K arim a q osim ova
o'qish darslarida o'quvchilaming mustaqil faoliyati qanday shakllanishini
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
Ona-tili-oqitish-metodikasi
o'qish darslarida o'quvchilaming mustaqil faoliyati qanday shakllanishini
izohlang. 6. Sinfdan tashqari o'qish darslari rejasini ishlab chiqing. Bunda mavzu, bosqich va dars turini o'zingiz mustaqil tanlang. BOSHLANG4CH SINFLARDA ONA TILI 0 ‘QITISH METODIKASI Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida ilmiy dunyoqarash elementlarini shakllantirishda ona tilini o'rganishning o‘mi 0 ‘quvchilarga ta ’lim -tarbiya berish vazifalaridan biri ularda ilmiy dunyoqarash elem entlarini shakllantirishdir. Bu vazifani hal qilishda m aqsadga m uvofiq ishlashning yetakchi sharti — o'quvchini shaxs sifatida muvaffaqiyatli kamol toptirishdir. Q uyida ko'rsatilgan om illar tilni o'rgatish bilan bog'liq holda o 'q u v ch ilarda ilmiy dunyoqarash elem entlarini shakllantirish usulini belgilaydi: 1. Tilning ijtimoiy hodisa sifatidagi m ohiyati uning aloqa (kom - munikativ) vazifasini ifodalashdan iboratdir. M aktabda, shu jum ladan, boshlang'ich sinflarda tilni o'rgatishning yetakchi yo'nalishi o'quvchilar tom onidan tilning aloqa vazifasini bajarishini tushunishlariga erishish hisoblanadi. 2. Til bilan tafakkur uzviy bog'liq b o 'lib , tafakkur so 'z vositasida yuzaga chiqadi. Til tafakkurning m ahsuli hisoblanib, ongdan tashqarida o 'z ic h a yasham aydi. 3. Til va tafakkur atrofim izni o 'rab olgan m oddiy borliqqa nisba tan ikkilam chidir. Tafakkur tashqi dunyoning tushunchadagi ifodasi hisoblanadi. S o 'z tushunchaning shartli nom ini o'zida aks ettiradi. D unyoda yo 'q narsa ongda ham , tilda ham bo'lm aydi. Bu holat o'quvchilarda dunyoqarashni shakllantirish asosini tashkil etadi va didaktik tam oyillardan birini, y a’ni til atro fn i o'rab olgan m uhitni, vo qelikni kuzatish jarayonida faol bilish faoliyati vaziyatida o'rganilishini belgilaydi. Bunday yondashish dunyoqarashning asosiy m asalalaridan biriga, ya’ni nim a birlamchi: tabiat (m ateriya)m i yoki ongm i degan savolga javob tayyorlash hisoblanadi; m ateriya — birlam chi, ong — ikkilam chi degan tushunchadan o 'q u v ch ilam in g xabardor bo'lishiga yordam beradi. 4. Til — barcha tom onlari o 'zaro dialektik bog'lanishda va birlikda bo'lgan m urakkab, k o'p qirrali hodisa. A loqa jarayonida tilning barcha tom onlari, uning barcha jihatlari bir-biriga o 'zaro ta ’sir etadi, shunday sharoitdagina til o'zining aloqa quroli vazifasini bajara oladi. M aktabda tilning barcha tom onlari (talaffuzi, fonetikasi, leksi- kasi, gram m atikasi, so 'z yasalishi)ni o 'z a ro bog'liq holda o'rganish ona tilini o ‘rgatishdagi yetakchi tam oyil bo'lib, uni am alga oshirish o'quvchilam ing tilni m urakkab, rivojlanuvchan, o 'zaro bog'langan m uhim tom onlarga ega bo 'lg an hodisa sifatida anglab yetishlari uchun ilmiy asos yaratadi. Tilning m ohiyatini bunday idrok etish hodisa- larning rivojlanuvchanligi va o 'z a ro bog'langan qism lardan tuzilishini tushunishga zam in hozirlaydi. M aktab tajribasi va maxsus tekshirishlar shuni ko'rsatadiki, yuqorida qayd etilgan dastlabki qoidalarni o'quv jarayonida amalga oshirishda ijtim oiy hodisa sifatida til haqidagi bilim lar m ajm uasini to 'g 'ri tanlash, asosiy til hodisalarini va turlarini tushuntirishda o'qituvchining tutgan m etodologik yo'lining