema bir neshe jıllardan berli jergilikli byudjetler kemislikin saplastırıw maqsetinde ámeliyatda nátiyjeli qollanılıp kelinbekte. Sol orında yuridikalıq shaxslardı salıqqa tartıwdıń za’ru’rli tártiplerine bólek toqtalıp ótiw zárúr. Respublikamız salıq nızamchiligida házirgi waqıtta salıqqa tartıwdıń umumbelgilangan sisteması menen bir qatarda, ámeldegi barlıq salıqlar ornına bir ǵana salıqtı tólewdi názerde tutatuǵın salıqqa tartıwdıń bólek tártipleri da ámeldegi. Bul tártip tómendegiler ushın názerde tutılǵan :

- savdo hám ulıwma awqatlanıw kárxanaları ;

- ápiwayılastırılgan salıqqa tartıw sistemasınan paydalanayotgan kishi isbilermenlik sub'ektleri;

- awıl xojalıǵı tovarları óndiriwshi kárxanaları ;

- lotereyalar, totalizatorlar hám táwekelchilikka tiykarlanǵan basqa oyınlardı ótkeriwge qánigeliklashgan yuridikalıq shaxslar ;

- isbilermenlik iskerliginiń bólek túrleri menengine shuǵıllanatuǵın yuridikalıq shaxslar (bilyardxonalar, qısqa múddetli avtomobil saqlaw jayları, balalar oyın avtomatları ).

Yuridikalıq shaxslardı salıqqa tartıw rejimidegi ayriqshalıqdı mámleketimiz salıq sistemasınıń za’ru’rli ayrıqshalıqı retinde tán alıw etiw kerek. Sebebi Respublikamız salıq nızamchiligiga muwapıq búgingi kúnde mámleketimiz ekonomikasıda za’ru’rli bolǵan tarawlar bólek tártip boyınsha salıqqa tartılıp kelinbekte.

Sonıń menen birge, mámleketimiz salıq sistemasınıń za’ru’rli qásiyetleri retinde salıq tólewshilerge salıstırǵanda názerde tutılǵan jeńilliklerdi da atap kórsetiw múmkin.

Atap aytqanda eksport iskerligin xoshametlewge, shet el investitsiyalar kirip keliwin xoshametlewge qaratılǵan, xalıqtıń sociallıq shárt-sharayatını esapqa alǵan haldaǵı jeńilliklerdi olardıń ifodasi retinde keltirip ótiw múmkin. Ekonomikalıq ádebiyatlarda salıq siyasatınıń tiykarǵı baǵdarları retinde eki jónelis: kárxana hám shólkemlerge salıstırǵanda salıq siyasatı hám xalıqtıń hár qıylı sociallıq gruppaları ushın salıq siyasatı sıyaqlı jónelislerge bolıp uyreniledi. Respublikamız ǵárezsizliginiń dáslepki jıllarında mámleketlik salıq siyasatınıń tiykarǵı baǵdarı bazar munasábetlerin qarar taptırıwǵa qaratılǵan qatar ilimiy tiykarlanǵan salıqlardı engiziw hám sol arqalı ámeldegi salıq sistemasın tupten qaytaldan shólkemlestiriwden ibarat boldı. Salıq siyasatınıń keyingi baǵdarı bolsa engizilgen salıqlardı nátiyjeli ámel etiwin támiyinlew maqsetinde salıq munasábetlerin ámelge asırıwshı tiyisli shólkemlerdiń shólkemlestiriwge qaratildi. Atap aytqanda, dáslep Ministrler Keńesi qasıda Salıq bas basqarması islengen bolsa, 1994 jılǵa kelip bul basqarma Mámleketlik Salıq Komitetine aylantirildi jáne onıń aymaqlıq bólimleri dúzildi. Bunnan usıdan ayqın boladı, bazar ekonomikasına ótiwdiń birinshi basqıshında salıq siyasatıda tiykarınan shólkemlestirilgen táreplerge itibar qaratildi, yaǵnıy salıqlardı engiziw hám salıq siyasatını tikkeley ámelge asırıwshı tiyisli shólkemler formalantirildi.

Bul dáwirdegi salıq siyasatınıń tiykarǵı qásiyetlerinen biri salıqlardıń kóbirek fiskal áhmiyetlı bolıp turıptıda, yaǵnıy kóbirek itibar mámleketlik byudjeti dáramatların qáliplestiriwge qaratildi.

Jáhán salıq siyasatı tájiriybesinde salıqqa tartıwdıń tómendegi baǵdarlarına úlken itibar beriledi:

1) túr-túrli múlk formalarıǵa moslangan kárxana hám shólkemlerdń xojalıq júrgiziwine múmkin shekem ekonomikalıq sharayat jaratıw, olardı bazar munasábetlerine eksport barıwına hár tárepleme járdemlesiw;

2) sociallıq -zárúriy ulıwma mámleketlik wazıypaların orınlaw ushın mámleketlikti kerek bolǵan finanslıq derekler menen támiyinlew;

3) bazar ekonomikası sharayatında jańa sociallıq-ekonomikalıq faktorlardı tashkil etiwde qatnasıw, ıssızlardı jumıs menen támiyinlew, ekonomikalıq qorenishlerge járdem beriw;

4) adamlardıń turmıs dárejesin zárúriy normada saqlap turıw imkaniyatın izlew hám támiyinlew, salıqqa tortilmaydigan dáramat minimumını waqıtı -waqıtı menen arttırıp barıw. Bunda «iste'mol sebetchasi» maǵlıwmatların itibarǵa alıw.

Búgingi kúnde Respublikamız salıq siyasatınıń za’ru’rli baǵdarları retinde yuridikalıq hám fizikalıq shaxslar dáramatların salıqqa tartıwdı jetilistiriw,tikkeley bolmaǵan salıqqa tartıw natiyjeliligin támiyinlew, resurs salıqlarına kóbirek itibar qaratıw, salıq sistemasınıń ápiwayılıǵına erisiw, mámleketlik qárejetlerin optimallastırıw sıyaqlılardı atap kórsetiw múmkin.Respublikamizda salıq sistemasın jetilistiriw processinde xojalıq jurgiziwshi sub'ektlerge salıstırǵanda salıq jugin izbe-iz kemeytiwge bólek itibar qaratıw kerekligi kóp bora ta'kidlanmoqda. Bunda birinshi náwbette olardıń dáramatlarınan undiriladigan tikkeley salıqlardıń úlesin kemeytiw kerekligi bólek áhmiyetke iye. Bunıń nátiyjesinde, kárxanalar qálewinde qalatuǵın aqshalar úlesiniń kóbeyiwi ornına onıń aylanba qarjıları muǵdarın kóbeytip barıw da optimal dárejesin saqlaw, óndiristi zamanagóylestiriw, onıń natiyjeliligin asırıw maqsetinde kóbirek investitsiya kirgiziw, xızmetkerler miynetin jáne de xoshametlew imkaniyatın beredi.

