K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

Qurilish tashkilotlarida materiallar hisobi uchun qo‘llaniladigan

bos	ilang‘ich hujjatlar klassifikatori
№	Boshlang'ich hujjat nonii	Tuzuvchi shaxslar	Foytlalanuv- chilar		Taqtliin etish mmldati
i	Ishonchnoma	Buxgalteriya	Buxgalteriya, ta’minot bo'limi		Olingandan so'ng 10 kun ichida
2	Materiallarni qabul qilish dalolatnomasi (M -7 shakl)	Ombor mudiri	Buxgalteriya. ta'minot bo'limi		Joriv oyning oxirgi kuni
3	Omborga kirim qilish order! (M-4 shakl)	Ombor mudiri	Buxgalteriya, ta'minot bo'limi		Joriy oyning oxirgi kuni
4	Limit-zabor varaqasi (M-8 shakl)	Ombor mudiri	Buxgalteriya, uchastka boshliqlari, masterlar		Joriy oyning oxirgi kuni
5	Talabnoma ( M- 11 shak!)	Uchastka boshliqlari, masterlar	Buxgalteriya uchastka boshliqlari, masterlar		Bar kuni
6	Ichki almashuv nakladnoyi (М-15-shakl)	Ombor mudirlari	Buxgalteriya, boshqa bo'linmalar		Har kuni
7	Schot-faktura	Sotish bo'limi	Buxgalteriya, boshqa bo'linmalar		Har kuni
8	Inventarlarni hisobdan chiqarish to'g'risida dalolatnoma	Uchastka boshliqlari, masterlar	Buxgalteriya, boshqa bo'linmalar		Joriy oyning oxirgi kuni
9	Materiallar harakati to'g'risida hisobot (M-19)	Ombor mudirlari	Buxgalteriya. boshqa bo'linmalar		Joriv oyning oxirgi kuni
10	Qurilishda asosiy materiallar sarfi to'g'risida hisobot (M-29)	Uchastka boshliqlari, masterlar	Buxgalteriya, boshqa bo'linmalar		Joriy oyning oxirgi kuni

Quyida materiallar harakatiga doir ayrim asosiy boshlang‘ich hujjatlarni tuzish va ulardan foydalanish tartiblariga qisqacha to‘xtalamiz.

