Joba: Zardozliqtiń tariyxi ha’m oniń rawajlaniwi

Zardozliq kórkem óneriniń rawajlanıwı.
1920 jıldan baslap barlıq kórkem óner túrleri sıyaqlı Zardozliq san'ti da rawajlana basladı. Bul waqıtta Zardozliq buyımlarınıń xillari da ózgerdi. Keyinirek yesa dábdebeli qimxob tonlar ornına taqıya, hayallardıń jeńsizleri, sumka, ayaq kiyim, albom muqabaları, prostınyalar, kóz áynek qapları sonıń menen birge divan yostiklarining qapı hám basqalar tikila baslandı. Zardozliq kórkem óneri menen ámirlik zamaninde tek yerkaklar shuǵıllanǵan, sebebi hayal qolı tegsa, zer gúńgirt tartadı dep olardı bul jumısqa tartinmas yekan. 1930 jılda Ózbekstanda súwretshiler awqamı, onıń qasında Zardozliq arteli tashkil yetilib oǵan tájiriybeli zardo'zlari (da úyde, da kóshede kiyiw ushın mólsherlengen). Ayaq kiyimlir ótn (forması úsh qıylı) tikila baslandı. Hámme jayı zer menen bezetilgen pútin «sadbarg», arqası yarım ashıq zardo'zi ayaq kiyim, arqası hám de úsh bólegi ashıq, zardo'zi ayaq kiyim 50 jıllardıń aqırı 60 jıllardıń basında shet yellardan kelgen dustimizning yehtiyojini qandırıw maqsetinde fabrikada túrli sıylıqlar, yaǵnıy albom muqabaları, kóz áynek qapları hám basqalar islep shıǵarıldı. Zardo'z buyımlarǵa lala, aftap, arsha aǵashı, badam, minarı kalon, «Samaniy mazarı» sıyaqlı naǵıs hám súwretler hákis jetirildi. Zardozliq kórkem óneriniń iri wákillerinen biri, buxaralıq zardo'z usta No'mon Aminov bolıp tabıladı. Ol Buxara qalasında 1908 jılda zardo'zlar shańaraǵında dúnyaǵa keldi, ákesi Alımjon Majidov Buxara amirligi ustaxonasida 12 jıl islegen yedi. Ol No'monjonga jaslıq sıyaqlıdanoq Zardozliq sırların uyreta basladı. 1920 jılǵa shekem Buxara amirining ustaxonasida 300 dane yerkak shuǵıllanar yedi. No'monjon uyań aste gulburlik, súwretshilik, Zardozliq sırların yegallay basladı. 1934 jılda burınǵı Dzerjinskiy atındaǵı artelda Zardozliq iskerligin dawam jetirdi. Artelda islew onıń ushın onsha qıyın bo'lmadi, kerisinshe zavqli boldı. Onda Zardo'zi tonlar, buxarasha duppilar, malaqaylar tikildi. Ol artelda k órkem óner dargoxining jankúyerlerinen biri bolıp xızmet etdi. Artel qasında FZO mektep tashkil yetildi. Mektepti bitirib shıqqan jaslar sexda isley basladılar hám keyinirek ataqlı ustalar bolıp jetiwdiler. Mısalı, Xalima Xalilova, Zubayda Yaxyoyeva, Zubayda Raxmatova, Mubashir Kámalova, Xakimjon Ómirov hám basqalar. Kishkene artel barıp barıp irilasha basladı hám 1960 jılı Zardozliq fabrikası dúzildi.

Zardo'zlikda isletiletuǵın tiykarǵı materiallar zer sabaq hám sımlar hám de shúberekler esaplanadı.

Yak raxi urusi zalı bálent obdon altın suwı yugurtirilgan bir yulli orıs kalobatuni bolıp, bul sabaq zardo'zlikda júdá keń isletilingen. Kalobato'ni jingilak yaǵnıy buyra orıs zer sabaǵı dep ataladı. Zardo'zlikda júdá keń paydalanıladı. Ol yugon bolıp, altın suwı yurgizilgan sap gúmis simni álwan tusli jipek ipga kushib yigirilgan boladı.
Sherozi urusi du toba — yaǵnıy sherozi urusi kushtanob dep ataladı. Bul sabaq altın suwı yugurtirilgan joqarı túr gúmis toladan etilgen zardo'zlikda júdá keń isletiledi.
Zardo'zlikda likkak degen zer sabaq da isletilingen. Ol shoyi sabaq qosılmaǵan miytin yigirilgan jińishke simdan ibarat. Buxara ustaları likkakni onda sanda isletganlar. Zardo'zlikda zer sabaqlardan tısqarı jaydarı rangdor sabaqlardan da paydalanılǵan. Olar gullerge qosımsha ara beriwde hám matoga zer jol túsiriwde isletilingen. Bul jumıslarda sarı túk sarı qızg'ishsariq bawırrang, ayırım jaǵdaylardaǵana basqa rangdor aq jipek sabaqlar isletilingen.
Bershimi tilloyi patsha tar — ol tórt jolı zer sabaq hám jeń jaqsı sapalı jipek sabaq. Bul xar bir jipek ipni ekige bolıp, eki etip yeshilgan. Aq jipek ipdan gúmisrang guller tıgıw ushın isletilingen. Responi shırmawıq -40, 40 túte sabaq — XIX ásirdiń 90 yillari basında payda bolǵan bolıp, zardo'zlikda keń isletiletuǵın sheki onim. Onıń reń tawlanıwı tap ipakdagi sıyaqlı bolıp, tek oǵan qızıl hám de qıp-qızıl reńler de qosılǵan. Mine sol túte sabaq keyinirek oǵada qımbat baha zardo'zlik buyımlarında isletiletuǵın jipek ornın yegallagan. Ayırım payıtlarda bir buyımdıń ózinde de ol, da bul sabaq isletilingen.
Zardo'zlikda taǵı pulakcha, almaz gúmbezler, zarjal lugalar hám basqalar isletilingen.
Pulakcha — zardo'zlikda isletiletuǵın kishkene qabırshaq. Mayda aq sarı qızıl hám boshka reńlerde boladı, buyımǵa qadash ushın ortasından tesikshe etilgen metall jamsha.
Almaz kubbalar — zardo'zlikda isletiletuǵın túrli túr altınnan zardo'zlarning ózleri jasaǵan zergerlik taqinchoqlariga uqsap ketetuǵın burtma naǵıslar hám de qımbat baha taslar.
Zarjal lug'alar — jergilikli zergerler islegen, ádetde krasir hám pıruza menen bezetilgen, elegant gúl naidi tushurilgan boladı.
Xar bir kásipte uziga tán ásbap úskeneler boladı. Zardo'zlikda ásbap úskeneler onsha kóp bolmasada ayriqsha táreplerine hám dúzilisine yega. Olardı Birma bir xarakterlab ótemiz.
Chambarak — korchub, onıń ton, jún hám de mayday shuyde buyımlar ushın mólsherlengen úsh túri bar. Olar úlken kishiligi menen birb iridan parıq etedi. Korchub uzınlıǵı 320 santımetrgacha bolǵan eki teń yonli tegis aǵash dásteden ibarat bolıp, uchida jaylasqan háreketleniwshi qılıshak járdeminde chambarakni xoxlagan shamaka keltiriw múmkin. Chambarak bo'zdan etilgen kerish (tavar) tartıladı hám de ol tikip tayın bolǵan buyım menen birge shıǵarıp alınadı. Zardo'zlar kórpechada chordona sheńber o'tirib islegenler. Zardo'zlikda áyyemginen sabalaq degen ásbap isletiledi. Sabalaq ápiwayı yogochdan chorrax (turt qırlı ) hám elegant etip tarawlanǵan, ishin kovlab qorǵasın qoyıp saldamlılastırılgan boladı. Oǵan tórt qabat etip zer o'raladi. Keyin arnawlı kartondan kesilgen guller ústinen tikip chikqiladi. Bunday sabalaqlar ipni tıǵız etip urashni támiyinlegen.

Zardo'zlikda oymaq da isletiledi.

Oymaq — parsısha, angusht, yaǵnıy barms. vona, bona, saqlawshı degen mánisti ańlatadı. Kópshik, kórpe tıgıwda ko'lga iyne kirip ketpewi ushın barmaqqa kiyiladigan metall qap. Oymaqtıń ústki hám janı ignani keti qadaladigan, yaǵnıy iyne toyib ketpewi ushın chukurchalardan ibarat boladı. Áyyemginde metall kem bolǵanlıǵı ushın sherimnen de tayarlanǵan. Zardo'zlikda eki qıylı oymaqtan paydalanıladı. Birinshisi fabrika oymaǵı boladı, onı orta barmaqqa ekinshisi tagsiz, qalıń sherimnen jasalǵanı shep qoldıń ush barmaǵına taqilib islenedi. Sherimli oymaqtı fabrikada metalldan islengeni de boladı.
Iyne — zardo'zlikda chatish, tıgıw ushın isletiletuǵın ortasha shama daǵı iyne.
Qayshı shuturgardan — zardo'zlikda isletiletuǵın qayshı túri bolıp, ol túye moyin qayshı degen mánisti beredi. Yaǵnıy túye moynına uqsas qayshı bolıp gúl qırqıwda isletiledi. Zardo'zlikda ápiwayı qayshılar da isletiledi.
Sabalaq (arab— pilta, pılte) — zardo'zlik ásbapı. Aǵashdan 4 qırlı etip islengen tayaqsha (boyı 1520 sm, yug'onligi 13 sm) naychaga uqsatıp teshilib, ishine qurg'oshin tayaqsha tiqiladi (bul — plitanıń salmaqli bolıwın támiyinleydi). Plita túte hám usı waqıtta moki wazıypasın oteydi (oǵan zer sabaq oraladi).