Fizikalıq shaxslar dáramatların salıqqa tartılıwını jetilistiriw boyınsha ústin turatuǵın jónelis retinde belgilengen salıq stavkaların kemeytiw hám xalıq dáramatların salıqqa tartıwdıń úsh basqıshlı sistemasınan eki basqıshlı sistemasına uyań áste ótiw kontseptsiyasın dawam ettiriw wazıypası turıptı.

Tikkeley salıqlar boyınsha salıq jugin izbe-iz kemeytiw salıq siyasatınıń natiyjeliligin JIÓ ge salıstırǵanda olar tushumining turaqlı azayıwı tendentsiyası da tastıyıqlaydı. Salıq sistemasın jetilistiriwde ústin turatuǵın áhmiyet tikkeley bolmaǵan salıqqa tartıwǵa qaratılǵan. Tikkeley bolmaǵan salıqlar tovarlarǵa salıstırǵanda qosımsha bolǵanı halda, sońı nátiyjede óndiriwshiniń finanslıq jaǵdayıǵa tuwrıdan-tuwrı tásir kórsetpeydi hámde óndirisdi rawajlandırıwǵa tosqınlıq etpeydi.

Resurs salıqları jer, suw hám basqa tábiyǵıy baylıqlardan nátiyjeli paydalanıwdı támiyinleytuǵın ámeliy qural bolǵanı halda bazar ekonomikasıda tábiy resurslardan paydalanıw hám keleshek áwladlar ushın saqlaw boyınsha za’ru’rli rol oynaydı.

Salıqqa tartıw sistemasın jetilistiriwdiń za’ru’rli baǵdarlarınan birisalıq sistemasın tártipke salıw, salıq túrlerin kemeytiw, esap -kitap mexanizmın ápiwayılastırıw hám olar boyınsha tólew udayı tákirarlanatuǵınlıǵın kemeytiw esaplanadı.Salıq siyasatı ilajlarını islep shıǵıwda eń za’ru’rli wazıypalardan biri mámleketlik qárejetlerin waqıtında hám mólsherlengen kólemde finanslanishi ushın salıq túsimleriniń jeterliligi esaplanadı. Bul bolsa, óz gezeginde, salıq juginkemeytiw boyınsha siyasatti byudjettiń qárejetler bólegin optimallastırıw ilajları menen qosıp alıp barılmaqtasını talap etedi.
Salıq basqarıwı

Bul temada húkimet nuqtai nazaridan salıq siyasatı, onı basqarıw, muwapıqlıǵı hám salıq salıwdıń ishki óz-ara baylanısqan qásiyetlerin kórip shıǵadı. Hár qanday húkimet óz puqaraların ornatılǵan nızam - qaǵıydalar hám normalar boyınsha salıq tólewlerin qáleydi, biraq bir qatar qıyınshılıqlar bul jumıstı joqarı dárejede ámelge asıriwǵa jol qoymaydi.

Salıq sisteması maqsetlerin qáliplestiriw jolı:

- Salıq sisteması sociallıq tarawdıń hám ekonomikalıq tarawlarındaǵı natiyjeliligine unamsız tásirinlerin minimallastırıw ;

- Basqarıw hám muwapıq keliw qárejetleri- hámme zat teń bolıwı, sistema basqarıwı bolsa kemrek qárejet talap etiwi maqsetke muwapıq;

- Bólistiriwdegi paydadan kóre haqiyqiy bolıwı ústin bolıwı mısalı: processtiń nizamliligi, diskriminatsiyadan shette bolıwı, hám ámeldegi nızamǵa salıstırǵanda haqiyqiyliq;

- Tazalıq - adamlar tusine alıwı múmkin bolǵan salıq sisteması. Ápiwayı, betaraf turaqlı salıq sisteması joqarıda keltirip ótilgen nátiyjelerge jetiwi múmkinshiligı quramalı, betaraf hám tez-tez ózgerip turatuǵin salıq sistemasına salıstırǵanda kóbirek bolıp tabıladı.Biraq ápiwayılıq, beteraflilik hám qaytpaslıqlarǵa talap júdá úlken bolıp tabıladı sebebi joqarıda keltirilgen juwmaqlawshı nátiyjelerge erisiwdi ańsatlastiradi. Usınıń menen birge The Mirrless Review” jaqsı salıq siyasatı” nıń talap etilgen xarakteristikasın ornattı.

Dáramatlar ushın salıqlar: dáramat salıǵı taza hám baylanısqan stavka dúzilisi menen;

kem tabıslı yaki joqarı mútajlikke iye bolǵanlar ushın birden-bir kompleks mápli bolıwı menen;
nátiyjeli salıq stavkaları qollanılıwı salıq tólewshilerdiń waqıtında salıqlar tolıq bariw processinde kórinetuǵın boladı ;
igri salıqlar ushın: úlken kólemdegi standartlasqan qosılǵan baha salıǵı (kishi muǵdardaǵı jóneltirilgen istisnolar ekonomikalıq ) oborottan salıq hám qosımsha alkogol ishimlik hám temeki ónimlerinen emes. Átirap ortalıqdı pataslantirganlik salıǵı ushın: uglerod emissiyasi ushın ózgermeytuǵın narxda hám joldaǵı tirbandlik ushın salıq.
Baylıq hám fond ushın salıq ;
ápiwayı qaytarib alınatuǵın fondlarǵa salıstırǵanda salıq emes hám biraz qosımsha stimul napaqa fondı ushın ;

Standartlasqan dáramat salıǵı, rejede ruxsat etilgen dáramat muǵdarinan keyin hámme túrdegi dáramatlarǵa salıstırǵanda qollanıladı hám usınıń menen birge kompaniya aksiyalarınan kelgen dáramatqa salıstırǵanda kósher mulkka tómenlew salıq stavkası qashannan berli tolıq korporatsiya salıǵı da sawleleniwi.

Isbilermenlik yamasa biznes ushın salıq ;
normal investitisiya qaytıwına salıstırǵanda salıqtıń joq ekenligili menen korporatsiya salıǵı ushın birden-bir salıq stavka bolıwı ;
jumısqa bántlik boyınsha, ózin biznesi hám kishkene kompaniya basqarıwǵa qaraganda teń munasábette bolıw ;
orta darejedegi qosılǵan úleske salıstırǵanda salıqqa tartpaw, biraq keminde biznes hám awıl xojalıq jerinen paydalanǵanlıq ushın salıq tólew;

Joqarıda aytıp ótilgen pikirlerdiń ayırımları 4 bólimdegiler menen uqsas hám keyinirek 7 hám 8 bólimlerde keńlew talqılaw etiledi. James hám Edward salıq siyasatina salıstırǵanda strategiya boyınsha 10 punktli rejeni usınıs etedi:

