K arim a q osim ova

2. Tarbiyaviy talab.
Bu h a r jih a td a n kom il shaxsni tarbiyalash 
dem akdir.
3. Didaktik talablar.
Bu o'qituvchiga darsni to 'g 'ri tashkil qilish: 
dars m aqsadlarini, turini to 'g 'ri belgilash, darsdagi u yoki bu m aterialni 
o'quvchilarga yetkazib berish usullarini to 'g 'ri tanlash, o'quvchilar bi­
limini tekshirish va baholash shakllarini aniqlab olish dem akdir.
4. Psixologik talablar.
Bu talab shuni nazarda tutadiki, o'qituvchi 
o 'z o'quvchilarining xarakter-xususiyatini qanchalik darajada yaxshi 
bilishi ju d a katta aham iyatga ega. O 'z o'quvchilarining psixologik 
xususiyatlarini yaxshi bilgan o'qituvchigina to 'laq o n li dars uyushtirishi 
mumkin.
IS Boshlang'ich ta’lim bo'yicha yangi tahrirdagi Davlat ta’lim standarti. 
//„B oshlang'ich ta’lim", 2005,— № 5. 5-bet.

---

5. 
Gigiyenik talablar. Bu o ‘quvchilar salomatligi haqida qay- 
g‘urish dem akdir. Sinfda yorug‘lik, to za havo har doim yetarli b o ‘lishi 
lozim.
Boshqa fanlar kabi, ona tili o 'q itish n in g samaraliligi darsning 
sifatiga bevosita bog‘liqdir.
Darsga q o ‘yilgan um um didaktik talablar pedagogik adabiyot­
larda keng yoritilgan. U lam i ona tili o'rgatishga tatbiq qilib, m etodik 
aniqliklar kiritilsa, ona tili darslariga qo'yilgan talablar quyidagicha 
bo'ladi:
I. Yangi bilim berish, ularni nutq amaliyotiga tatbiq etish va 
o'quvchilarni tarbiyalash bir butun jarayondir. 
Darsda o'quvchilam ing 
o'q uv faoliyatini tashkil etishga, foydalaniladigan til m aterialining 
g'oyaviy-siyosiy, estetik va badiiy qim m atli bo'lishiga, tilni o'rganish 
jarayonida bolalarda dunyoqarash elem entlarini shakllantirishga alohida 
aham iyat berish zarur. Ijodiy izlanish m uhiti yaratilgan darslardagina 
zarur axloqiy sifatlar tarbiyalanadi.
O na tili darslarida o'zbek tiliga m uhabbat va so'zga ehtiyotlik bilan 
m unosabatni tarbiyalashga alohida e ’tibor beriladi. Buning uchun 
m atn puxta tanlanadi. Tilni o'rganish jarayonida leksik-uslubiy ishlarga 
katta o 'rin beriladi. D arsda she’r, soddalashtirilgan m atnlar bilan birga, 
yuksak badiiy m atnlardan ham foydalaniladi.
Ona tili o 'qitish jarayoni o'quvchilarda ilm iy dunyoqarash asoslarini 
shakllantirishga qaratiladi. O na tili darslari har bir kishi uchun zarur 
bo'lgan saranjom -sarishtalik, m ustaqillik, tashabbuskorlik sifatlarini 
ham tarbiyalaydi.
II. Darsning aniqligi va ichki mantiqiyligi, uning maqsadga 
yo‘naltirilganligi juda muhim. 
Yangi m aterial o'rgatiladigan darsning 
m azm uni va m antiqiy o'rganiladigan til hodisasi ham da lining lingvistik 
m ohiyatining bir-biriga ta ’sir qilishiga m a’lum darajada sabab bo'ladi. 
O 'qituvchi bu o 'zaro bog'lanishni bilishi va uni o'quvchilar bilan birga 
topshiriqlam i bajarish davom ida asta ocha borishi m uhim dir.
Agar dars gram m atik bilim larni 
m ustahkam lash, 
orfografik 
ko'nikm alarni shakllantirish m aqsadini o 'z oldiga qo'ysa, darsning 
m antiqiy shartlari asta m urakkablashtirib borilgan m ashqlar tizim ini 
aks ettiradi. Bolalar biror imlo qoidasini yaxshilab bilib, o 'rg an ib o l­
ishlari uchun bir-ikki m ashq jam oaviy ravishda bajariladi. O 'quvchilar 
mustaqilligi oshgach, m ashqni mustaqil ishlaydilar. Darsda bajarilgan 
m ashqlar o'rtasidagi bog'lanishni shakllantiradigan ko'nikm anin g

