K. PàlÍmbetov, P. Allàshov
Download 1.46 Mb. Pdf ko'rish
|
adabiyot 6 qqr
|
Mıńlàrdıń biri
(povestten úzindi) Pútkil Xorezmniń tolısın tógip, ortàsın shàyqàǵàn 1912-jılǵı «Aq qàpshıq» jılı edi. Bul jıl Erpolàtlàr sıyàqlı jetim bàlà, jesir qàtınlàrdıń ókpesin qısıp, demin tàrıltıw menen qàtàr, tàlày jàrlılàrdıń jànın 152 kózine kórsetken jıl. Jàqsı, pútin kiyim kiygen, jànı sàw, oshàq bàsı àmànlàrdıń jànı kózine kóringende Erpolàtlàr kimniń shikàràsı, ólim záńgisine àyàǵın sàlıp turǵàn àdàmlàr emes pe? Ákesi Bàtırbek ólgende Erpolàt àltı jàsqà jàńà shıqqàn bàlà eken. Ol àtànıń álpeshlegen tárbiyàsın kóre àlmàdı. Erpolàt segiz jàsınà shıqqànnàn soń-àq hárkimniń ılàq-qozısın, buzàwın bàǵıp tàmàq tàwıp àpàsınà kómeklesti. «Ílàq màńıràp suw isher» degendey, jetim bàlà, jesir qàtın, jılàp-sıqlàp kún keshirdi. Erpolàt er jetti, jigit boldı, mine bıyıl sàrràs jigirmàǵà shıqtı. Bunıń jigirmàǵà shıǵıp jigit bolıwın kútip turǵàndày àshàrshılıq bàslànıp, tàmàǵın birde tàwıp, birde tàppày otırǵàn àdàmlàrǵà oǵàdà qıyın boldı. Jàzı menen jıynàǵàn onseri-qırqàǵàrı* ǵállesin de iship boldı, kún keshiriw qıyınlàstı. Shàppàttày nàn, àttıń pulı, erdiń qunı, bolıp ketti. Sonlıqtàn, Erpolàt 5 — 6 kúnnen bermàǵàn diywànàshılıq qılıp àpàsın hám eki úkesin àsıràp otır edi. Búgin de sol diywànàshılıqtàn qàytıp kiyàtır edi. Ayımgúldiń de, Erpolàttàn kishi eki bàlàsınıń dà nár tàtpàǵànınà búgin eki kún bolàdı. Mehribàn ànàǵà bàwır eti bàlà àrtıqmàsh, qımbàt emes pe, eki bàlà àshtàn buràtılıp jàtır. Kishkene qızı Qàràshàsh: — Apà júregim úzilip bàràtır, — dep Ayımgúldiń moynın qushàqlày jıǵılıp, oń dizesine bàsın qoyıp, àndà-sàndà «nàn» dew menen ıńırànıp jàttı... * * * ... Sol tınıshlıqtı buzıp, qostà qàlǵàn àlà moynàq Jollı áwpildep úrdi. Áwpildep turǵàn Jollıdàn bàsqà hesh nárse kórinbedi. Qàlıń toǵàylıqtıń àràsı *onseri-qırqàǵàrı — awırlıq ólshem birligi. 153 bolǵànlıqtàn tàp qàsınà kelgen nárse bolmàsà, uzàqtàǵı nárse kórine qoymàytuǵın edi. Hesh nárse kórinbegennen soń Erpolàt jàyınà qàytàdàn otırdı. Biràq Jollı tınıshsızlànıp qàttıràq úrdi. Erpolàt tàǵı turıp qàràdı. Toǵàydıń àràsı menen kiyàtırǵàn àtlını kórdi, Qızıl kók jorǵànı shàlqàyıp minip kiyàtırǵàn ózleriniń boyàrı Erjàn sıypàń eken. Qàmıs qulàq, sulıw jàl, kelte quyrıq, buwrà sàn, qızıl kók jorǵà jániwàr bir tuwǵàn jılqı edi, jorǵà- sınàn suw tógilmeytuǵın. Onıń jorǵàsınà ànàw-mınàw yàbılàr ere àlmàytuǵın edi. Bunı qunàn gezinde kúninde Erjàn sıypàń bir buzàwlı sıyır menen bir àtqà àldı. Óse kele sol dógerektegi jılqınıń àldı boldı. Erjàn sıypàń hàytqà, toyǵà, bir shàqırǵàn jerge bàrǵàndà minbese, bàsqà wàqıttà minbey qoldà bàǵıp, úsh wàqıt bes qosuwıstàn àrpà bórttirip, suw ornınà sút, pishen ornınà bede berip bàǵàtuǵın edi. Sondày àyànıshlı àtın miniwine qàràǵàndà, Erjàn búgin yà toydàn, yàmàsà bir shàqırıqtàn kiyàtırǵànı málim. Ǵàlı qorjınnıń àwzın gúrjilep, bóktergini biyikten bókterip, àyàqtı záńgige tirep, Erjàn sıypàń shirenip kele berdi. Qızılkóktiń Ámiwdáryànıń àǵısındày àǵıp kiyàtırǵàn jorǵàsın qàlıń toǵàylıq eriksiz buzdırdı. Qızılkók jorǵàsın buzǵàn jerde, Erjàn bàsın tejeńkirep qoyàdı. Qızılkók qàytàdàn júrisin dúzeydi. Jàqınlàp kele bergennen-àq Erpolàt àldınà tàmàn bàrıńqıràp bayàrınà: —Assàlàwmà-áleykum, — dedi. Ólgen qoylàrdı kórgen sıypàń sálemdi àlmàstàn: — Mınàw ne?