Salıqqa tartıwdıń maqsetin anıqlaw talap etilgen hámme dárejedegi húkimettiń ekonomikalıq jáne social siyasatların ámelge asırıw ushın, usınıń menen birge hár qıylı dárejedegi túr-túrli maqsetlerdin zárúrligi menen hám maqsetlerdin hal etiliwi (qaramam qarsı táreplerdi teń salmaqlılıgı ) qásiyetleri salıq siyasatında sawleleniwi kerek.
Maqsetke erisiw ushın túr-túrli metodlardı anıqlaw - mısalı, salıq qárejetleri, salıq subsidiyalari boyınsha (yamasa salıq tiyisli bolmaǵan metodlar arqalı, eger olar jaqsılaw bolsa )
Ekonomikalıq kriteryalar boyınsha analiz etiw - nátiyjelililik, xoshametlew, jeke kapital, iskerlik túri hám makroekonomikaliq talqılaw.
Basqarıw shegaraların anıqlaw - nızamlı hám ámeliy tárepten neler itibarǵa alınıwı múmkin.
Hár qıylıdaǵı risklarni anıqlaw - kóp dárejeli bahlashning ekonomikalıq, social hám texnologiyalıq risklar jergilikli hám xalıq ara salıq ortalıǵını bahalawda talap etiliwi hám sol risklar ózgerislerge salıstırǵanda reaksiyasın úyreniw.
Minez qulıq analiz etiw- adamlar qaysı dárejede reaksiya etiwi hám ózin tutıwı múmkinligin bahalaw kerek. Sebebi ayırım salıqlar adamlar tárepinen qalǵanlarǵa salıstırǵanda tezirek qabıl etiliwi múmkinva sol sebepli salıstırǵanda qarsılıq kem bolıwı hám olardı basqarıw ańsatlaw bolıwı múmkin.
Hár qıylı siyasatlardıń óz-ara baylanıslılıǵı - basqasha aytajaq bolsaq, social hám ekonomikalıq siyasatlar menen baylanısqanlıǵı. Salıqlardı kóteriw arqalı dáramattı asırıwǵa bolǵan háreket salıq stavkalardı tómen etip belgilep ekonomikalıq ósiwdi qollap quwatlawǵa bolǵan háreket ortasında qarama qarsılıqtı keltirip shıǵarıwı múmkin. Salıq siyasatı kemnen kem jaǵdaylarda basqa húkimet siyasatlarına tásir etpegen halda ózgertiriledi yaǵnıy bir ózgeris basqa ózgeriwge sebep boladı.
Strategiyanı islep shıǵıw - yaǵnıy basqa kesh qamtılǵan máselelerge baǵdarlanǵan bolıp basqa bir áyne tarawlardaǵı mashqalalardi sheshiwge jetkilikli dárejede egiluchan bolıwı kerek.
Joybarlaw hám aldınan etilgen maqsetlerdi esapqa alǵan halda strategiyalardı ámelge asırıw - sol áqibetinde resurslardan nátiyjeli hám aqılǵa say paydalanıwına alıp keliw. Strategiyalar tuwrı islep atirǵanı ústinen mudamǵı gúzetiw hám bahalaw mehanizmi ámeldegi bolıwı.
Rejege qarsı bolǵan strategiyalardıń atqarılıwın baqlaw hám bahalaw Yaǵnıy shubhasız hár qanday salıq basqarıwı procesine quramalılıq tuwdıradı. eger strategiyalar jumıs bermey qalsa, ol jaǵdayda olar modifikatsiya etiliwi yamasa jaǵday/holat ózgersa olarǵa (9 ) bólimdegi mehanizmnen paydalanǵan halda ózgertiwler kiritiliwi kerek. Bir qansha atqarıw kórsetkishleri bolıwı menen birge salıq tólewshilerdiń qulıq atvori hám sol pútkil baslı salıq ortalıǵı analiz etiliwi kerek. Gúzetiw hám analiz nátiyjeleri ulıwma tárzde salıq strategiyasınıń dawamıy analizi retinde qaytarılıwı kerek.

1.2 Salıq boyınsha minnetlemeniń atqarılıwı

Joqarıdaǵı sóz dizbegin Simon James óziniń “Salıqqa tartıw boyınsha Sózlik” kitabında tómendegishe táriyp beredi: salıq tólewshilerdiń nızamda belgilengen talaplar hám maqsetke kóre salıqlardı tólew boyınsha qálewi bolıp tabıladı. Tap sonday qálew basqa salıq salıq organı tárepinen da kútiliwi kerek. Úlken muǵdardaǵı salıq talapların orınlaw boyınsha ilimiy izertlewler “salıq tólewshilerdiń minez qulqına tásir etiwshi faktorlar ” ni úyreniwge qaratildi. Bul faktorlar kóplegen hár qıylıdaǵı izertlewlerde jası, jinsi, oily maǵlıwmatı, daromad dárejesi, dáramat túri hám tábiyatı, iyelep turǵan lawazımı, qábileti, irqi, hadallıǵı, quramalılıǵı, dáramat orgalari menen baylanısları, fosh etilishning itimallıǵı, sanksiyalar hám salıq stavkası, hám sol minnetlemelerin atqarılıwı boyınsha qárejetlerine baylanıslılıǵı anıqlandı. Kóplegen ilimiy ádebiyatlar salıq minnetlemesin orınlawdı ustap turıwshı/qorqıtıp turıwshı teoriyalıq strukturadan paydalanǵan halda kórip shıǵadı. Ulıwma juwmaq sonnan ibarat, hár bir shaxs salıq tólewde fosh bo'lish múmkinshiligınıń joqarılıǵı hám sazaylardıń shápáátsizligi sebepli salıq minnetlemelerin orınlawdan moyin tawlawdan qaytarip qalıwdı támiyinleydi. Salıq minnetlemelerin atqarmaw qaytarip turıwshı metod ekonomikanıń boljawlarınan birine tayanadi. Yaǵnıy salıq tólewshiler mudamı ózleriniń gózlegen dáramatların kóbeytiwge hám qárejetlerin kemeytiw boyınsha háreket etedi. Sonıg ushın salıq minnetlemelerin hám járiymalardı atqarmaǵan jaǵdaylarda olardı anıqlaw hám tiyislishe shara kóriw audit xızmetiniń zárúr ekenligi tastıyıqlaydı. Mudamı jazolash basqarıw princpıınıń zárúrligi ekenligi belgili bolsadalıq, oǵırı shápáátsiz shara kóriw, májbúrlew sistemanıń bar ekenligi puqaralardıń biyganalastırıp, ózinen uzaqlastırıwǵa hám mashqalanıń jamanlasıwına alıp keledi.

Salıq minnetlemelerin atqarmaw keri táreplerdi teń salmaqlılıqqa keltiriw hám basqa hár qıylı faktorlar qádirlenbeytuǵın taǵı bir taraw bolıp tabıladı. Salıq tólewshi óz jeke dáramatların kóbeytiwge háreket etedi bul bolsa salıq organı ushın joqarıdaǵı maqsetke soǵan erisiw ushın ketetuǵın qárejetlerdi sheshiwge yaǵnıy minimallastırıwǵa háreket etedi. Sonday bolsada bul salıq túriniń maqsetine baylanıslı. Mısalı, eger salıq maqseti áyne bir túrdegi minez qulıqtı yamasa iskerlikti aldın alıw bolsa, ol jaǵdayda salıq organı maqsetke erisiw ushın joqarılaw salıq stavkaların belgileydi.

Salıq siyasatınıń huqıqıy tiykarları

Salıq siyasatınıń huqıqıy tiykarları retinde ǵárezsizliktiń dáslepki jıllarında Ózbekstan Respublikasınıń 1991 jıl 31 avgustdaǵı «Ózbekstan Respublikasınıń mámleketlik ǵárezsizligi tuwrısında» gi Nızamı, Ózbekstan Respublikasınıń Konstitusiyası, Ózbekstan Respublikasınıń «Kárxanalar,shólkemler, birlespelerden alınatuǵın salıqlar tuwrısında» gi (1991 jıl 15 fevral),«Ózbekstan Respublikasınıń puqaraları, sırt el puqarası puqaralar hám puqaralıǵı bolmaǵanlardıń dáramat salıǵı tuwrısında» gi (1991 jıl 15 fevral), «Jergilikli salıqlar hám jıynawlar tuwrısında» gi (1993 jıl 7 may) Nızamları, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Húkimleri, Ózbekstan Respublikası Ministrler Keńesi hám Ministrler Keńesiniń Qararları sıyaqlı normativ hújjetlerden ibarat bolǵan bolsa, 1997 jılda qabıl etilgen Ózbekstan Respublikasınıń Salıq Kodeksi hám Ózbekstan Respublikasınıń «Mámleketlik salıq xızmeti tuwrısında» gi Nızamı joqarıdaǵı hújjetlerdiń ayırımların óz kúshin joytıwıǵa alıp kelgen bolsa, ayırımlarınıń huqıqıy bazasın keńeyiwine, kusheytiwine xızmet etip kelip atır. «Ózbekstan Respublikasınıń mámleketlik ǵárezsizligi tuwrısında» gi Nızamǵa muwapıq, sol kúnden itibaran Ózbekstan Respublikası óziniń ózbetinshe salıq siyasatını júrgizedi. Ózbekstan Respublikasınıń Konstitusiyasıda puqaralardıń minnetlerine salıqlardı tólew minnetlemesi da kiritilgen: «Puqaralar nızam menen belgilengen salıqlar hám jıynawlardı tólewge minnetli». Sonıń menen birge, Respublikamız aymaǵinda birden-bir salıq sisteması ámel etiwi jáne onı belgilew kepilligi haqqındaǵı gápler keltirilgen: «Ózbekstan Respublikası aymaǵinda birden-bir salıq sisteması ámel etedi. Salıqlar engiziwge tek Oliy májilis esaplanadı».

Búgingi kúnde Respublikamız salıq siyasatınıń huqıqıy tiykarları Ózbekstan Respublikasınıń Konstitusiyası, Ózbekstan Respublikasınıń Salıq Kodeksi, «Mámleketlik salıq xızmeti tuwrısında» gi Nızamı, húkimettiń basqa soliqqa tiyisli nızam, qararları, Prezident Húkimleri hám basqa normativ hújjetler menen anıqlama beriledi.

Házirgi waqıtta Respublikamız salıq siyasatınıń tiykarı Prezidentimiz tárepinen islep shıǵılǵan hám tabıslı tárizde ámeliyatda óz kórinisin tawip atırǵan ekonomikalıq rawajlanıwdıń bes printspı bolıp tabıladı. Salıq siyasatı áne sol printsplar tiykarında islengen bolıp, salıq salasındaǵı nátiyjeli ilajlar ámelge asırılıp atır.

II Bap. Ózbekstan Respublikası salıq siyasatı boyınsha qararlar hám analizler

2.1. Ózbekstan Respublikası salıq siyasatını jáne de jetilistiriw ilajları tuwrısında ”ǵı pármanı

2019-jıldıń 25 - Sentabr kúni Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tárepinen “Ózbekstan Respublikası salıq siyasatını jáne de jetilistiriw ilajları tuwrısında ”ǵı pármanı imzalandi.

birinshiden, pármanniń tiykarǵı maqseti - ekonomikada salıq jugin kemeytiw hám salıq rejimlerin birdeylestiriw esabına teń báseki sharayatını jaratılıwına qaratılǵan.

Atap aytqanda, 2000 jıldan berli Respublikamizda qosılǵan baha salıǵı stavkası 20 procent muǵdarında ámel etip, Ǵárezsiz Mámleketlerdiń Doslıq Awqamı mámleketleri arasında eń joqarılarınan biri edi.

Evropa birlespesi mámleketlerinde bolsa, qosılǵan baha salıǵı elege shekem bálent bolıp, Vengriyada 27 protsentti, Daniyada 25 protsentti, Ullı Britaniyada 20 protsentti, Fransiyada 20 protsentti hám Rossiya Federatsiyasida 20 protsentti quraydı.

Párman menen Respublikada qosılǵan baha salıǵı stavkası 2019- jıl 1- oktyabrden baslap, 20 procentten 15 procent etip belgilendi, yaǵnıy 25 procentke páseytirildi.

Qosılǵan baha salıǵınıń mámleket byudjeti dáramatlarındaǵı úlesi 30 procentten artıq. Sol inabatqa alınatuǵın bolsa, bul júdá keskin qádem ekenligi ańǵarıladi.

Dáslepki esap -kitaplarǵa kóre, byudjetke qosılǵan baha salıǵı túsimleri álbette azayadı.

Lekin, ekonomikalıq teoriyadan kelip shıǵılsa, biznes sub'yektleri jeńilliklerdi unamlı qabıl etip, taza hám ashıq jumıs alıp barıwǵa ótedi. Bul bolsa, eń za’ru’rli maqset.

Ekinshiden, párman menen isbilermenlik sub'yektlerin tolıq iskerlik kórsetiwleri ushın qıyınshılıqlarǵa sebep bolǵan, salıq shólkemleri tárepinen bank operatsiyaların toqtatıp qoyıw boyınsha ámeldegi tártip biykar etildi.

2019-jıldıń 1 - Sentabr jaǵdayına 18,6 mıń islep turǵan isbilermenlik sub'yektleriniń bank operatsiyaları toqtatilǵan bolıp, bul óz gezeginde, olarǵa óndiriste zárúr shiyki zat satıp alıw yamasa za’ru’rli texnologiyalıq úskene ushın pul ótkeriw, mıynet haqını tolıq beriw múmkinshiligin sheklep qoyıp atırǵan edi.

Keleside, aldıńǵı shet el tájiriybeden kelip shıǵıp, mámleket salıq xızmeti shólkemleri tárepinen salıq tólewshilerdiń sawda banklerindegi esap nomerlerin “qáwipti analiz etiw” (risk-analiz) hám eskertiwshi ilajlardı qollaǵan halda, 30 kúnnen kóp bolmaǵan múddetke toqtatıp turıw rejimin islep shıǵıw jáne bul normalardı jańa tahrirdagi Salıq kodeksi proektine kiritiledi.

Úshinshiden, mıynet haqı fondına salıq salıwdaǵı parıqlarǵa toqtatıw berildi.

Atap aytqanda, 2020 - jıldan byudjet hám ayırım dárejedegi salıq tólewshilerden tısqarı, barlıq sub'yektler ushın birden-bir sociallıq tólew stavkası 25 procentten 12 procentke túsirildi.

Esap -kitaplarǵa kóre, 4609 bunday kárxanalarda miynet qılıp atırǵan 664871 dana puqaralardıń mıynet haqı fondınan kelesi jılı orta esapta 3 trillion swmdı tejep qalǵan halda, isleytuǵınlardıń real dáramatların asırıwǵa jóneltiriw múmkinshiligi júzege keledi.

Prezidenttiń usı pármanı isbilermenlik sub'yektleri ushın jáne de jeńillikler jaratıp, mámleketimizde biznes processleriniń jedellesiwi, ishbilermenlik ortalıǵın jáne de jaqsılaw hám xalıqtıń dáramatların asırıwında za’ru’rli faktor boladı.

Isbilermenlik sub'yektleri ushın tolıq túrde teń báseki sharayatın jaratıw ushın keyingi qádem, jaqın kúnlerde qosılǵan baha salıǵı boyınsha ámeldegi jeńilliklerdi biykar etiliwi kútilip atır.

Sol munasábet penen, salıq shólkemleri tárepinen salıqqa ólshewli bazanı keńeytiw ushın zamanagóy IT-texnologiyalarınan keń paydalanǵan halda, kóbirek maǵlıwmatlardı toplaw, analiz etiw hám nátiyjeli (sanalı ) salıq jıynawǵa ótiw talap etiledi.

2.2. Ózbekstan Respublikası makroekonomikalıq kórsetkishler, 2020-jılǵa mólsherlengen parametrler

Makroekonomikali'q kórsetkishler, salıq -byudjet siyasatı hám 2020 -jılǵa mólsherlengen parametrler kórip shıǵıldı

Ózbekstan Respublikası Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 31-oktyabr kúni makroekonomikali'q kórsetkishler, salıq -byudjet siyasatı, mámleketlik byudjetiniń bıyılǵı jılda kútilip atırǵan atqarıwı hám 2020 -jılǵa mólsherlengen parametrler talqılawına arnalǵan jıynalıs ótkerdi.

Mámleketlik byudjeti degende, áwele, mámleketlik pul qarjılarınıń fondı túsiniledi. Salıqlar, bajıxana jıynawları hám basqa túrdegi tólewler kórinisinde jıl dawamında mámleketlik ǵáziynesine kelip túsken aqshalar, yaǵnıy, túsimler arqalı mámleket byudjeti qáliplestiredi. Usı aqshalar, óz gezeginde, turmısımızdıń hár qıylı iskerlik tarawıları, qatar sociallıq tarawlar rawajlanıwı ushın maqsetli jóneltiriledi.

Eskertiw kerek, 2018-jıldıń 22-avgust kúni Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev "Byudjet maǵlıwmatlarınıń ashıqlıǵın hám byudjet processinde puqaralardıń aktiv qatnasın támiyinlew ilajları tuwrısında" ǵı sheshimge qol qoydı.

Usı sheshimge muwapıq, byudjet maǵlıwmatlarınıń ashıqlıǵın jáne de asırıw maqsetinde byudjet qarjılarınıń qáliplesiwi hám sarıplanıwı ústinen parlament hám jámiyetshilik qadaǵalawın ornatıwdıń jańa rejimi belgilengen.

Usı sistemaǵa kóre, 2020 -jıldan baslap mámleketlik byudjeti nızam formasında qabıl etiledi hám xalıq wákilleri tárepinen qadaǵalawǵa alınadı. Parlamentke usınıs etiletuǵın Byudjet tuwrısındaǵı nızam proektinde hám Byudjetnomada xalıq hám sırtqı hamkorlarımızǵa mámleket byudjetiniń awhalı ashıq -aydın, xalıq ara standartlarǵa muwapıq tárizde kórsetiledi.

Respublika byudjeti boyınsha normativ hújjetler Oliy Majlis tárepinen, jergilikli byudjetler bolsa orınlardaǵı xalıq deputatları keńesleri tárepinen qabıl etiledi. Qalaberse, qárejetler tarawlar boyınsha emes, ministrlik hám keńseler kesiminde tastiyiqlanadi. Keńseler ǵárezsizligin asırıw menen birge, qárejetlerdiń nátiyjesi ushın juwapkerligi de kúsheytirilmekte.

Engizilip atırǵan jańa sistemanıń taǵı bir ayriqsha tárepi - oraylasqan byudjet siyasatınan basqıshpa-basqısh waz keshiw. Mısalı, jergilikli byudjetler tabısın bekkemlew maqsetinde avtomototransport quralların dizimnen ótkeriw jıynawları jergilikli byudjetke ótkerilmekte. Alkogol ónimleri hám mobil baylanıs xızmetin kórsetiw ushın aksiz salıǵı túsimleri xalıq sanınan kelip shıǵıp aymaqlar ortasında qayta bólistiriledi. Qosılǵan baha salıǵı hám yuridikalıq shaxslardan alınatuǵın payda salıǵı boyınsha prognozdan arttırıp orınlanǵan bólegi tolıq aymaqlarda qaldırıladı.

2020 -jıldan baslap jergilikli byudjetlerdiń qosımsha dáramatları keńesler tárepinen maqullanǵan jónelislerge ajratıladı. Tek keshiktirip bolmaytuǵın qárejetlerǵana hákimlikler tárepinen tastiyiqlanıwı hám keyinirek olardıń tuwrı sarplanganı haqqında keńesler aldında esabat beriliwi kerek. Mámleketimiz ekonomikasınıń tiykarǵı makroekonomikali'q kórsetkishleri, kelesi jılǵa mólsherlenip atırǵan prognoz parametrleri, ekonomikaǵa tásir etiwi múmkin bolǵan ishki hám sırtqı faktorlar tereń analiz etildi.

Xalıq ara ekspertler, atap aytqanda Xalıq ara valyuta fondı bıyılǵı jılda jáhán jalpı ónimi ósiwi dáslepki prognozǵa salıstırǵanda 1 procentke shekem azayıp, 3 procent bolıwın bahalaǵan. Mámleketimizdiń tiykarǵı sawda hamkorlari bolǵan mámleketlerde de ekonomikalıq pát páseygen. Jáhán bazarında báseki kem-kemnen kúsheyip, ayırım mámleketler ortasında "ekonomikalıq urıslar" dawam etpekte. Bul faktorlar Ózbekstan ekonomikasına tásir etpey qalmaydı, álbette.

Prezidentimiz makroekonomika hám mámleketlik byudjeti parametrlerin usı qáwip-xaterlerdi esapqa alıp belgilew kerekligin aytıp ótti.

- Ekonomika tarmaqların "ayaqqa turǵızıw", básekige shıdamlı etiw ushın keyingi eki jılda olarǵa barlıq múmkinshilikler berildi. Biraq, bul múmkinshiliklerden paydalanıp, qaysı tarmaq miynet ónimliligin asırdı, ónimler básekige shıdamlı bolıwı hám eksport quramında tayın ónimler úlesi kóbeyiwin támiyinley aldı? Ókiniw menen aytamiz, qandayda-bir tarmaqtı búgingi kúnde "zor isledi yamasa joqarı nátiyje berdi", dep ayta almaymız,- dedi Shavkat Mirziyoyev.

Ekonomika tarmaqlarındaǵı sistemalı máseleler, inflyatsiya dárejesinń 16 procentten páseymegeni xalıq tólew qábiletine unamsız tásir jetip atırǵanı kórsetip o'tildi.

- Tiykarǵı wazıypamız - xalqımızǵa múnásip jumıs orınların jaratqan halda, dáramatlardı asırıw. Orınlarda ekonomikalıq aktiv xalıq kóp. Adamlarımız dáramat tawıp, turmıs sharayatın jaqsılaw ushın miynet etiwdi qálep atır. Onıń ushın xalıq tólew qábiletin asırıw hám bazarda ónimlerge turaqlı talap qáliplestiriw arqalı óndiris kólemin kóbeytiw hám ekonomikalıq ósiwdi támiyinlewimiz kerek,- dep aytıp ótken edi mámleketimiz basshısı.

Mısal ushın, konditer ónimleri, tayın sút hám gósh ónimleri, sherbet hám salqın ishimlikler óndiris boyınsha 100 den zıyat za’ru’rli investitsiya joybarlarınıń ámelge asırılıwı nátiyjesinde tutınıw talabı qandırılıp, inflyatsiya normalastırılıwı múmkinligi jazıp qoyıldı.

Azıq-awqat, gósh, un hám konditer ónimleri, kiyim-keshek, ayaq kiyim, elektrotexnika, farmacevtika óndiris kólemin 2020 -jılda sezilerli kóbeytiw boyınsha kompleks ilajlar jobası islep shıǵıw boyınsha tapsırmalar berildi.

Inflyatsiya dárejesine tásir jetip atırǵan taǵı bir faktor ónimler ózine túser bahası joqarılıǵı bolıp tabıladı. Sol sebepli kishi hámeldarlarǵa mámleket úlesi bolǵan barlıq kárxanalarda ónim ózine túser bahasın analiz etip, quwatlardı modernizaciyalaw hám keńeytiw, zárúr jaǵdaylarda jeke sektorǵa beriw boyınsha wazıypalar qoyıldı.

Kelesi jılda 153 dana iri investitsiya proektin jaysha paydalanıwǵa tapsırıw emes, bálki básekige shıdamlı ónim islep shıǵarıp, jalpı ishki ónim kólemi hám jumıs orınlarındı kóbeytiw zárúrligi jazıp qoyıldı.

Sońǵı jıllarda islengen 23 dana kárxana tómen quwatlarda islep atirǵanı, joybarlastirilǵan ayırım proektler waqıtında iskerlik baslamaǵanı sın etildi.

Ministrler Mákemesine ekonomikalıq ósiw hám eksport potencialın asırıwǵa xızmet etetuǵın, byudjetke túsimlerdi kóbeytetuǵın investitsiya proektlerin qáliplestiriwge juwapker bolǵan mudamı Jumısshı komissiya dúziw, investitsiya proektleri hám óndiris kórsetkishleri atqarılıwın talqılaw etip barıw boyınsha tapsırma berildi.

Eksport quramı, sırtqı bazardaǵı talap hám jurtımız kárxanalarınıń ondaǵı ornı tereń analiz etildi.

Ózbekstan eksportiniń 50 procentinen joqarısın elege shekem gaz, altın, gúmis, mıs, rux, polietilen sıyaqlı shiyki zatlar qurap atırǵanı, arzan shiyki zat ámeldegi bolǵan tarmaqlar boyınsha óndiris hám eksport jetkiliklishe jolǵa qoyılmay atırǵanlıǵı kórsetip o'tildi.

Mısalı, mámleketimizde ayaq kiyim eksporti boyınsha keminde 1,5 milliard dollarlıq potencial bolsa -da, házirde málim bul baǵdardaǵı kórsetkish 200 million dollarǵa da jetpeydi.

Investitsiyalar hám sırtqı sawda ministrligi, " O'zcharmsanoat" awqamına terini tereń qayta islep, hayallar ayaq kiyimleri hám sumkalari, sport úskeneleri hám basqa tayın parfyumeriya-galantereya buyımların satıwshılıq ónimleri óndiristi keńeytiw arqalı eksport kólemin 2 ese asırıw wazıypası qoyıldı.

Toqımashılıq ónimleri eksporti sońǵı eki jılda 2 esege asıp, 1 milliard 600 million dollarǵa jetken sonda da, onıń derlik yarımın kelebe-jip quramaqta.

Sol sebepli Ekonomika hám sanaat ministrligi, " O'zto'qimachiliksanoat" awqamına eksportqa tayın ónimler úlesin asırıw boyınsha kórsetpeler berildi.

Taǵı bir analiz: dúnyada mıywe-palız eginleri ónimleriniń sırtqı bazarı 205 milliard dollardı quraydı. Jurtımızdan bul bazardaǵı úlesi bolsa bir procentke de jetpeydi.

Awıl xojalıǵı ministrligi hám " Ózbekoziqovqatxolding" kompaniyasına mıywe-palız egingershilikke qániygelesken 55 dana rayonda eginlerdi tuwrı jaylastırıw, "ónim jetistiriw - satıp alıw - saqlaw yamasa qayta islew - eksport" shınjırın jaratıwshı kooperatsiyalar shólkemlestiriw arqalı eksport kólemin basqıshpa-basqısh 5 milliard dollarǵa jetkiziw wazıypası qoyıldı.

Mashinasazlıq hám elektrotexnika tovarlarınıń qosılǵan ma`nisi joqarı, dúnyada olarǵa mudamı talap ta bar. Lekin tarmaq kárxanaları bul múmkinshilikten tolıq paydalanbay atır. Sonnan kelip shıǵıp, tarawdıń kishi hámeldarlarına qońsılas mámleketler menen sawdanı rawajlandırıwdıń, eksport kólemin 2-3 ese asırıw boyınsha tapsırmalar berildi.

Sońǵı úsh jıldaǵı aktiv investitsiya aǵımı sebepli tarawdıń hám aymaqlarǵa kóp aqsha jóneltirilgeni qayd etiler eken, jalb qılınıp atırǵan hár bir dollardıń nátiyjeliligine tiykarǵı itibar qaratıw kerekligi kórsetip o'tildi.

