JOBA;
1.Ulıwma maǵlıwmatlar 2. Qurılıs rastvorlarınıń túrlerge bóliniwi 3. Qurılıs rastvorları ushın materiallar Baylanıstırıwshı zatlar.
Qurılıs rastvorı kompozicion material bolıp, mineral baylanıstırıwshı zat, suw, mayda toltırǵısh hám rastvor qásiyetlerin jaqsılawshı qosımshalardan ibarat aralaspanıń qatıwınan payda boladı. Mineral baylanıstırıwshı sıpatında portlandcement hám onıń túrleri, hawada qatıwshı hám gidravlikalıq hák, qurılıs gipsi hám t.b. isletiledi. Rastvor qásiyetlerin jaqsılawshı komponent sıpatında mineral aktiv poroshoklar hám polimer sirtaktiv zatlar isletiledi.
Qurılıs rastvorların isletiw tariyxı bir-neshe mıń jıllarǵa teń. Máselen Ózbekstan aymaǵındaǵı arxitekturalıq esteliklerdi tiklewde quramı aktiv mineral poroshoklar hám tabiyiy organikalıq zatlar menen jetilistirilgen qurılıs rastvorları isletilgen. Bul imarat hám inshaatlardıń fundament bólegi qurılısında isletilgen suwǵa shıdamlı “qir” rastvorları hák baylanıstırıwshısına ósimlikler kúli hám tabiyiy maylı komponentlerdi qosıp tayarlanǵanı tariyxıy dereklerden belgili.
Qurılıs rastvorları baylanıstırıwshı zattıń túrine, ortasha tıǵızlıǵına hám isletiliw tarawına qaray toparlarǵa bólinedi.
Baylanıstırıwshı zat túrine qaray qurılıs rastvorları cementli, hákli, gipsli hám aralas baylanıstırıwshılı (cement-hákli, cement-giltopırıqlı, hák-gipsli hám t.b.) rastvorlarǵa bólinedi. Rastvor bir baylanıstırıwshı tiykarında bolsa ápiwayı, bir-neshe baylanıstırıwshıdan ibarat bolsa quramalı rastvor dep ataladı.
Ortasha tıǵızlıǵına qaray qurılıs rastvorları awır rastvorlarǵa (rm>1500 kg/m3) hám jeńil rastvorlarǵa (rm<1500 kg/m3) bólinedi.
Awır rastvorlar kvarc qumları hám basqa awır taslardıń qumları tiykarında, jeńil rastvorlar bolsa keramzit, agloporit, shlaklar, pemza, tuf hám basqa jeńil taslardıń qumı tiykarında tayarlanadı.
Isletiliw tarawına qaray qurılıs rastvorları gerbish-tas teriw, fundament, iri bloklar hám basqa temirbeton konstrukciyalardı montajlawda isletiletuǵın teriw; gerbish hám tas diywallar, diywal temirbeton bloklar hám paneller hám basqa konstrukciyalardı sıbaw ushın isletiletuǵın pardozlaw; gidroizolyaciya, akustikalıq, rentgen nurlarınan qorǵawshı hám sol sıyaqlı arnawlı rastvorlarǵa bólinedi.
Qurılıs materiallarınıń qásiyetleri olardıń quramına hám dúzilisine baylanıslı boladı. Materiallardıń ximiyalıq, mineral hám strukturalıq quramların teksermesten, olar tiykarında tayarlanǵan buyım hám konstrukciyalardı belgili ortalıqta isletiwge usınıs etilmeydi.
Materiallardıń ximiyalıq quramı elementler hám oksidler arqalı anıqlanıp, olar qásiyetlerin – bekkemligin, korroziya ortalıǵı hám otqa shıdamlılıǵın, suwǵa qatnası sıyaqlılardı belgileydi. Material quramında ximiyalıq elementler hám oksidler erkin halda bolmastan óz-ara minerallarǵa birikken boladı.
Materiallardıń mineral quramı olardıń qanday minerallardan qansha muǵdarda quralǵanlıǵın bildiredi. Giltopırıq, háktas, gips tası hám t.b. lardıń mineral quramı olardan alınǵan keramikalıq materiallar hawada qatıwshı hám mineral baylanıstırıwshılardıń bekkemligin hám túrli ortalıqlarǵa shıdamlılıǵın belgileydi.
Materiallardıń strukturalıq quramı qattı, suyıq hám gaz tárizli halatda bolıp, olardı belgili formada uslap turıwshı, diywallar payda etiwshi (karkas) qattı fazadan, diywallar arasında payda bolǵan gewekler ishindegi suwdan, hawadan yamasa suw-hawa aralaspasınan ibarat bolıwı múmkin. Masalan, material geweklerinde suwdıń muzlawı aqırında onıń buzılıwına alıp keliwi múmkin; jabıq geweklerdegi hawa materialǵa ıssı-suwıqdan, dawısdan izolyaciyalawshı qásiyet beredi.
