Jurnalistika asoslari

MUSTAQIL 0 ‘QISH UCHUN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. 0 ‘zbekiston milliy ensiklopediyasi, Т., 2003, 5-jild.
2. Lug‘at. M a’lumotnoma. Jurnalistika. Reklama. Pablik Rileyshnz. 
1700 ta atama (mualliflar h ay ’ati) Т.,2003.
3. «O‘zbekiston matbuoti» jurnali, 2003, 2-son.
4. С.Г. Корконосенко. Основы журналистики. М., 2001.
5. Н.Богданов, Б.Вяземский. Справочник журналиста. JI., 1965.
32

---

III. JURNALIST HUQUQI, UNING IJODIY UYUSHMASI 
HAMDA IJTIMOIY-LAVOZIMIY MAQOMI
Jurnalist kim? Bu dunyo miqyosida jum alistika haqida gap ketganda 
ko‘tariladigan masala, chunki jum alistda stress holatining paydo boMishi 
shaxtyor bilan politsiyachidan keyin, ammo taksi haydovchisi, yong‘in 
o ‘chiruvchi, harbiy xizm atchi kabi kasb egalaridan va boshqalardan 
yuqorida turarkan. Ayniqsa, o ‘ta yuqori va hayotiga to ‘g‘ridan-to‘g‘ri xavf 
soladigan «olovli nuqta»da bo‘lish ommaviy axborot vositalari xodimlari- 
ning hayotini tahlikaga soladi.
Buni aniqlaydigan va e’lon qiladigan «Reportyorlar chegara bilmas» 
xalqaro tashkilotining m a’lumotlariga qaraganda, har yili yuzdan ortiq 
jurnalist o ‘ldirilar va noma’lum yo‘qolar ekan. Bu raqamga kaltaklangan, 
sog‘Iig‘iga putur yetganlar, terror va tazyiq qilinganlami ham qo‘shish 
adolatdan bo ‘ladi.
Shuni e ’tirof etish kerakki, ba’zi mamlakatlarda jum alistlam ing normal 
faoliyat ko‘rsatishi uchun zarur sharoitlar yaratish yoMida tashkiliy ishlar 
amalga oshirila boshlandi. Jumladan, Turkiyada reportyorlarga nisbatan 
z o ‘rlik ishlatish sodir b o ‘layotgani uchun ommaviy tadbirlar vaqtida 
ommaviy axborot vositalari xodimlarini himoya qilish boMinmasi tuzildi.
Jurnalist kasbining o ‘ziga xosligini e ’tiborga olib, uning ijtimoiy-kasbiy 
maqomini aniq belgilashga zarurat paydo bo‘ldi.
Buni nafaqat mamlakat ichida, balki xalqaro munosabatlarda ham ish­
lab chiqish kerak. Biz m avjud b o ‘lgan ko ‘plab t a ’rifdan ikkitasiga 
to ‘xtalamiz. 0 ‘zbekiston Respublikasining «Jurnalistik faoliyatni himoya 
qilish to ‘g‘risida»gi qonunida «Jurnalist 0 ‘zbekiston Respublikasining yoki 
xorijiy davlatning ommaviy axborot vositalarida xizmat qiladigan yoxud 
ularda shartnoma asosida ishlaydigan va m a’lum mavzudagi axborotni 
to ‘plash, tahlil etish hamda tarqatish bilan shug‘ullanuvchi shaxsdir», deb 
yozilgan.
Demak, bu maqom talablariga turli xil axborot xizm ati xodim lari 
(vazirlik lar q oshida tuzilgan m atbuot m arkazi x o dim lari, reklam a 
agentlari, «Tasviriy oyina» xodim lari, m atbuot m arkazlari, kitob nashri- 
yotlari va m atbuot tarqatuvchi va boshqa jam iyatlar, ja m g ‘arm alar 
xodim lari) jav o b berm aydi, ular ju rn a list m aqom iga ega b o ‘la olmay- 
dilar. Shu o ‘rinda aytish o ‘rinliki, b a ’zi m am lakatlarda ju m a listn in g
33

---

reklama-tijorat ishlari bilan shug‘ullanmasligi alohida ko ‘rsatib o ‘tilgan. 
Bizda bunday cheklash y o ‘q.
Jurnalistikamizning yanada rivojlanishi uchun, eng avvaio, jurna- 
listikaga oid qonunlarni yana bir m arta chuqur o ‘rganib chiqish va 
unga ba’zi to'ld irishlar kiritish maqsadga muvofiq.
Ikkinchidan, albatta, qonun ijrosini amalga oshiruvchi va uni nazorat 
qiluvchi hujjat qabul qilinishi lozim.
Uchinchidan, ommaviy axborot vositalari xodimlari 0 ‘zbekiston 
jurnalistlar ijodiy uyushmasining hujjatisiz, y a’ni 0 ‘zbekiston jurna- 
listlar ijodiy uyushmasining a ’zosi, degan guvonnomasiz jurnalist maqo- 
mi huquqlaridan foydalana olmasligi kerak.
Ommaviy axborot vositalari xodim larining maqomi haqida musta- 
qil qonun ishlab chiqish vaqti keldi. Q onunda om m aviy axborot 
vositalariga kiritilgan sohalar soni mingga etdi. Kiritilmagan, ammo 
jurnalistikaga aloqador sohalar ham ancha. Ularda ishlovchilar soni 
ham ko‘p. Shu m asalalar 0 ‘zbekiston qonunchiligida o ‘z ifodasini 
topishi kerak.
Ommaviy axborot vositalarida ishlashga qanday jurnalistlar jalb 
etilishi lozim?
B irinchidan, m ustahkam g ‘oyaga, yuksak axloqqa ega b o ‘Igan 
jurnalistlar. Bu degani o ‘z m anfaatini jam oat m anfaatidan keyinga 
q o ‘yish, jam iyat va xalq oldidagi m as’uliyatini to ‘la anglash, xatti- 
harakatida q a t’iy turish, vijdonli b o ‘lish, dem akdir. Ikkinchidan, 
ishchanlik q,qbiliyati borlar. Bunga aql-zakovafli hamda qobiliyatli 
b o'lish kiradi. 
. • •
Uchinchidan, nutq madaniyatini egallagan bo‘lishi, adabiy tilni chu­
qur o ‘zlashtirgan, to ‘g ‘rirog‘i, adabiy tilda yozish qobiliyatiga ega 
boMishi talab etiladi.
To‘rtinchidan, jurnalist uchun jism oniy, ruhiv sog‘lom va bardoshli 
b o‘lish juda zarur.
Bundan tashqari, bosh m uharrir qaysi jurnalistga qanday topshiriq 
berishni bilishi, bunda adashm asligi kerak. Ruhiyati dilgir, y a ’ni 
g‘amgin jurnafistga qanday topshiriq berish, irodali, ammo tabiati og ‘ir 
jurnalistga qanday topshiriq berish kerakligini bilish ham juda muhim.
Jurnalistning m uvaffaqiyatida k o ‘pchilik oldida uni maqtash va 
rag‘batlantirishga e ’tibcr qaratish katta ahamiyatga ega. Shu o ‘rinda
34

---

jurnalistlarning m ehnatiga qarab haq to ‘lashda ham adolat m e’yori 
buzilmasligi lozim.