- Barlıq basshılar anıq bilip olsin - qatań esap -kitap, texnikalıq-ekonomikalıq tiykarlarsız qandayda bir bir proektti finanslıq támiynlewge ruxsat berilmeydi,- dedi Prezident.

Bas ministr basshılıǵında sırtqı qarız esabına ámelge asırılatuǵın proektler nátiyjeliligin baqlaw boyınsha komissiya shólkemlestirip, juwapker keńselerdiń esabatın qabıllaw zárúrligi ta'kidlandi.

Prezidentimiz ǵayratı menen ámelge asırılǵan salıq túpkilikli ózgerisleri túsimler kóbeyiwinde unamlı nátiyjeler berip atır. Bunı xalıq ara finanslıq institutlar da tastiyiqlamaqta.

Mısalı, qosılǵan baha salıǵı tólewshileri sanı 12 ese, payda salıǵı tólewshileri sanı 6,5 esege asqan. Mıynet haqına salıstırǵanda salıq júgi keskin páseytirilgeni nátiyjesinde dáramat salıǵı tólewshileri sanı 700 mıńǵa, usı salıq túsimi bolsa 2 esege arttı.

Usı reformalardıń dawamı retinde usı jıl 1-oktyabrden qosılǵan baha salıǵı 20 procentten 15 procentke túsirilip, qatar jeńillikler biykar etildi. 2020 -jıl 1-yanvardan bolsa mámleket úlesi bar kárxanalarǵa da birden-bir sociallıq tólew 25 procentten 12 procentke shekem páseytiriledi. Bul sharalar nátiyjesinde kelesi jılda salıq tólewshiler qálewinde 12, 8 trillion swm muǵdarında aqshalar qaladı.

Prezidentimiz Mámleketlik salıq komiteti hám Mámleketlik bajıxana komitetine 2020 -jıl ushın prognoz etilgen byudjet túsimini támiyinlew maydanınan tapsırmalar berdi. Bunda elektron esap -faktura, zamanagóy markirovka, onlayn kassa mashinası sıyaqlı aldıńǵı texnologiyalardı keń engiziw arqalı salıq basqarıwshılıǵın jaqsılaw zárúrligi kórsetip o'tildi. Bajıxana shólkemlerinde nátiyjeli isleytuǵın jańa vertikal sistemanı qáliplestiriw, bunda import qılınıp atırǵan tovarlar narxin haqqaniy bahalaw, risk-analiz hám basqa zamanagóy usıllardı keń qóllaw, sonıń menen birge, ishki qadaǵalawdı kúsheytiw boyınsha kórsetpeler berildi.

Mámleketimiz basshısı salıq jugin tómenletiw ekonomikaǵa hám xalıq párawanlıǵına unamlı tásir etiwin inabatqa alıp, bul máselege bólek itibar qaratıw zárúr ekenligin aytıp ótdi. 2020 -jıl byudjetiniń qárejetler bólegi de tereń analiz etildi.

Atap aytqanda, kelesi jılı sociallıq tarawlar ushın mámleketlik byudjetinen ajratılatuǵın aqshalar kólemi artıwı názerde tutılǵan. Mısalı, den sawlıqtı saqlaw sistemasına jóneltiriletuǵın qárejetler bıyılǵı jıldaǵıǵa salıstırǵanda 18 procentke, bilimlendiriw tarawına - 10 procentke hám ilim rawajlanıwına - 47 procentke ko'beyedi. Qalaberse, tálim, medicina, isbilermenlikti qollap-quwatlaw, awıl xojalıǵın rawajlandırıwdıń, infratuzilmalarni jaqsılaw sıyaqlı jónelislerde 100 ge jaqın maqsetli programmalar joybarlastirilǵan.

Xalıqtı dári ónimleri menen támiyinlew ushın 1,3 ese, balalar sportı programması ushın 3 ese, geologiya-qıdırıw jumısları programmasına 4 ese kóp aqsha ajıratıw mólsherlengen.

Sonıń menen birge, paxtashılıq hám baǵshılıqta suw tejewshi texnologiyalardı engiziw, awıl xojalıǵı texnikasını satıp alıw qárejetlerine da bólek orın berilgen.

Prezidentimiz qárejetler boyınsha eń ústin turatuǵın wazıypa finans-byudjet intizami, jóneltirilip atırǵan hár bir swm ekonomika ushın qanday nátiyje berip atırǵanı tiykarǵı kriterya bolıwı kerekligin aytıp ótdi. Finans ministrligi hám Esap palatasına byudjetten finanslastırılatuǵın programmalardıń maqsetli indikatorların belgilew hám atqarılıwın bahalaw rejimin islep shıǵıw wazıypası qoyıldı.

Hákimliklerdiń finanslıq ǵárezsizligin támiyinlew maqsetinde aymaqlıq finans shólkemlerin tolıq jergilikli mámleketlik shólkemleri strukturasına ótkeriw zárúrligi ta'kidlandi.

Avtomobil jolı, irrigatsiya, melioratsiya sıyaqlı tarawlarǵa investitsiya qárejetleri boyınsha úsh jıllıq programma islep shıǵıw boyınsha da wazıypalar belgilendi.

Talqılanǵan barlıq táreplerdi esapqa alıp, "2020 -jıl ushın Mámleketlik byudjeti tuwrısında" ǵı nızam proektin Oliy majlistiń Nızamshılıq palatasına usınıw kerekligi jazıp qoyıldı.

Ózbekstan pul-kredit siyasatınıń tiykarǵı baǵdarları

Ózbekstan pul-kredit siyasatınıń tiykarǵı baǵdarları tastiyiqlandi

Monetar siyasattıń 2019 jıl hám 2020 - 2021 jıllar dáwirine mólsherlen - gen tiykarǵı baǵdarları haqqında.

2018 jıl 24 noyabrde Ózbekstan Oraylıq banki Basqarıwdıń ashıq jıynalısı bolıp ótti. Ol jaǵdayda Monetar siyasattıń 2019 -jıl hám 2020 -2021 jıllar dáwirine mólsherlengen tiykarǵı baǵdarları kórip shıǵıldı hám tastiyiqlandi.

Orta múddetli keleshekte pul-kredit siyasatınıń za’ru’rli wazıypaları retinde inflyatsiya dárejesin tómenletiw hám inflyatsion targetlash rejimine ótiw ushın tiykar jaratıw, atap aytqanda pul-kredit siyasatı instrumentleri hám transmission mexanizmlerin rawajlandırıw sıyaqlı wazıypalar belgilep alındı.

Pul-kredit siyasatınıń tiykarǵı baǵdarları programmalıq hújjet esaplanıp, ol usı makroekonomikali'q jaǵday hám sırtqı ekonomikalıq jaǵday analizi, sonıń menen birge sırtqı hám ishki sharayatlardıń rawajlanıw prognozları tiykarında islep shıǵılǵan.