Qurilish tashkilotlariga materiallar asosan ta‘minotchilardan, bosh pudratchi va subpudratchilardan, buyurtmachilardan, ta’minot-savdo korxonalaridan kelib tushadi. Materiallar ta’sischilardan ularning ustav kapitalidagi ulushi sifatida, shuningdek boshqa yuridik vajismoniy shaxslardan beg‘araz moliyaviy yordam sifatida olinishi ham mumkin.
Ta’minotchilardan (qurilish materiallari kombinatlari, zavodlar, ta’minot- savdo korxonalari va boshqalardan) qurilish materiallari shartnomalar asosida sotib olinadi. Qurilish tashkiloti ta’minotchilardan materiallami olish uchun o‘zining ishonchli vakili (ekspeditor) nomiga ishonchnoma beradi. Bu vakil qurilish materiallarini ta’minotchidan qabul qilib olish, uni yuklash, jo‘natish, yetkazib kelishga mas’ul shaxs hisoblanadi. Ta’minotchi korxona qurilish tashkiloti vakili qo‘liga yuklabjo‘natilgan materiallar bo'yicha schot-faktura vaunga ilovaqilinadigan yxik-transpoit hujjatlarini (TIN, temir yo‘l nakladnoyi, vagon spetsifikatsiyasi, si tat sertifikati va boshqalami) taqdim etadi.
Materiallaming buyurtmachilardan, bosh pudratchi va subpudratchi tashkilotlardan olinishi ham yuqorida keltirilgan tartibgao‘xshash tarzda hujjatlashtiriladi. Qurilish materiallarini ta’sischilardan kirim qilinishi ta’sis shartnomasi, baholar kelishuvi bayonnomasiga muvofiq tuzilgan schot- fakturalar va ularga ilova qilingan hujjatlar asosida amalga oshiriladi.
Qurilish tashkilotida kelib tushgan materiallar rahbaming farmoyishiga ko‘ra omborlarga yoki bevosita qurilish maydonchalaridagi maxsus joylarga miqdor va sifatjihatdan qabul qilinadi. Tashib keltirishdaturli qo‘shimcha xarajatlar qilingan materiallar bo‘yicha qurilish tashkiloti buxgalteriyasi maxsus «Kirim dalolatnomasi»ni tuzadi. Ushbu hujj at materiallami sotib olish qiymati (tannarxi) bo‘yicha hisobga olish uchun asos bo‘ladi.
Qurilish tashkilotlarida kelib tushgan materiallaming ombor hisobi partion, navli yoki qoldiq usullar bo‘yicha olib boriladi. Buning uchun mos ravishdagi partion kartalar, kartochkalar yoki kitoblar ochiladi. Ushbu ombor hisobi registrlariga kirim qilingan materiallaming miqdori, narxi, summasi va boshqa belgilari to‘g‘risidagi ma’lumotlar schot-fakturalar va kirim dalolatnomalari asosida yoziladi.
Omborlardan materiallar qurilish maydonchalariga talabnomalar, ichki nakladnoylar, limit-zaborqaydnomalari asosida beriladi. Bu hujjatlar ikki nusxada tuziladi hamda mas’ul xodimlar (bosh injener, hisobchi), shuningdek materiallami bergan va olgan moddiy javobgar shaxslar tomonidan imzolanadi.
Qurilish maydonchalarida omborlardan olingan materiallar uchun moddiy javobgar shaxslar masterlar, prorablar yoki brigadirlar hisoblanadi. Ushbu moddiy javobgar shaxslar bo‘ynidagi materiallaming qurilish ishlariga sarflanishi maxsus hisobot (M-29 shakJ) bilan rasmiylashtiriladi. Ishlatilmagan materiallar qurilish maydonchalaridan omborlarga ichki nakladnoylar bilan qaytariladi.
Materiallaming chetgachiqib ketishi (sotilishi, bepul berilishi, ta’sis badali sifatida kiritilishi), shuningdek yaroqsiz holatga kelganligi uchun hisobdan chiqarilishi faqat qurilish tashkiloti rahbarining ruxsati bilan amalga oshiriladi. Ushbu hollarda materiallaming ombordan chiqib ketishi schot- fakturalar bilan ikki nusxada rasmiylashtiriladi.
Yaroqsiz holatgakelgan materiallaming hisobdan chiqarilishi dalolatnomalar bilan rasmiylashtiriladi.Materillamingomborlardan berilishi vaboshqabarcha chiqimlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar guvohlik beruvchi hujjatlarasosida pardon kartalar, kartochkalaryoki omborkitobigaqaydetiladi.Qurilishtashkilotlarida ombor mudirlari materiallaming holati va harakati bo‘yicha hisob siyosatida belgilangan muddatlarda material hisobotlarini tuzadilar.
Ta‘kidlashjoizki, respublikamizda qurilish tashkilotlari uchun material hisobotining yaxlit shakli tasdiqlangan emas. Qurilish tashkilotlarida hozirgi kunda ham sobiq ittifoq tizimi davrida ushbu maqsadlar uchun tasdiqlangan maxsus hisobot shaklidan (M-l 9-shakl) foydalanib kelinmoqda Biroq, qurilish tashkilotlari amaliyotida bu hisobotni aynan tasdiqlangan shaklda tuzilmayotganligini, aksinchauni turii oVgartirilgan ko‘rinishkadatuzLsh holatlarini uchratish mumkin. Chunonchi, ayrim qurilish tashkilotlarida materiallar hisoboti faqat sonli ko‘rinishda, boshqalarda esa sonli-summako‘rinishda tuzilmoqda.
Materiallar hisobotini (M-l9 shakl) sonli-summa ko‘rinishda quyidagicha yuritish tavsiya etilgan (3.2-j adval).

2.