Joba: Ma’mleketlik kadastri tu’sinigi ha’m onın’ mazmunı

Italiyada 1162 jıllar a’tirapında fiscal maqseti menen jer kadastrı du’zilgen. Milanda 50 jıl dawamında (1260-1310 jillar) kadastr syomkaları o’tkizilgen, biraq syomka na’tiyjelerinen salıq alıw dizimin ornatıw ushın mag’lıwmatlar alınbag’an.
Angliyada birinshi kadastr 1066 jıllarda payda bolg’an, onın’ maqseti ko’shpes mu’lkke salıq belgilew bolg’an. Bul kadastr xalıq ta’repinen “Ba’rshenin’ ulıwma sud ku’ni kitabı” (“Domesday book” yaki “Kнига Дня Всеобщего суда”) dep atalg’an, egerde kimdir salıq sho’lkemlerin aldag’an bolsa, aqıbette og’an qarsi qollanıwı mu’mkin bolg’an.
Franciyada birinshi kadastrlardın’ ma’lim bolıwı 1269 jıl. Da’slep “Esaplar kitabı” dep atalg’an kadastr jen’iske erise almadı. Tek g’ana Luyi XIV da’wirinde og’an tiyisli bolg’an “Tabaqasına qaramay kadastr adamlardı ten’lestiriw kerek” degen belgili so’zinen keyin francuzlar kadastr syomkası tiykarında fiskal dizimin qollay aldı.
Jan’a era jıllarında islep shıg’ılg’an a’sbaplar ha’m usıllar kadastr ushın su’wretke alıwg’a sezilerli da’rejede ta’sir ko’rsetti.1608 jıl Galileo Galiley ta’repinen 100 ma’rte u’lkeytirilgen teleskop oylap tabıldı. 1590 jılda Avstraliyalıq matematik Yan Priterius «Мenzula Pritoryani» atı menen zamanago’y planshet tayarladı.1615 jıldа Lius tgulyatsiyanı topgrafiyada qollaw usılın baspadan shıg’ardı. 1730 jıl birinshi teodolit oylap tawıldı.
Basqa tu’rdegi kadastrlardın’ rawallanıwında Franciya kadastrı ayrıqsha orıng’a iye dep esaplanadı. 1801 jıllarda Napoleon franciya aymag’ında ko’shpes mu’lkke salıqtın’ a’dalatlı bo’listiriwdi u’yrenip shıg’ıw ushın komissiya du’zdi. Onnan aldın 1800 ayrıqsha aymaqlarda kadastr ushın su’wretke alıw isleri o’tkizildi. O’tkizilgen isler na’tiyjesinde esaplang’an salıq mug’darın basqa aymaqlarda da salıstırıw usılı menen qollaw ko’zde tutılg’an edı, biraq alıng’an na’tiyjeler qanaatlandırarsız bolıp shıqtı, na’tiyjede pu’tkil Franciya aymag’ın kadastr su’wretke alıw kerekligi haqqında qarar qabıl etıldi. Sol sebepli 1814 jılg’a shekem 12 million gektar aymaqta 36 million obektlerde, 9 mın’ aymaqlıq okruglarda syomka jumısları o’tkizildi. Kаdastr ushın su’wretke alıw tiykarınan fiksal ha’m yuridikalıq xarakterde o’tkizildi.
Bul waqıtqa kelip tu’rli ma’mleketler kadastr ushın su’wretke alıwdı baslap jiberdi. Filip 11 padshalıq da’wirinde Ispaniyada birinshi ma’retebe ko’shpes mu’lkti bahalaw boyınsha statistikalıq jumısları o’tkizildi. Sonın’ menen birgelikte oppoziciyadag’ı iri latin fundistler fiscal sistemasın na’tiyjeli qollaw imkaniyatın bermedi. Orta a’sirde kadastr ushın su’wretke alıw ha’m jer kadastrın ju’ritiwdin’ tiykarg’ı printcipleri Rim imperiyası da’wirindegi kadastr islerinen kemnen-kem parıq qılar edi (jerler arqan ya’ki jezla jardeminde tuwrı sızıqlı o’lshengen, geometriyalıq bilimler ha’m esaplawlardan bos paydalang’an ), 1718 jıldg’a kelip Milanlıq Djovanni Djakomo Marioni ilimiy usıllarg’a tiykarlang’an jer ushastkalarının’ shegaraların triangulyatsiya usılında ha’m poligonometriyalıq tarmaq penen anıqlawg’a tiykarlang’an birinshi kadastrdı islep shıqtı.
Bul kadastr hu’jjeti retinde menzuladan paydalanıp 1:2000 mashtabta islengen ba’rshe awıl ja’ma’a’ları ortalıq (ситуационные) kartaları esaplang’an. Kаrtada ayrıqsha ja’ma’a’lardın’ iyeligindegi jer ushastkaları (парцеллар), sonın’ menen birgelikte iyeliktin’ maydanı, topıraq tu’ri, alınatug’ın sap payda ko’rsetilgen, bul mag’lıwmatlar salıqqa tartıw ushın tiykar bolıp esaplang’an.
Bul kadastr o’zinin’ sapası ha’m anıqlıg’ı sebepli Мilan kаdastri dep at alg’an, 1760 jıl 1 yanvardan baslap ku’shke kiritilgen ha’m XIX a’sirde Franciya, Belgiya, Avstriya, Gollandiya, Shvetsariya kadastrların islep shıg’ıw ushın u’lgi esaplanadı.