Jumamuratov Muxammettiń

2-su’wret. Ekonomikaliq birge islesiw ha’m rawajlaniw boyinsha ma’mleketler sho’lkemi (OESR) boyinsha qorshag’an ortaliq bahalaw ko’rsetkishleri

• QORSHAG’AN ORTALIQ JAG’DAYININ’ TIYKARG’I INDIKATORLARI
• OESRdın’
• 40-50 tiykarg’ı baslı indikatorlarınan tan’lanıwı
• Qorshag’an ortalıq mashqalaları
• Sotsial-ekonomikalıq h’a’m ulıwma indikatorlar

• Qorshag’an ortalıq
• jag’day h’aqqında
• 10-13 baslı bolg’an
• indikatorlar

• Paydalanıladı:

• Ha’r qıylı ma’mleketler ushın biyimlesken

• Qorshag’an ortalıqtı qorg’aw tarawında monitoring progressi

• Ta’biyattan paydalanıw ilajları effektivligine
• analiz

• Turaqlı rawajlanıw g’a erisiw progressin o’lshew

• Ken’ ja’miyetshtikti xabarlandırıw

• Milliy sha’rt-sharayatlarg’a juwap beredi

• Tolıqtırıladı:

• Qorshag’an ortalıq
• h’aqqında mag’lıwmat

• Ekologiyalıq esapqa alıw
• - Materiallıq ag’ım esabı
• - Milliy resurslar esabı
• - Qorshag’an ortalıq resusrlarınan paydalanıw

• Qorshag’an ortalıq
• jag’dayı h’aqqında tarawlar (sektor) indikatorları
• Sektorg’a bir toplamlı
• - Transport
• - Energetika
• - Awıl xojalıg’ı
• ……..
• …..

• Qorshag’an ortalıq
• jag’day h’aqqında ajıratıwshı
• (razedinyayushie) indikatorlar

3-keste *Rossiya federatsiyasi ushin Jahan banki mag’liwmatlari boyinsha 2006 jilg’i ha’m Qaraqalpaqstan respublikasi ushin salistirmali indikatorliq ko’rsetkishler

İndikator ko’rsetkishleri	RF	QR
Xalıq sanı, mln.	143,8	1,65
Qala halqı ( ulıwmadan %)	73,3	53
VVP, mlrd. doll.	581,4	444,5
VVP Adam (Jan) basına, Atlas-metod (doll.)	3400	265,02
Awıl xojalıg’ı
Jer maydanı (tıs km2)	16381,0	166,6
Awıl xojalıg’ı jerleri (ulıwma maydannan %)	13	27
İrrigiraionlang’an jerler (da’nli eginler jerlerinen %)	3,7	-
To’ginlerden paydalanıw (100 g 1 ga egislik maydang’a)	119	130
Awıl adamları tıg’ızlıg’ı (1 adam/km2 egislik maydang’a)	32	14
Tog’ay ha’m biologiyalıq ha’r tu’rlilik
Tog’ay maydanları (ulıwma maydannan %)	49,4	3-4
Jıllıq tog’ay kırqılıwları ( %, 1990-2000 j o’zgerisi)	0	-
Milliy qorg’alatug’ın aymaqlar territoriya, jer maydanının %	8	0,06
Su’t emiziwshiler, ulıwma tu’rleri	296	28
Qa’wip astındag’ı su’t emiziwshiler	43	5
Quslar, tu’rleri	645	225
Qa’wip astındag’ı quslar	47	24
GEF bioha’rtu’rlilik ekonomikalıq effektivlilik indeksi (0-100)	37,1	1,65

4-keste A’miwda’ryanin’ uzinlig’i boylap ortasha jilliq suw ag’isinin’ o’zgerisleri (m3/sek)

t/r	jıllar	Gidromet postlar
		Darganata	Tu’yemoyın	Kıpshaq	Samanbay	Kızıljar
1.	1980	1100	1060	732	294	272
2.	1981	1070	920	648	217	199
3.	1982	792	689	338	10,6	43,5
4.	1983	1020	877	479	75,2	73,2
5.	1984	1250	1040	663	253	252
6.	1985	1020	931	456	70,6	75,6
7.	1986	580	531	286	15,0	14,1
8.	1987	1222	972	671	276	260
9.	1988	1381	1280	933	520	517
10.	1989	719	580	321	48,0	47,9
11.	1990	1113	943	558	218	195
12.	1991	1210	1090	715	327	318
13.	1992	1840	1640	1180	765	675
14.	1993	1577	1429	887	537	478
15.	1994	1706	1324	978	592	581
16.	1995	1620	687	466	134	123
17.	1996	1322	880	552	168	152
18.	1997	943	539	288	23,4	22,6
19.	1998	1920	1500	1100	633	614
20.	1999	1280	786	518	133	110
21.	2000	663	328	224	44	29
22.	2001	534	227	149	3	3
23.	2002	1170	720	509	107	92,7
24.	2003	1080	716	522	103	120
25	2004	1970	1400	1100	843	714
26	2005	1680	686	518	533	610