---

xususiyati ham sabab bo'ladi. O 'q uv m aterialining mavzuga va darsning 
m aqsadiga m os bo'lishi uning m aqsadga yo'naltirilishini t a ’m inlaydi. 
D arsda foydalaniladigan barcha o'quv m ateriallari (shu ju m ladan, til 
dalillarini kuzatish, im lo va nutqqa oid m ashqlarni bajarish uchu n
tanlanadigan m ateriallar ham ) darsning m aqsadiga ju d a m os bo'lishi 
zarur.
III. 
Ona tili darsi, awalo, o'quvchilar nutq va tafakkurini o'stirish 
darsidir. 
O na tili darslari ijtim oiy-foydali bo'lishi uch u n o 'qu vch ilard a 
o 'z fikrini gram m atik to 'g 'ri, uslubiy aniq, izchil ifodalash va boshqalar 
fikrini b era olish ko'nikm asini shakllantirishga qaratilishi lozim. 
O na tili darslarida nutq o'stirish ko'rsatm asi gram m atik m aterialni 
o 'rg atish d a o 'quvchilam ing tilimizdagi har b ir so 'z turkum i yoki so'z 
qism ining rolini bilib olishlariga erishtiradigan m etodik usullarni 
qo'llashni talab etadi, y a ’ni gram m atik nazariya gram m atik to 'g 'ri 
va aniq nu tq m alakalarini shakllantirishga, anglab, tushunib yozish 
m alakalarini o'stirishga am alda tatbiq etish uch u n o'rgatiladi. D arsda 
bolalar n utqini o'stirish darsning m azm unida va qo'llanilgan vazifalar 
turlarida o 'z aksini topadi.
G ram m atik , so 'z yasalishiga oid, imloviy m ateriallarni o'rgan ishni 
nutq o 'stirish bilan bog'lash o'qu v ch ilar aqliy faoliyatini boshqarish 
hisoblanadi. Bolalar nutqini o 'stirish jarayoni ularning tafakkurini 
o'stirish bilan bog'liq.
O na tili darsi o'qu v chilar taffakurini o 'stirish ustida ishlash 
m aqsadiga yo'naltirilganligiga qarab baholanadi. Bunda m uayyan 
gram m atik va imloviy m aterialni o'rganish jaray on ida shu m aterialni 
yaxshiroq o'zlashtirishni tam inlaydigan, aqliy faoliyatni talab qiladi­
gan m ashqlarni o 'tkazish tushuniladi. M asalan, ,,0 'z a k d o sh so 'zlar" 
tushunchasini shakllantirish u c h u n so 'zlam in g leksik m a’nosi va m or­
femik tarkibini taqqoslashni (ularning m a’nolarida um um iylikni va 
ularda bir xil o'zakning m avjudligini) bilish lozim . O 'quvchilar tafak­
kurini o'stirish uchu n o'qitu vch i darsga tayyorlanganda, vazifa tu r­
larini tanlaydi, darsning m aterialini va uni o'zlashtirishda o 'q uv chilar 
bajaradigan aqliy faoliyat m ashqlarini ham belgilab oladi.
O 'quvchilarga beriladigan nazariy bilim tildan ongli foydalanish 
im konini beradi. N azariyaga aham iyat berish, elem en tar tarzda 
bo'lsa ham , o 'qu v chilam in g til hodisalari o'rtasidagi bog'lanishni 
bilib olishiga e ’tib or berish dem akdir. B oshlang'ich sinf o'quvchilari 
bunday bog'lanishni bilsalar,