Usı hújjet óz ishine, orta múddetli keleshekde pul-kredit siyasatınıń maqset hám printspları, pul-kredit salasında ámelge asırılǵan jumıslar analizi hám kutilayotgan nátiyjeler, makroekonomikali'q rawajlanıw stsenariyleri hámde orta múddetli keleshekde pul-kredit siyasatı instrumentlerin jetilistiriw ilajlarını qamtıp alǵan.

Aldınǵı jıllardan ayrıqsha túrde bıyılǵı jılda tiykarǵı jónelisler kelesi 3 jıllıq dáwir ushın islep shıǵılıp, ol jaǵdayda ekonomikanıń rawajlanıwı stsenariyler tiykarında kórip shıǵıldı. Tiykarǵı stsenariyge kóre kelesi jıllarda ekonomikalıq rawajlanıw tendentsiyalarınıń dawam etiwi hám sırtqı sharayatlardıń sezilerli dárejede ózgermeytuǵınlıǵı hámde salıq salasında hám strukturalıq túpkilikli ózgerisler boyınsha basqıshpa-basqısh kutilgan nátiyjelerge eriwilib barılmaqtası názerde tutılǵan. Muqobil (abırjı ) stsenariyde bolsa, sırtqı ekonomikalıq sharayatlardıń jamanlashuvi hám ámelge asırılatuǵın strukturalıq reformalardıń páseytiwuvi shama etilgen.

Ekonomika rawajlanıwınıń tiykarǵı stsenariysine tiykarınan JIÓ ósiw páti 2018 jıl juwmaǵına kóre 5,2 procent, 2019 jılda bolsa 5,4 procent bolıwı prognoz etińmoqda. Ótken hám usı jıllarda investitsion aktivliktiń asıwı hámde ekonomikanıń real sektorında alıp barılıp atırǵan túpkilikli ózgerisler nátiyjesinde keyingi jıllarda ekonomikanıń ósiw pátlerin jáne de tezleniwi kútilip atır.

Oraylıq bank qayta finanslash stavkası 16 %gacha asdı

Tiykarǵı stsenariydegi kóre jıllıq inflyatsiya dárejesinń prognoz kórsetkishleri 2018 jılda 16 -17 protsentti, 2019 jılda 13, 5-15, 5 protsentti hám 2020 jılda 10 -12 protsentti quraydı. 2021 jıldan baslap jıllıq inflyatsiya dárejesi bir xanalı kórsetkishne shekem tómenlewi kútilip atır.

Orta múddetli keleshekde inflyatsiyani keltirip shıǵarıwshı tiykarǵı faktorlar investitsion aktivliktiń asıwı nátiyjesinde ekonomikada payda bolatuǵın joqarı talap hám tártiplestiriletuǵın nırqlardıń liberallashtirilishi bolıwı kútilip atır. Bunda, mámleketlik kárxanalarını isloh etiliwi (jekelashtirishi) sheńberinde ekonomikaǵa kapital qoyılmalar kóleminiń ósiwi keyingi jıllarda investitsion aktivlikti xoshametlentiretuǵın tiykarǵı faktor boladı.

Tiykarǵı stsenariyde salıq reformalarınıń nátiyjeli ámelge asırılıwı, “byudjet qaǵıydası ”ning ámeliyatǵa engiziliwi, fiskal hám monetar siyasatlardıń muwapıqlıǵın rawajlanıwlashtirilishi hámde ekonomikanı kreditlash kóleminiń ósiw pátlerinń maqul túsetuǵınlashtirilishi (2019 jılda 25 procent) názerde tutılǵan.

Muqobil ssenariyde bolsa, sırtqı hám ishki sharayatlardıń jamanlashuvi hámde strukturalıq reformalardıń kutilgan nátiyje bermasligi esabıǵa 2019 jılda inflyatsiya dárejesinń 17-18 procentke shekem ósiwi kútilip atır.

Eki stsenariyde da Oraylıq bank pul-kredit siyasatını júrgiziwde i'qti'yatli'ona jantasıwdan paydalanıp, pul-kredit sharayatların bir ırǵaqda qatańlashtirib barıwdı ańlıp atır. Bunda, muqobil stsenariyde jáne de qatańlaw sharalardan paydalanıladı.

Juwmaqlaw

Juwmaqlap aytatuǵın bolsam, 2020 -jıldan baslap jergilikli byudjetlerdiń qosımsha dáramatları keńesler tárepinen maqullanǵan jónelislerge ajratıladı. Tek keshiktirip bolmaytuǵın qárejetlerǵana hákimlikler tárepinen tastiyiqlanıwı hám keyinirek olardıń tuwrı sarplanganı haqqında keńesler aldında esabat beriliwi kerek. Mámleketimiz ekonomikasınıń tiykarǵı makroekonomikali'q kórsetkishleri, kelesi jılǵa mólsherlenip atırǵan prognoz parametrleri, ekonomikaǵa tásir etiwi múmkin bolǵan ishki hám sırtqı faktorlar tereń analiz etildi.

Prezidentimiz makroekonomika hám mámleketlik byudjeti parametrlerin usı qáwip-xaterlerdi esapqa alıp belgilew kerekligin aytıp ótti.

Paydalanılǵan ádebiyatlar

O’zbekiston Respublikasiniń Konstitutsiyasi. – Toshkent: O’zbekiston, 2014. -40 b.
O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi: Rasmiy nashrO’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi - T.: “Adolat”, 2008 y. -692 B
O’zbekiston Respublikasining Budjet kodeksi. O’zbekiston Respublikasi
qonun hujjatlari to’plami, 2013-yil., 52-I-son.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014-yil 4-dekabrdagi “O’zbekiston Respublikasining 2015-yilgi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar prognozi va Davlat budjeti parametrlari to’g’risida”gi 2270-sonli qarori
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015-yil 4-dekabrdagi “O’zbekiston Respublikasining 2015-yilgi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar prognozi va Davlat budjeti parametrlari to’g’risida”gi 2455-sonli qarori
Vahobov. A.V, Malikov. T.S: Moliya. Darslik. T: “Noshir” Toshkent
2011-y. -711 b.
Malikov T.S., Jalilov P.T. Budjet-soliq siyosati. Darslik – T.: Akadem
nashr, 2011. – 472 b.
Malikov T. Haydarov N. “Moliya: umumdavlat moliyasi” O‘quv
qo‘llanma, Toshkent, “IQTISOD-MOLIYA”, 2009 y, - 556 b.
Usmonov Q.A, Byudjet daromadlarini rejalashtirish jarayoni, usullari va
ularni takomillashtirish yo’nalishlari. //“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. 2014. № 4

Internet saytlari:

http://www.gov.uz -O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi rasmiy sayti
http://www.soliq.uz-O’zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasi
rasmiy sayti
http://www.lex.uz (O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi)
http://www.press-service.uz-O’zbekiston Respublikasi Prezidenti axborot
markazi sayti
http://www.stat.uz (O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi
rasmiy sayti)
http://www.mf.uz (O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi Rasmiy sayti)

Download 49.33 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: