K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

kelib tushgan materal boyliklaming xarid bahosidagi qiymati (tannarxi) hisob bahosidan past bo ‘Iganda:

Debet 1510 «Materiallami tayyorlash va xarid qilish»;
Kredit 1610 «Materiallar qiymatidagi farqlar».

2. 
   kelib tushgan material boyliklaming xarid bahosidagi qiymati (tannarxi) hisob bahosidan yuqori bo ‘Iganda:
   

Debet 1610 «Materiallar qiymatidagi farqlar»;
Kredit 1510 «Materiallami tayyorlash va xarid qilish».
1610 «Materiallar qiymatidagi farqlar» schotida to‘plangan material laming hisob bahosidagi qiymati va xarid qiymati o‘rtasidagi farq summasi xarajatlami aks ettimvchi schotlaming (2010,2310,2510,9410, 9420,9430) debetiga sarflangan material laming hisob bahosigamutanosib tarzda qo‘shimcha yozuv yoki qizil yozuv (storno) asosida hisobdan chiqariladi.
Ishlab chiqarish zaxiralarining qishloq xo‘jalik ishlariga sarflanishi, shuningdek ulaming sotilishi, bepul berilishi, boshqa korxonalarga ta’sis badali sifatida kiritilishi, ish haqi va moddiy yordam sifatida berilishi, shunindek turli boshqa chiqimlari guvohlik beruvchi hujjatlar asosida hisobda quyidagicha aks ettiriladi (11.1 -jadval).

1. 
   jadval
   

boshqa chiqimlarini schotlarda aks ettirish
Qishloq xo‘jaligi korxonalarida materiallarning ishlatilishi va

Л*	Operatsiyaning mazmuni	Sum nia	Debet	Kredit	Asos
			schot	schot	bo‘lu vchi
					luijjat
1	Materiallarning ishlab chiqarishga	5000000	2010.	1010-	Material
	sarflanishi		2310,	1090	hisobotlari.
			2510		daloiatnomalar
'У	Materiallarning sotilishi: - sotish qivmatiga;	500000	4010.	9220	Shartnoma,
	- materiallarning hisob bahosida				schot-faktura
	moddiy javobgar shaxs bo'vnidan	400000	9210	1010-	hisob-kitoblar.
	soqit qilinishiga:			1090	material
	• sotishdan olingan foydaga;	100000	9220	9320	hisoboti
	- sotishdan koTilgan zararga:	•	9430	9220
.3.	Materiallarning bepul berilishi: - berish qivmatiga;	500000	4010	9220
	- materiallarning hisob bahosida	500000	9220	1010-	Shartnoma.
	moddiy javobgar shaxs bo'ynidan			1090	schot-faktura.
	soqit qilinishiga;				hisob-kitoblar.
	- sotishdan ko’rilgan zararga	500000	9430	4010	material hisoboti
4	Та sis badali sifatida berilishi: - kiritish qivmatiga;	500000	0610-	9220	Shartnoma.
	• materiallarning hisob bahosida		0690
	moddiy javobgar shaxs bo‘ynidan		9220		schot-faktura.
	soqit qilinishiga	500000		1010­ 1090	hisob-kitoblar, material
					hisoboti
5.	Materiallarning ish haqi va moddiy yordam sifatida berilishi:				Ariza.
	- berish qivmatiga;	500000	6710	9220	schot-faktura.
	- materiallarning hisob bahosida				hisob-kitoblar.
	moddiy javobgar shaxs bo‘ynidan	500000	9220	1010-	material
	soqit qilinishiga			1090	hisoboti

Qishloq xo‘jaligi korxonalarida ishlab chiqarish zaxiralarining tahliliy hisobi ularning alohida turlari, chunonchi urug'lik va ekish materiallari, o‘g‘itlar, turli ximikatlar, dori-darmonlar va boshqalar bo‘yicha alohida ochilgan tahliliy hisob registrlarida yuritiladi.

4. 
   0‘stirishdagi va boquvdagi mollarning hisobi
   

Qishloq xo‘jaligi korxonalarida о‘stirishdagi va boquvdagi mollar aylanma aktivlaming muhim turini tashkil etadi. Ularni boqish jarayonida jonli mehnat sarfi, yem-xashak va boshqa xarajatlar qilinadi. Ma’lum yoshga yetganidan so‘ng, o‘stirishdagi mollar asosiy podaga o‘tkaziladi va, aksincha, asosiy podadan brak qilingan mollar boquvga qo‘yilib, aylanma aktivlarga o‘tkaziladi.
0‘ stirishdagi va boquvdagi mollar quyidagicha baholanadi:

• 
  sut yo‘nalishidagi qoramolchilikdan olingan buzoqlar reja tannarxida baholanadi;
  
• 
  go‘sht yo‘nalishidagi qoramolchilikdan olingan buzoqlar tirik vaznini tirik vaznning reja tannarxiga ko‘paytirilib baholanadi;
  
• 
  cho‘chqachilikdan olingan cho‘chqa bolalari tirik vaznini tirik vaznning reja tannarxiga ko‘paytirilib baholanadi;
  
• 
  ishchi hayvonlardan olingan nasi ishchi hayvonning 60 ozuqa-kuni reja tannarxiga tenglashtirilib olib baholanadi;
  
• 
  tuyalardan olingan nasi 120 ozuqa-kuni reja tannarxida baholanadi;
  
• 
  parranda bolalari inkubatsiyaning sutkalik parranda reja tannarxida baholanadi.
  
• 
  yangi asalari uyalari reja tannarxida baholanadi;
  
• 
  chetdan sotib olingan o‘stirishdagi va boquvdagi mollar sotib olish bahosiga, barcha sotib olish va tashib keltirishga ketgan xarajatlar qo‘slrib baholanadi;
  
• 
  asosiy podadan brak qilinib, boquvga qo‘yilgan mollar balans bahosida baholanadi;
  
• 
  asosiy podaga o‘tkazilgan yosh mollar haqiqiy tannarxida baholanadi.
  

Har oyda o‘stirishdagi va boquvdagi mollar vazni o‘lchanib, ularning
oshgan vazni evaziga yangi qiymati topiladi. Yil oxirida o‘ sgan vaznning haqiqiy tannarxi aniqlangandan so‘ng, reja va haqiqiy tannarxi o‘rtasidagi farq topiladi, ushbu farq summasi tuzatish yozuvlari qilinib o‘stirishdagi va boquvdagi mollarning haqiqiy tannarxi aniqlanadi.
0‘ stirishdagi va boquvdagi mollar hisobining asosiy vazif alari quy idagilar hisoblanadi:

1. 
   o‘stirishdagi va boquvdagi mollaming bosh soni oshishi va saqlanishi ustidan nazorat qilish;
   
2. 
   podatarkibidagi o‘zgarishlarni o‘zvaqtidahisobgaolib borish;
   
3. 
   o‘stirishdagi va boquvdagi mollarni parvarishlash va boqish natijalarini to‘g‘ri aniqlash;
   
4. 
   o‘stirishdagi va boquvdagi mollar harakatini to‘g‘ri hujjatli rasmiylashtirish va ular hisobini o‘z vaqtida belgilangan tartibda yuritish.
   

0‘stirishdagi va boquvdagi mollar harakati quyidagi hujjatlar bilan rasmiylashtiriladi.

1. 
   Tug ‘ilgan hayvon naslini kirim qilish dalolatnomasi (95- shakl). Bu hujjat buzoq, cho‘chqa, qo‘y va ishchi hayvonlaming bolalarini kirim qilishda ferma mudiri yoki zootexnik tomonidan ikki nusxada tuziladi. Hujjatda nasi bergan hayvon kimga birkitilganligi, uning laqabi, raqami, tug‘ilgannasi soni,jinsi, berilgan tartib raqami, ajralib turadigan belgilari ko‘rsatiladi.
   
2. 
   Hayvonlarni guruhdan-guruhga о ‘tkazish dalolatnomasi (97- shakl). Bu hujjat korxona rahbari tomonidan tuzilgan komissiya tomonidan tuziladi. Unda birguruhdan ikkinchi guruhga o‘tkazilgan hayvon turi, vazni, qaysi guruhdan qaysi guruhga o‘tkazilganligi, kimga birkitilganligi ko‘rsatiladi.
   
3. 
   Mollar vaznini tortish qaydnomasi (98-shakl). Ushbu hujjat har oy oxirida tuziladi va unda har bir hayvonning oy boshi va oy oxiridagi vazni asosida o‘sgan vazni aniqlanadi.
   
4.