Material strukturasın úsh dárejede túsiniw zárúr – molekulyar-ion, mikrostruktura hám makrostruktura.
Molekulyar-ion dárejesi materiallardıń element, oksid, mineral, oligomer, polimer hám t.b. ximiyalıq zatlardan payda bolıwın belgileydi. Materiallardı bul dárejede úyreniw differencial-termikalıq, rentgen-strukturalıq, elektron mikroskopiyalıq, infraqızıl spektroskopiyalıq hám t.b. tekseriw usılları menen ámelge asırıladı.
Mikrostruktura materialdıń dúzilisi hám ondaǵı geweklerdiń júdá kishiligin (1-2.10-7sm ge shekem) bildiriwshi kórsetkish esaplanadı. Materialda mikrogewekler buyımnıń kishireyiwi nátiyjesinde payda boladı hám olar óz-ara tutas yamasa hár tárepleri tuyıq bolıwı múmkin. Materialdı qurawshı baylanıstırıwshı (portlandcement, gips, bitum, polimer), júdá mayda toltırıwshılar (qum poroshogı, andezit) mineral yamasa polimer qosımshalar, suw hám t.b. komponentlerden ibarat kompleks esaplanadı. Qurılıs buyım hám konstrukciyalardıń barlıq qásiyetleri mikrostrukturaǵa, onıń payda bolıw sharayatına baylanıslı boladı. Mikrostruktura qásiyetlerine baylanıstırıwshınıń aktivligi, dispersligi, mikrogewekligi, júdá mayda toltırıwshılardıń bet tábiyatı úlken tásir etedi.
Makrostruktura materiallardıń dúzilisi hám ondaǵı gewekler-iri, kózge kórinetuǵın halattaǵı kórsetkish bolıp, ol mikrostruktura, mayda-iri toltırǵıshlar hám basqa toltırıwshılar yamasa armaturalawshı komponentler kompleksinen ibarat. Makrostruktura kompozit (konglomerat), uya tárizli, mayda gewekli, talshıq tárizli, qatlamlı, danalı formalarda bolıwı múmkin.
Kompozitlerge betonlar, qurılıs aralaspaları, keramika, silikalcitler, polimerbetonlar hám t.b. kiredi. Bunday materiallar jasalma konglomeratlar dep te júritiledi.
Mayda gewekli materiallarǵa suw yamasa janıwshı qosımshalar aralastırılıp kúydirilgen keramika, plastmassalardıń ayrım túrleri kiredi.
Uya tárizli strukturalı materiallarǵa gazbetonlar, kóbikli betonlar, kóbikli plastmassalar, arnawlı qaǵazdan jasalǵan túrli formadaǵı boslıqlı buyımlar kiredi.
Qatlamlı strukturaǵa orama, listli, taxta tárizli, qatlamlı toltırıwshılar tiykarındaǵı plastmassalar (tekstolit, shiyshaplast, qaǵazplast) kiredi.
Danalı struktura beton, aralaspa, polimerbeton hám t.b. lar ushın mayda hám iri toltırıwshılar (qum, sheben) kiredi.
Talshıqlı struktura aǵash, shiysha talshıqlı hám mineral talshıqlı materiallar ushın tán. Materiallar qásiyetleri (bekkemligi, ıssılıq ótkiziwsheńligi) talshıqları boylap hám kese baǵdarlarda túrlishe boladı.
Materiallar dúzilisi kristall, amorf hám kristall-amorf halda boladı. Kristall dúzilisli materiallar joqarı bekkemlikke, túrli ortalıqlarǵa shıdamlılıqqa iye. Ádetde kópshilik materiallar amorfdan kristall dúziliske ótedi. Bir material hám kristall (kvarc), hám amorf dúziliste bolıwı múmkin. Materialdıń dúzilisi halatına qarap bul materiallardıń ximiyalıq birigiwlerinde qatnasıwı túrli tezlikte hám sharayatda bolıwı múmkin. Kristall dúzilistegi materiallar turaqlı basımda belgili eriw temperaturasına iye boladı. Kristall tordı neytral atomlar, ionlar, molekulalar payda etiwi múmkin. Quramalı kristallar (kalciy, dala shpatı) kovalent hám ion baylanıslarda bolǵanlıqları sebepli olardıń qásiyetleri túrlishe boladı. Qurılıs materiallarınıń tiykarǵı jınıs payda etiwshi mineralları-silikatlar quramalı dúziliske iye bolıp, tetraedrlerden dúzilgen hám kólemli tor dúzilisine iye. Sol sebepli silikatlar noorganikalıq polimerler deliniwi de múmkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