aniqligi, o'quvch ilar fikrlashini faollashtirish, til nazariyasini o'rgatishga asos bo'ladigan til m aterialining yuqori sifatli bo'lishi kabi dalillar hal qiluvchi ta ’sir etadi. Shubhasiz, har bir omil m aktab tajribasida b ir-biridan ajralgan holda bo'lm aydi. Aksincha, u lam in g bir-biriga to 'g 'ri, maqsadga muvofiq ta ’siri ijobiy natija beradi. Tilni ijtimoiy hodisa sifatida tanishtirish m uhim aham iyatga ega. Tilning ijtim oiy m ohiyati uning aloqa vazifasini bajarishida ko'rinadi. U ning jam iyat hayotidagi aham iyatini aniq tushunishga yordam berish uchun quyidagi jihatlarga aham iyat berish kerak: a) o'quv jarayonida har bir til birligining nutqim izdagi o'rn in i o'quvchilar o'zlashtirishini ta ’m inlash zarur. O 'quvchilar tilning aloqa vazifasini tilning asosiy birliklari (fonem a, m orfem a, so'z, so 'z birik masi, gap)ning vazifasini tushunish jarayonida o'rganadilar. b) o'quvchilam ing tilning o 'z a ro aloqa vositasi ekanligini tu- shunishlari „Til har bir kishi, um u m an , jam iyat hayotida qanday o 'rin n i egallaydi?" savoliga javob topishda ijobiy ta ’sir ko'rsatadi. O 'quvchilar sinfdan sinfga o 'tish i bilan bu savolga javob chuqurlashib va kengayib boradi. Til kishilarning birgalikdagi m ehnat faoliyatida, yangiliklarni m aslahatlashib tushunishida, yangi m ashinalar ixtiro qilishda zarurligi haqida m isollar topib, o 'z fikrlarini tasdiqlaydilar. Yoshlari ulg'aygan sari o'quv ch ilar odam ning odam bo'lishida tilning aham iyatini tushuna boradilar. O dam o'zining fikrlash faoliyatini rivojlantirish va nutqini o'stirish bilan o'zin i doim o takom illashtirib boradi. O lam ni, koinotni o'zgartira borib, kishi yanada kamol topa boradi, uning tili ham boyiydi. Kishilar bilan, jam iyat a ’zolari bilan aloqa, m unosabat har bir kishining o'sishi, rivojlanishidagi zaruriy shartlardan hisoblanadi. d) boshlang'ich sin f o'quvchilarining tilga ijtim oiy hodisa sifatida qarashini shakllantirishda tilning kelib chiqishi, tilda yangi so'zlam ing paydo bo'lishi haqida ularning saviyasiga mos bo'lgan ,,sir“ ni yechish (tushuntirish) ijobiy t a ’sir ko'rsatadi. O 'qituvchi o'quvchilarga tilning bir kishi to m o n id an maxsus o'ylab chiqarilm aganini, u ibtidoiy odam - larning m ehnat faoliyati bilan bog'liq holda yaratilganini va asta-sekin rivojlanib borganini tushuntiradi: „B izdan ju da uzoq vaqtlar ilgari tilda faqat bir n echa o 'n g in a so 'z m avjud edi, kishilar atrofdagi tabiatni, narsalarni bilib, ish qurollari yaratib, nim adir ishlab chiqarganlari sari tilda yangi so'zlar paydo b o'la boshladi. A trofim izda mavjud bo'lgan shaxs va narsalarga, ularning belgilariga, jarayonga, ju d a k o 'p boshqa narsalarga kishilar nom qo'yganlar. Shunday qilib, til yangi so'zlar bilan boyidi va boyib borm oqda". Tilning rivojlanishi, ayrim so 'zlam in g m a’nolari haqidagi bilimni boshlang'ich sinf o 'quvchilari ot, sifat, son, fe’lni o'rganish jarayonida asta-sekin bilib oladilar. Bu o 'rin d a „So 'zn ing tarkibi" bo'lim i katta im koniyatga ega. O 'quv ch ilar bu b o 'lim m ateriallarini o'rganish j a rayonida tilim izning yangi so 'zlar bilan boyib borishi haqidagi m uhim m anbalar bilan, so 'z yasalishi bilan tanishadilar. M a ’lumki, ko'pgina yangi so 'zlar tilda mavjud bo'lgan so 'z la r zam inida yaratiladi, tilda bor qoliplar kabi yasaladi: Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling