K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

Birinchidan, tovarlarning o'rtacha saqlash muddati (So’m) aniqlanadi. Buning uchun inventarizatsiya davrlari (oldingi va keyingi)dagi o‘rtacha tovar zaxiralarining miqdori (Zo‘) o‘rtacha bir kunda sotilgan tovarlar miqdoriga (To‘) bo‘linadi.
Misol: Yilning birinchiyarmida (oldingi va keyingi inventarizatsiya davrida) 360 tonna shakar sotildi. Ushbu davr oylari boshidagi tovar zaxiralariquyidagicha: 1.01. ga-30tonna, 1.02. ga-25 tonna, 1.03.ga -40 tonna, 1.04.ga -50 tonna, l.OS.ga 20 tonna, 1.06.ga 10 tonna,

7. 
   ga 8 tonna. 1-yarim yillikdagi kunlar soni 180 кип. Yuqoridagi shartli ma’lumotlarga ko‘ra bir kunlik sotish miqdori (To‘) -2 tonna (360/ 180). Shakaming 1 -yarim yillik uchun o’rtacha zaxirasining miqdori
   

(Zo‘) = ( 30/2 + 25 + 40 + 50 + 20 + 10 + 8/2) / 6 = 168 /6 = 28 tonna
Shakaming o’rtacha saqlash muddati So’m=Zo‘/To’=28/2 = 14 kun.
I kkinchidan, jami sotilgan va sotilmagan shakaming o’rtacha miqdorini topamiz. Bizning misolimizda u 388 tonnani (360+28) tashkil qiladi.
Uchinchidan, ma’lumotnomadayil fasli va saqlash muddati ga ко‘ra belgilangan tabiiy kamayish me’yoriga asosan sotilgan va sotilmay qolingan o’rtacha tovarlar miqdoriga to’g’ri keladigan tabiiy kamayish miqori topiladi. Misol uchun, tabiiy kamayish miqdori 0,02 % etib belgilangan, deylik. U holda bizning misolimizda tabiiy kamayish miqdori 77,6 kg ni tashkil qiladi (388000 x0,02 % /100 %).
To’rtinchidan, 1 kg shakaming sotib olish bahosi 1400 so’m deb olsak, u holda tabiiy kamayishning summasi bu tovar-moddiy boyliklami oldingi va keyingi inventarizatsiya o’tkazish vaqti ichidagi yo’qotishlarining belgilangan me’yorlardagi miqdori 108640 so’mni (77,6* 1400) tashkil qiladi.
Agar shakar bo‘yicha inventarizatsiyada hisob ma’lumotlaridan chetlanish aniqlanmasa, u holda tabiiy kamayish hisob-kitobi tuzilmaydi. Agar inventarizatsiyada 100 kg shakar kamomad chiqsa, u holda uning

6. 
   kg tabiiy kamayish, qolgan 22,4 kg yoki 31360 so‘mi (100x1400 -
   

6. 
   x 1400) me’yordan ortiq kamayish deb tan olinishi lozim. Me’yordan ortiq kam chiqishlar kamomad deb tan olinadi va bnning uchun moddiy javobgar shaxs aybdor deb topiladi. Agar, moddiy javobgar shaxs bo‘yniga ushbu aybni qo‘yishga asoslar yetarli deb topilmasa, u holda me’yordan ortiq kamomadlar ham korxonaning zarariga olib boriladi. Tovarlaming tabiiy kamayishi quyidagicha hisoblanadi.
   

Tovarlaming bunday yo‘qotishlarini aniqlash va hujjatli rasmiylashtirish uchun korxonarahbari tomonidan komissiya tuziladi. Ta'minotchilardan qabul qilib olishda aniqlangan tovarlaming siniqligi, yaroqsizligi va sifat sertifikatiga mos kelmasligi natijalari M-7 shaklli «Tovar-moddiy boyliklami qabul qilish to‘g‘risida dalolatnoma»da aks ettiriladi. Tovarlar omborlarga qabul qilingandan so‘ng ulami sotishgacha bo‘lgan davrda sinishi, yaroqsiz holga kelishi va sifati pasayishi komissiya tomonidan maxsus «Tovarlaming buzilishi, sinishi to'g‘risidadalolatnoma» bilanrasmiylashtiriladi.
Ulgurji savdo korxonalari ma’lmri obyektiv sabablargako‘ra (masalan, kirim qilingan tovarlar qayta ekspeitiza qilinganda sifat sertifikati talablariga mos kelmaganda, hujjasiz kelgan tovarlar bo‘yicha baholar bo‘yicha ta’ minotchilar bilan kelishuvga kelinmaganda va shu kabi boshqa sabablarga ko‘ra) sotibolgan tovarlarini ta’minotchilargaqaytarib berishlari hammumkin. Bunday hollarda tovarlami ta’minotchilarga qaytarilishi uchun ulardan ishonchnoma talab qilinadi, haqiqatda qaytarilgan tovar schot-fakturalar bilan rasmiylashtiriladi va ulaming predmet qismida «tovarlami qaytarish» yozuvi qo'yiladi.

4.