K berdimuratova

Aristotel filosofiyasinin’ tiykarg’i jag’daylari:
т
etip.uhwmahqti seziwler menen qabillanatug’in du’nyani induktivlikuliwma- lastiriw arqali biliwge boladi.

2. 
   Kategoriyalar haqqmdag’i ta’limat. Bir uliwma tekte ha’r qiyh tu’sinik- lerdin' uliwmalastiriliwi mu’mkin cmes, sol sebepli Aristotcl on kategoriyhni bo’lip ko’rsetcdi, olardin’tiykarg’isi—bolmis penen barabar alip qaralatug’m «tivkar» bolip tabiladi. Qalg’an tog'izi - «sapa», «san», «qatnas», «orin», «waqit», «ha’reket», «halat» «qiynahw», «iyelikctiw» - bolmis penen «tiykar» katcgoriyasi ja’rdeminde o’z ara qatnasta boladi. Olar «Na’rselerdin’ qa’siyetlcri qanday?» degen sorawg’a juwap beredi. Yag’niy kategoriyalar joqarg’i tcklcr bolip, olarg’a basqalar iykemlestiriledi.
   
3. 
   Oylawdin' formalan haqqindag’i ilim, yag’niy logika. Aristoteldin’ formalhq logikasi - sillogistika—bolmis haqqmdag’i ta’limat penen, shinliq teoriyasi menen tig’iz baylamsta, sebebi logikahq shinhqlarda oyshil bolmistin’ formalarin ko’rgen.
   
4. 
   Matcriya ha’m forma haqqmdag’i ta’limat bolip, materiya passiv mu’m- kinshilikti.qa’liplesiwdin’ potentsiyasm an’latsa,al forma bolsa aktiv baslama bolip, bolmistin’, haqiyqathqtin’ tiykann beredi, yag’niy bir na'rscnin’ basqadan nesi menen panqlanatug’mhg’in ko’rsetedi. Forma potentsialhq o’mir su’riwdi aktual tiykarg’a aylandiradi.
   
5. 
   Jan (ruwx) haqqindag’i ta’limat. Aristotel boyinsha, jan (ruwx) tek adamda g’ana bolip qoymastan, ol o’simlikler menen haywanlarda da bar. O’simlik- lerdin’jam o’siw, awqatlaniw ha’m ko’beyiw uqiplilig’ina iye bolsa, al liaywan- lardin’ jam bolsa seziwlcrge de iye boladi. Adam Jam (ruwxi) aqilh jan (ruwx) bolip tabiladi, yag’niy adam oylawdin’ ha’m aqildin’ boliwi menen Ja’ma’a’tte jasaw uqiphhg’i (ja’iniyetlik haywan) menen basqalardan panqlanadi. Biraq aqil denedeng’a’rezli emes, ol ma’n’gi jasaydi ha’m o’zgermeydi. Oni Aristotel iskerlik aqih dep ataydi ha’m tiykarinan adamg’a tiyisli bolg’an passiv aqildan panqlanadi dep ko’rsetedi. Moralhq u’lgi, Aristoteldin’ pikirinshe, quday yaki jetik filosof, «o’zin oylaytug’in oylaw» bola aladi.
   

Platonnm’ absolyutlik idealizminen Aristoteldin’ ta’limati materialistlik pikirlcrbasim kcliwi menen panqlanadi. Aristotel formani iia’isclcrdin’ mate- rialhq mazmunman u’stin keletug’in na’rselerdin’ idcalhq baslamasi dep qabillawina qaramastan, na’rselerdin’ tiykarm na’rselerdin’ o’/inde dep bilcdi. Materialliq bolmis, onm’ pikirinshe, real o’mir su’redi. Biraq du'nyanin’ sebebi yaki qa’legcn ha’rekettin’ keyingi dercgin ol «barliq na’rscnin’ qo/y.’almaytug’in birinshi ha’reketke keltiriwshisi» sipatindag’i quday menen haylamstiradi.
Aristotel b.e.sh. IV a’sirgc shekem antikaliq oy ta’repinen loplang’an barliq filosofiyaliq bilimlcrdi sistemalastiradi ha’m uhwmalastmidi Ol filosofiyanin’ baslamasinin’ birinshi ret sistemalasqan bayanlamasin beredi, filosofiyaliq bilimnin’ tiykarg’i strukturasin islep shig’adi, bu’gingi ku’nge shekem ilim qollanip atirg’an ko’plegen katcgoriyalardi aylamsqa kirgi/edi. Ol fizikanin’ ha’m formalliq logikanm’ o’z aldina pa'nler sipatinda o’mir su’riwinc baslama beredi, etikamn’, estetikanin’, sotsialhq filosofiyamn’ teoriyaliq tiykarlarin islep shig’adi. Kosmologiyada Aristotel pifagorshilardin’ ta'limatin biykarlaydi ha’m Koperniktin’ geliotsentrlik sistemasma shekem o’mir su’rgen geotsentrlik sistemasin islep shig’adi.
Platonmn’ ta’limati menen birlikte Aristoteldin’ ta’limati xristianliq filoso- fiyasimn’ ideyaliq tiykan xizmetin atqaradi.