Joba: Kirisiw Tiykarg’I bo’lim

Juwmaqlaw
Dawıslar engarmonizmi. Háriplik sistema
Bálentligi birdey lekin atı hám jazılıwı hár-qıylı bolǵan teksheler teńligine dawıslar engarmonizmi dep ataladı. Hár bir dawıs ózinden yarım ton tómende yamasa joqarıda jaylasqan bolıwı múmkin. Mısalı ; fa-diez yamasa si-bemol. Paydaa tekshe tiykarǵı tekshe menen birdey bolıwı múmkin. Mısalı ; si diez do, fa bemol mi yamasa barabariga tómenlewi yamasa eliriwi de múmkin. Mısalı ; fa dubl diez - sal, mi dubl, bemol - re. Dawıs qatardıń qasında jaylasqan eki tekshesi arasında payda bolǵan yarım Tonga diatonik yarım ton dep ataladı. Bularǵa mi-fa hám si-do lar kiredi. Kóterilgen yamasa pasaytirilgan paydaa teksheler arasında da diatonik yarım tonlar payda boladı. Xromatik yarım ton dep tiykarǵı tekshe kóterilse yamasa tómenlese arasında yarım ton payda bolǵanda aytıladı.
Diatonik pútkil tonlar dep do-re, re-mi, fa-solg', solg'-lya, lya-si aralıqlarǵa aytıladı jáne bulardan tısqarı eki paydaa tekshe arasında da payda bolıwı múmkin. Xromatik pútkil tonlar dep tiykarǵı tekshe eki ese eliriwi yamasa tómenlew nátiyjede payda bolǵanda aytıladı. Ámeliyatda dawıslar bugin menen jazılıwınan tısqarı, Lotin alfaviti tiykarında hárip menen jazıladı. Mısalı :
C D E F G A H
Do re mi fa sal lya si
Hámme tekshelerde Si bimolg' dagida qosımsha buwın bolmaydı. B yamasa b hárıbi menen jazıladı. Es buwında dawıslı a hám e háripler ushrassa, aytılıwdıń qolay bolıwı ushın ; mi bemolg' ees ornına es, lya bemolg' aes ornına as jazıladı. Oktavalarni belgilewde háripler ústine qosımsha etip nomerler yamasa sızıqlar jazıladı. Úlken hám kishi oktavalarning dawısı úlken yamasa kishi háripler menen jazıladı. Mısalı ; úlken oktavaning lya dawısı úlken A hárıbi menen kishi oktava kishi a hárıbi menen jazıladı. Birinshi oktavada besinshi oktavagacha bolǵan dawıslar qaysı oktavaga tiyisli bolsa, sonday nomer yamasa sızıqlar hám kishi háripler menen belgilenedi. Mısalı ;
1 oktava do dawısı - c yamasa c1
2 oktava re dawısı - d yamasa d2
3 oktava mi dawısı - e yamasa e3
4 oktava fa dawısı - f yamasa f4
5 oktava do dawısı - c yamasa c5

Paydalanilg’an a’debiyatlar

1. 
   T.Ye.Solomonova, 0 ‘zbek musiqasi tarixi. -Т., 1981
   
2. 
   I.Rajabov, Maqomlar masalasiga doir. -Т., 1963-j.
   
3. 
    O.Matyoqubov, Maqomot. -Т., 2004-j.
   
4. 
   Akbarov Il. Musiqa lug’ati T., San’at 1990 jil.
   
5. 
   Vizgo T. O’rta Osiyo musiqa asboblari. Moskva., 1980 jil.
   
6. 
   Karomatov F. O’zbek chlg’uchilik musiqasi. Moskva., Muzika 1980 jil.
   
7. 
   Odilov A. O’zbek xalq cholg’u asboblarida ijrochilik tarixi. Toshkent., O’qituvchi 1995 jil.