7-keste Mejdureche suw saqlag’ishi suwi ekologiyaliq sanitariyaliq ko’rsetkishleri

	Razryad	Ko’rsetkish
1	1a	pH NH4 NO2 NO3
2	1b	PO4 O2 PO
3	2a	BPK5
4	2b	İS
5	4a	AD
6	5a	P

8-keste Ekologiyaliq sanitariyaliq ko’rsetkishler

N	Ko’rsetkish	Basım ko’pshiligi
		Mug’dar	Razryad
1	pH	7,0-8,0	1a-3a
2	NH4	0,08-0,50	2a-3b
3	NO2	0,003-0,03	1b-3a
4	NO3	0,015-0,6	1a-4a
5	PO4	0,03-0,05	1a-3a
6	O2	90-110	1b-2a
7	BPK5	1,22-2,78	2b-3b

JUWMAQLAW

• Qaraqalpaqstan Respublikası tiykarınan shól yarım shól zonasında jaylasqanlıǵı bul jerdegi hár qanday suw obektlerine ekologiyalıq faktor sıpatında baha beriw oǵada áhmiyetli máselelerdiń biri. Ásirese suw obektlerin ekologiyalıq, sanitariya giginalıq táreplerin úyreniw bahalaw áhmiyetli orın tutadı.
• Ámudarya dáryasınıń tolıq túrde baylanıwı, onıń suw muǵdarlarınıń keyingi 30-40 jıllar ishinde kemeyiwi hám suwınıń sapasınıń ózgerisleri bul jerdegi ulıwma ekologiyalıq jaǵdaydıń bir qansha dárejede keskinlesiwine sebepshi boldı.
• Qaraqalpaqstan Respublikası jaǵdayında ishimlik awız suwı menen xalıqtı támiyinlew baslı máselelerden biri. ásirese geografiyalıq jaylasıw ornı, klimatlıq ózgesheliklerin hám tiykarınan alǵanda suw resurslarınıń kelesi waqıtta azayıwın esapqa alıp, suw resursları menen jeterli dárejede támiyinleniwi tiyis.
• Suwdı únemli paydalanıw, suwlardı qorǵaw ekonomikalıq rawajlanıw dáwirinde barlıq tarmaqlardıń baslı wazıypası esaplanadı. Suw muǵdarları menen birgelikte suw sapalıq kórsetkishleri, ásirese ishimlik suw sapasınıń normativlik kórsetkishler tiykarında bolıwı tiyis.

• Qaraqalpaqstan Respublikası tiykarǵı suw resurslarının deregi olda bolsa, Oraylıq Aziyaga iri dáryalardan biri esaplanǵan Ámidárya suwı esaplanadı. Keyingi jılları Ámiwdárya suwı muǵdarlarınıń kemeyiwi menen bul regionda hár qıylı ózgerisler júzege keldi. Ámiwdárya tómengi jaǵalawındaǵı burınnan tariyxıy dúzilgen ekosistemalar hár qıylı quramalı bolǵan qubılıslar nátiyjesinde ózgerdi. Usı ózgerislerdiń baslı sebeplerinen biri bul regiondagı suw muǵdarları hám suw sapası menen baylanıslı bolıp atırǵan.
• Qaraqalpaqstan Respublikası aymaǵında ishimlik suw ushın jer ústi hám jer astı suw qorlarınan paydalanıw, ásirese suw tamtarıslıǵı jılları jer astı ishimlik suw dereklerinen paydalanıw úlken tájriybeler beredi hám tiykarǵı ishimlik suw deregi esaplanadı.
• Qaraqalpaqstan Respublikası jer ústi hám jer astı suwları suw sapası kórsetkishleri tiykarınan duzlıǵı sulfat, natriy, xlor, suw, qattılıǵı hám ayrım biogenlik elementlerdiń kórsetkishleri boyınsha talap dárejelerinede bermeydi.
• İshimlik ushın jer astı suwların tazalawdıń jańa usılların olardıń texnologiyasın islep shıǵıw Qaraqalpaqstan sharayatında qollanıwdı kóp jılǵı soraw birinshi gezektegi sheshiliw kerek wazıypalardan biri esaplanadı.

DIQQATLARIN’IZ USHIN RAXMET