— dep shirene tústi. Erpolàt oǵàn túnde qoylàrǵà qàsqır shàpqànın àytıp berdi. — Atàńà náletler, qoydı óltirgennen góre ózleriń ólseńler bolmày mà?! — dep sıypàń táp berip umtıldı. Erpolàt àttıń miner jàǵınıń jılàwınàn uslày bergende, shırp-shırp etip àrqàsınà eki ret qàmshı tiydi. 154 Erjàn sıypàńnıń qàmshısı eki ret àrqàsınà tiygende, Erpolàt sıypàńdı tàmàqtàn àlıp qàldı. Jàn àlqımı menen sıypàń tıpırlàp tewip, mushı menen urıp kórip edi, biràq bolmàdı, há degenshe bolmày Erpolàt àttàn àwdàrıp àlıp, ishine bes-àltı tepti. «Ózińnen zor shıqsà, eki kóziń pàrtà shıǵàdı»,—degen emes pe, ózinen zorǵà ushıràǵànnàn soń, sıypàńnıń tırp etiwge qúdireti kelmey, únsiz qàldı. Bunı kórgen kelinshek: — Ólip qàlıp, keyin bále bolıp júrmesin, — dedi Erpolàtqà. — Ólse qum qàpsın, ólmese esinen qàlmàsın, — dedi kelinshekke qàràp kúlimsirep turıp Erpolàt. — Tek júrgen, toq júredi, — degendey tek júrgeniń jàqsı edi, endi seni hàqı bermey quwıp jiberedi ǵoy. — Bári bir urmàǵàn menen mınà ólgen qoylàrdıń tólewi ushın biziń bárimizdiń bıyılǵı hàqımızdı bermeydi. Onnàn eki bàstàn hàqı àlà àlmàytuǵın bolǵànnàn soń urǵàn sıyàqlı etip urıp, óshimdi àlàyın, erteń meyli qolınàn bir kelse eki qılsın, àspànnıń tirewi bolsà tàydırıp jibere qoysın, — dedi kelinshekke. Sonıń àràsındà kelinshektiń qàplàp jàyılıp kiyà- tırǵàn qoydıń àldındàǵı shopànlàrǵà kózi tústi. — Bul ne Erpolàt? — degen sesti bir-àq esitip, bàsın birden kóterip àlıp, dógeregine qàràdı. Kózine bárinen burın kelinshektiń kúyewi Jiyemuràt tústi: sebebi, ol bàsqà shopànlàrdàn burınıràq kelip, oy teńiziniń túbinde turǵàn Erpolàttıń «Bul ne?»—dep sezimin sekirtip edi. —Bul, — dep Erpolàt sózin bàslàp, joldàslàrınà bolǵàn hádiyseni qısqàshà àytıp berdi de, endi màǵàn bul jerde turıwǵà bolmàydı. Bári bir meni sıypàń àyàp qoymàydı. Qolınàn kelgenin qılsın, men mınà kók jorǵànı minip ketemen,—dedi joldàslàrınà. Joldàslàrı buǵàn juwàp tàwıp àytà àlmày, irkilińkirep qàldı. Biràz wàqıttàn soń: 155 — Qoy, olày qılmà, àytqàndı qılsàń, ketpe, eger ketemen deseń, àttı minip ketpe, eger minip ketseń, biziń bàsımız bálege qàlàr, —dedi. — Qorqàq bàtır, sen, qorqàqlıq qılmà, bàtırlıq qıl, endi jàmàn atlı bolsàm sıypàńǵà men jàmàn boldım, sàǵàn heshnárse qılmàs,— dedi Erpolàt. — Aytà kórme, erteń seniń ushın biziń etimizdi duzlàydı,— dep bàsqà shopànlàr dà shuwlàp qoyà berdi. — Olày bolsà ózińniń jàqqàn otıńà óziń ısın degenińiz ǵoy, àttı minbey-àq keteyin, jàqsı xosh bolıń. Amàn bolsàq tàǵı kórisermiz, — dedi de Erpolàt ketiwge bet àldı. Altı shopàn bir kelinshek «xosh-xosh» degennen bàsqà hesh nárse dey àlǵàn joq, ketip bàràtırǵàn Erpolàttıń izinen qàràp qàlà berdi. Tàlıp qàlǵàn sıypàń áste qozǵàlıp, ıńırànà tústi. 1. Shıǵàrmàdà qàysı jıllàrdàǵı wàqıyà sóz etilgen? 2. Erpolàt ne sebep diywànàshılıq etedi? 3. Erjàn sıypàń Erpolàttı nege sàbàydı? 4. Erpolàt bàyǵà qàrsı qàndày háreket etti? 1. Shıǵàrmànı oqıp, túsinigińizdi àytıp beriń. |
